50526

prace, a mianowicie Progran spostrzeżeń psychologiczno - wychowawczych nad dzieckiem (1887). Zasób umysłowy dziecka (1896) oraz Sauka o rzeczach (1892).

-    Program spostrzeżeń psychologiczno - wychowawczych naddzieckiem był w naszej literaturze pedagogicznej dziełem pionierskim, które zapoczątkowało systematyczne obserwacje psychologiczne i pedagogie nie. Wzorując się na metodach systematycznej obserwacji opracował szczegółowy ..kwestionariusz spostrzeżeń", koncentrujący się na następujących zagadnieniach: 1) rodzina, wychowawcy, otoczenie; 2) dziecko, czynniki fizyczne, stan zdrowia; 3) zmysły; 4) pamięć, kojarzenie; 5) uwaga, spostrzegawczość; 6) zasób doświadczeń i wyobrażeń; 7) wyobraźnia; 8) rozum; 9) mowa; 10) uczucia; 11) ruchy. Kwestionariusz miał dwojakie cele Miał stanowić narzędzie zawodowego doskonalenia i podnoszenia umiejętności pedagogicznych szerokich rzesz nauczycieli oraz tworzyć podstawę do badań zespołowych. „Program spostrzeżeń” stanowił podstawę do badań zorganizowanych, które przeprowadził Dawid przy pomocy Anieli Szycówny i Izy Moszczyńskiej wśród dzieci głównie Warszawy Badaniami objęto 520 dzieci w wieku 6-12 lat. Przedmiotem szczegółowej analizy był zasób doświadczeń i wyobrażeń dziecka, z zakresu fauny, flory. Ziemi i zjawisk naniry człowieka, pracy ludzkiej, miasta i wsi. Rezultaty badań przedstawione zostały w książce Zasób umysłowy dziecka. Za istomy czynnik rozwoju umysłowego uznał uzdobiienia wrodzone i instynkty, czyli tzw. „siły pierwotne”. Daleki jednak był od skrajnie natywistycznych tendencji. Obok bowiem „sił pierwotnych" za istotny współczynnik rozwoju uznał wpływy środowiskowe, zorganizowane podniety rozwojowe. Mówił również, że „różnice ilościowe z zasobie doświadczeń, jakie znaleźliśmy u naszych chłopców i dziewcząt, nie wyrażają jakiejś istotnej niższości umysłowej dziewcząt, ale przypisane być muszą odmiennym wanmkom otoczenia i wychowania". Dokonał porównania nie tylko między dziećmi różnej płci. ale również między dziećmi żydowskimi a chrześcijańskimi Szczególną wartość badaniom Dawida daje nie tylko ta porównawcza analiza badanych gnip dzieci, ale także zestawienie wyników badań własnych z badaniami obcymi, głównie K. Langego. B Hartmanna. G. Stanley Halla. M. Greenwooda.

-    w pracach teoretycznych i popularyzatorskich poświęcał wiele uwagi nauczaniu początkowemu, najpopularniejszą jego pracą w tej dziedzinie, a zarazem jedną z najlepszych w literaturze światowej jest Sauka o rzeczach. Mianem tym określano swoistą metodę nauczania poglądowego opartą na systematycznym i planowym zaznajamianiu dziecka z przedmiotami i zjawiskami najbliższego otoczenia. Nauka o rzeczach miała ćwiczyć zmysły, spostrzegawczość i myślenie dziecka, a jednocześnie wyposażyć je w wiadomości użyteczne w późniejszym życiu i pracy Książka ta zawiera również części metodyczno - programowe, wraz z wzorami lekcji, których podstawę stanowią tzw. zbiory przyrodzone, czyli usystematyzowany dla celów dydaktycznych układ przedmiotów i zjawisk najbliższego otoczenia.

-    w dziedzinie psychologii największym osiągnięciem naukowym Dawida jest obszerne dzieło: Inteligencja wola i zdolność do pracy Na jego treść składają się wykłady z zakresu psychologii stosowanej na Kursach Naukowych w Warszawie oraz rezultaty własnych badali opartych głównie na oryginabiym teście przyczyn i skutków. „Istotą inteligencji jest myślenie, zdolność tworzenia pojęć, wydawania sądów, wnioskowania, rozumienia"

-    w ostatnich latach życia zainteresowania twórcze J. Wł. Dawida w dziedzinie wychowania ześrodkowały się wokół metodologicznych podstaw pedagogiki oraz zagadnień osobowości nauczyciela i kształcenia nauczycieli. Wielki rozgłos osiągnęła rozprawa O duszy nauczycielstwa (1912). stanowiąca testament doświadczeń i przemyśleń Dawida nad istotą powodzeń wychowawczych i zadań nauczyciela. Nieodzowny wanmek powodzenia wychowawczego upatrywał w żarliwości wychowawczego działania i wiedzy pedagogicznej oddawanej na usługi pracy wychowawczej. Nauczyciela - wychowawcę cechować więc powinna miłość wychowanków (miłość dusz), zamiłowanie do pracy społecznej, zalety moralne, jak doskonałość, odwaga, odpowiedzialność, wewnętrzna prawdziwość sądów i przekonań.

