50781

może bardziej do niego się zbliżyć, podczas gdy układ somatyczny oddala się od terenu obcego i bardziej od niego izoluje,

Układ współczulny i przywspółczulny

Część przywspółczulna znajduje się bliżej narządów wewnętrznych (niektóre skupiska komórek nerwowych mieszczą się w samych narządach wewnętrznych lub w ich bezpośredniej bliskości), a część współczulna jest zlokalizowana w większej odległości od terenu działania (skupiska komórek leżą przed kręgosłupem — zwoje przedkręgowe).

Ta różnica w lokalizacji, jak się zdaje, wynika z odmiennego charakteru aktywności obu układów. Układ przywspółczulny wzmaga procesy anaboliczne, tj. budowy; wektor przemiany energetycznej jest skierowany do ustroju, substancja i energia otoczenia zostają przekształcone na swoistą strukturę energetyczną i substancjalną ustroju.

Układ współczulny wzmaga procesy kataboliczne, tj. rozpadu; wektor wymiany energetycznej z otoczeniem jest skierowany na zewnątrz. Specyficzna dla ustroju struktura energetyczno-substancjalna zostaje zmieniona na niespecyficzną — na energię mechaniczną, cieplną, a stosunkowo proste substancje chemiczne wydalane z ustroju itp. Proces budowy jest bardziej skomplikowany, niż proces burzenia; ośrodki sterujące muszą więc znajdować się bliżej miejsca działania.

Druga różnica lokalizacyjna polega na tym, że układ współczulny łączy się z układem centralnym w jego części środkowej (piersiowo-lędźwiowej), a układ przywspółczulny w odcinkach skrajnych (głowowym i krzyżowym). To dziwne nieco połączenie z osią układu nerwowego może wynikać stąd, że układ współczulny jako pobudzający procesy destrukcji najsilniej działa wówczas, gdy ustrój przygotowuje się do walki lub ucieczki. Duże masy mięśniowe muszą ulec wówczas aktywacji, a te właśnie grupują się głównie w środkowej części osi ciała. Natomiast układ przywspółczulny, jako pobudzający procesy budowy, najsilniej działa wówczas, gdy ustrój przygotowuje się do funkcji pokarmowych i rozrodczych, a te lokalizują się w odcinku głowowym (otwór gębowy) i odcinku końcowym (odbyt pierwotny).

W osi centralnej układu nerwowego zaciera się rozróżnienie lokalizacyjne układu współczulnego i przy współczulnego. Trudno jest ściśle określić, które skupiska komórek nerwowych należą do jednego, a które do drugiego układu. Lokalizacja obejmuje poszczególne funkcje, główne skupiska komórek nerwowych sterujących oddychaniem i krążeniem znajdują się w dolnych odcinkach pnia mózgu (w rdzeniu przedłużonym i w moście), a ośrodki nerwowe dla przemiany wodnej, węglowodanowej, tłuszczowej, termoregulacji, funkcji pokarmowych i rozrodczych itd. — w podwzgórzu. Ośrodki te sterują zarówno układem współczulnym, jak i przywspółczulnym. Procesy anaboliczne i kataboliczne — konstrukcji i destrukcji — są tak ze sobą zespolone, że sterowanie nimi niezależnie od siebie jest niemożliwe. Widać z tego, jak zespolone są ściśle ze sobą dwa przeciwstawne procesy; budowy i niszczenia, na nich bowiem opiera się dialektyka życia.