ETYKA GOSPODARCZA

mgr Beata Radzka

1. Etyka a ekonomia. Czy ekonomia może obejść się bez etyki ? Czy ekonomia jest nauką moralną ?

Etyka i ekonomia to dziedziny posiadające właściwe sobie autonomie. Ekonomia bada zachowania się podmiotów ( gospodarstwa domowe, przedsiebiorstwa, państwo ) w dziedzinie wykorzystania ograniczonych zasobów, które mogą być w różny sposób wykorzystane w sferze produkcji, wymiany i konsumpcji. Ekonomia pozytywna a ekonomia normatywna ( porównaj ).

Etyka to najogólniej teoria moralności. Przedmiotem jej dociekań jest badanie zachowań zarówno moralnych jak i niemoralnych w celu wyrobienia sobie uzasadnionych sądów oraz wypracowania odpowiednich rekomendacji.

Etyka stanowi normatywne dociekanie a nie czysto opisową naukę. Etyka ma podwójny cel: 1. Ocenia praktyki ludzkie odwołując się do standardów moralnych.

2. Zapewnia poradę, sugeruje rozwiązanie i linię postępowania.

• Czy możliwy jest dialog pomiędzy tymi dziedzinami ?

• Jeżeli jest możliwy, to czy jest potrzebny ?

• Jeżeli jest możliwy i potrzebny to co może stanowić wspólną płaszczyznę tego dialogu i gdzie może on być prowadzony ?

Literatura:

Klimczak B. Etyka gospodarcza,Wrocław 2002, rozdz. 1.

Dietl J. Gasparski W. Etyka biznesu Warszawa 2002 rodz 3,4.

2. Wprowadzenie w problematykę etyki. Klasyczne koncepcje rozwoju moralnego człowieka, poglądy na temat ocen moralnych. Kontrowersje wokół subiektyiwzmu i ralatywizmu moralnego.

Literatura:

MacIntyre A, Krótka historia etyki, Warszawa 2002, rodz. 1, 3,7.

HERAKLIT

Pierwsze rozważania etyczne o charakterze niesystemowym lecz gnomicznym.

Gnoma - aforyzm, sentencja

Wprowadził pojęcie zmiany. Wszystko płynie. Nie można wejść dwa razy do tej samej wody. Nigdzie nie ma wyraźnej granicy, wszędzie są tylko przejścia; z nocy w dzień, z młodości w starość. Przekonanie o zmienności i ciągłości zjawisk doprowadziło go do relatywizmu. Heraklit uważał, że nic z tego co istnieje nie posiada własności stałych i bezwzględnych, lecz wciąż zmienia właściwości, przechodzi z przeciwieństwa w przeciwieństwo.

SOFIŚCI

1. Prawdę poznajemy tylko za pomocą zmysłów - sensualizm.

2. Zatem prawda jest dla każdego inna - relatywizm.

„ Człowiek jest miarą wszechrzeczy” Protagoras.

3. Skoro przeciwne opinie mogą być równie prawdziwe, pierwszeństwo przyznawali tym dogodnym - praktycyzm.

4. To, że wśród względnych prawd niektóre uważane są przez ludzi za obowiązujące jest wynikiem przyjętej umowy - konwencjonalizm.

W szczególności za konwencjonalne uważali poglądy na prawo, moralność, religię.

SOKRATES

Wytworzył nowe pojęcie cnoty, nierelatywne; wyodrębniając pośród zalet człowieka zalety moralne. Był pierwszym , który wyróżnił dobra moralne - właściwy przedmiot etyki.

Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem.

Pożytek zależy od dobra - tylko to co dobre jest pożyteczne.

Szczęście zależy od dobra - tylko to co dobre daje szczęście.

Szczęśliwym jest ten, który posiada największe dobra a najwiekszym dobrem jest cnota.

Jak szukać tego co dobre? Poprzez uogólnianie, indukcję.