• jako podstawę badaiua zjawisk psychicznych przyjął już w okresie studiów w Lipsku obserwację i eksperyment To stanowisko metodologiczne przeniósł na teren pedagogiki W jednym ze swoich artykułów Jak si{ uczyć pedagogiki (1890) wskazywał na potrzebę „obserwowania i sądzenia wypadków konkretnych". Główne założenia sformułował w artykule: O duchu pedagogiki doświadczalnej (1912). w którym za główne zadaiue pedagogiki uważał badanie konkretnych procesów rzeczywistości wychowawczej. „Ceł pedagogiki jako nauki - jest konkretny, syntetyczny; chce ona poznać uwaninkowanie życia duchowego nie w prostych, sznicznie wydzielonych jego objawach, ale takie, jakim jest w rzeczywistości, ażeby na nie móc w praktyce oddziaływać”.

-    wiele wysiłków w ostatnim okresie życia władał w sprawę powołania do życia Instymni Pedagogicznego, jako centralnej uczelni kształcącej nauczycieli. Uczebiia miała mieć charakter ogóbiopolski. z siedzibą w Krakowie. Wybuch I wojny światowej uniemożliwił realizację zadania, zachowane jednak projekty rozwiązali organizacyjnych i metodycznych zaważyły na wielu koncepcjach kształcenia nauczycieli w Polsce niepodległej

•    Kierunek badań pedagogie mych zapoczątkowany przez J. Wł. Dawida rozwijała jego uczennica i najbliższa współpracowniczka. Aniela Szycówna (1864 - 1921). Mniej aktywna w dziedzinie koncepcji teoretycznych, przewyższała swojego mistrza koncentracją zainteresowań naukowych oraz silnym i bezpośrednim powiązaniem z praktyką nauczania i mchem nauczycielskim. Wszystkie prace badawcze Szycówny koncentrowały się wokół zagadnień młodszego wieku szkobiego. Wychowanie traktowała jako świadome oddziaływanie na nanirę dziecka, wszelkie więc celowe procesy wychowawcze zalecała opierać na znajomości praw i czynników rozwoju psychicznego Poglądy Szycówny na kierunek i metody badań nad dzieckiem ukształtowały się pod wpływem tzw. pedologii'', która właśnie w początkach XX wieku miała licznych zwolenników zarówno wśród obcych, jak i polskich pedagogów. Szycówna nie tylko sama znajdowała się pod wpływem pedologii, ale również przyczyniła się do upowszechnienia poglądów pedagogicznych w Polsce. Była autorką rozprawy o pedologii (1912) jako kierunku badań nad dzieckiem, który miał stanowić uogóbuenie „wszelkich studiów dotyczących stopniowego rozwoju dziecka zarówno pod W7ględem fizycznym, jak i psychicznym, prowadzonych bądź to niezależnie w celach naukowych, bądź z zastosowaniem do praktyki". Z kierunkiem pedologicznym wiążą się specjabue metody poznawania dziecka, w których najbardziej typowe są testy, kwestionariusze, szczegółowe obserwacje (dziennik obserwacji, analiza dokumentów pracy i twórczości dziecka, przedmioty wytwarzane przez dzieci rysunki itp.). Wiele uwagi poświęciła zagadnieniom nauczania początkowego. Jej prace, głównie Sauka w domu (1896). wytyczyły kieninek nauczania początkowego w okresie poprzedzającym I wojnę światową W okresie wojny i w pierwszych latach niepodległości przejawiała dużąaktywmość w pracach nad organizacją oświaty powszechnej. Poglądy swoje w tej dziedzinie wyraziła przede wszystkim w książce O powinnościach nauczyciela i jego kształceniu (1916). w której posmlowała udostępnienie nauczycielstwu wszystkich poziomów nauczania Na jej pismach kształciła się pierwsza generacja nauczycieli w odrodzonym państwie.

•    Stanisław Karpowicz (1864 - 1921) przeszedł w swoim życiu i twórczości drogę charakterystyczną dla wielu wybitnych przedstawicieli ówczesnego pokolenia: od dworu szlacheckiego na Nowogrodczyźnie. poprzez różne koleje losu w pulsującej dynamiką Warszawie - do sympatii z kołami radykabiymi i zbliżenia światopoglądowego do socjalizmu. Do szkoły średniej uczęszczał w Rydze i Słucka ale jej nie ukończył Wystąpił z VI klasy gimnazjum shickiego wskutek zatargów z władzami szkolnymi na tle uczestnictwa podczas wakacji w pracach samokształceniowych tajnych kółek uczniowskich. Tak samo jak nadzór policyjny raził go filologiczny

* Pedologia (gr. pais - dziecko) - dział psychologii; nauka o biologicznym rozwoju dzieci. Pogląd, który ma za zadanie dostosować wszelkie poczynania wychowawcze do spontanicznego, naturalnego rozwoju dziecka.

2