Skoro dobro jest pożyteczne i daje szczęście, ten kto je pozna na pewno będzie je czynił.

Wiedzę utożsamiał z cnotą. Wiedzieć co to jest być sprawiedliwym oznacza być sprawiedliwym.

Zło wynika z niewiedzy. Głupota jest niemoralna, nieetyczna.

Intelektualizm etyczny

PLATON

Rozwinął koncepcję cnoty jako ładu i harmonii duszy. Usystematyzował koncepcje duszy jako lustrzanego odbicia świata.

1. część rozumna- cnota mądrości,

2. część mężna - cnota męstwa,

3. cz. pożądliwa - c. umiarkowania

Na podstawie tego podziału sformułował koncepcję 4 kardynalnych cnót.

Czwarta - sprawiedliwość zasadza się na współwystępowaniu trzech pozostałych.

Jądro Platońskiej etyki tkwiło w jego idealistycznym poglądzie na świat.

Jak byt tak i dobro podzielił na dwa śwaity : idealny i realny. Jego teoria etyczna składa się z trzech tez:

1.Dobra stanowią hierarchię.

2.Szczytem tej hierarchii nie jest dobro realne tylko dobro idealne: idea dobra.

3.Dobra realne są początkiem i nieuniknionym etapem w drodze do szczytu.

O tym stosunku dóbr realnych i idealnych wypowiedział sie w swojej nauce o miłości. Pierwszym przedmiotem miłości są piękne ciała. Później przychodzi świadomość, że piekno dusz jest wieksze niż piękno ciał. Przedmiotem miłości stają się piękne uczynki, myśli. Później przychodzi zrozumienie, że przedmioty są piękne bo mają w sobie piękno które jest im wszystkim wspólne. Wytwarza się miłość do idei piękna.

Potoczne rozumienie platońskiej miłości jako wyzbycia sie pożądań zmysłowych jest uproszczone.

Dla Platona miłość nadzmysłowa była wprawdze celem, ale miłość zmysłowa była do niej środkiem.

Poprzez cele realne względne doczesne, można osiągnąć cele idealne, bezwzględne, wieczne.

To sens Platońskiej teorii miłości.

ARYSTOTELES

W przeciwieństwie do idealizmu Platona, główny nurt filozofii Arystotelesa jest naturalistyczny, empirycystyczny. Arystoteles odrzucił Platońska ideę dobra. Prawdziwą rzeczywistością nie jest idea dóbr uobecniona we wszystkich sytuacjach, lecz konkretne sytuacje, konkretne dobre uczynki.Nie ma innego dobra niż realne.

W sprawach etyki człowiek nie może osiągnać wiedzy absolutnej , jedyne co może zrobić, to wyprowadzić zasady etyczne w sposób empiryczny z ludzkiego postępowania.

Sferą etyki jest więc działanie ludzkie. Naturę dobra znajdujemy nie drogą abstrakcyjnego rozumowania lecz przez ustalenie jakie w rzeczywistości ludzie stawiają sobie cele. Cele ludzkości są różnorodne są wyższe i niższe. Cele niższe są środkiem do uzyskania celów wyższych. Najwyższy, który już nie jest środkiem do niczego to eudajmonia. - to doskonałość jednostki rozumiana jako szczęście.

Czym jest ta doskonałość / Arystoteles widział ją w działaniu właściwym naturze człowieka. A właściwą natura człowieka jest rozum.

Celem życia jest więc szczęście a warunkiem koniecznym szczęścia cnota.

Cnoty dzielił na:

Praktyczne - cnoty etyczne,

Teoretyczne- cnoty intelektualne.

Cnotę praktyczną definiował w kategoriach racjonalnego wyboru w kazdej sytuacji, widzac w niej złoty środek pomiędzy dwiema skrajnościami.

Dobro jest środkiem pomiędzy nadmiarem i brakiem,

Odwaga : tchórzostwem a brawurą,

Duma: pokorą o pychą,

Powściagliwość : asceza z rozpustą.

Postępowanie zgodne z tymi zasadami nazwał dzielnością etyczną.

TEMAT 3,4

Wybrane kierunki i systemy etyczne: utylitaryzm, etyka chrześcijańska, etyka Kanta, etyka odpowiedzialności. Przykłady zastosowania sposobów ocen moralnych, proponawanych przez omawiane systemy etyczne.

1. KONSEKWENCJALIZM

KONSEKWENCJALIZM

KRYTERIUM OCENY MORALNEJ: SKUTKI DZIAŁAŃ LUB REGUŁ

OGRANICZONY UNIWERSALNY

EGOIZM RODZINNY

FIRMIZM UTYLITARYZM

UTYLITARYZM - POSTĘPOWANIE JEST SŁUSZNE JEŚLI PROWADZI DO UZYSKANIA JAK NAJWIĘKSZEJ ILOŚCI KORZYŚCI CZY DOBRA. ( J. BENTHAM, J.S. MILL)

1. Podstawową wartością ludzką powinna być przyjemność - utylitaryzm hedonistyczny.

2. Podstawową wartością jest szczęście - utylitaryzm eudajmonistyczny.

3. Podstawowymi wartościami nie jest ani szczęście ani przyjemność ale to, co człowiek uważa za wartościowe, np. przyjaźń lub wiedza, utylitaryzm idealny

2. DEONTOLOGIZM

KRYTERIUM OCENY MORALNEJ ZAWARTE JEST W CZYNACH NIEZALEŻNIE OD ICH KONSEKWENCJI - ETYKA POWINNOŚCI, OBOWIĄZKU:

DEONTOLOGIZM

MIESZANY CZYSTY

SYSTEM ROSSA KANTYZM ETYKA CHRZEŚCIJAŃSKA

SYSTEM ROSSA - DOPUSZCZA MOŻLIWOŚĆ OCENIANIA CZYNÓW WEDŁUG KONSEKWENCJI OBOK OCENY SAMEGO DZIAŁANIA

ETYKA ODPOWIEDZIALNOŚCI

Etyka materialna - kryterium oceny moralnej działań jest ocena konkretnych wartości.

M. Scheller - absolutność i uniwersalność hierarchicznie ułożonego systemu wartości. Wartości są przedmiotem doświadczenia człowieka, który rozpoznaje je intuicyjnie i emocjonalnie, człowiek może rozpoznawać wartosci bez angażowania rozumu.

R. Ingarden - ustalenie na czym polega odpowiedzialność moralna pozwala wejrzeć w istotę wartości.

SYTUACJE ODPOWIEDZIALNOŚCI:

1.Ponoszenie odpowiedzialności,

2. podejmowanie odpowiedzialności,

3. pociąganie do odpowiedzialności,

4. odpowiedzialne działanie

Literatura:

Klimczak B. Etyka gospodarcza,Wrocław 2002, rozdz. 3.

Nogalski B., Śniadecki J. Etyka menedżerska Bydgoszcz 1996, s.61-73

Keller Katolicka doktryna społeczna, Warszawa 1989, rodz. VIII

Tradycja chrześcijańska i personalizm katolicki.

Moralność wywodząca się z tradycji chrześcijańskiej obejmuje nie tylko normy i oceny moralne ale także wzorzec człowieka, jego celu życia i wartości pośredniczących w realizacji tego celu.

Etyczne uzasadnienie moralności ma charakter heteronomiczny: odwołuje się do obowiązków człowieka wobec Boga.

Moralność chrześcijańska zakłada, że obowiązkiem człowieka jest nie tylko stosowanie się do przykazań ale rozwijanie cnót i przykładne życie.

Różnice między katolicyzmem a protestantyzmem ( zastanów się !)

Współcześnie dominuje orientacja wskazująca na potrzebę poszukiwania wspólnej dla wierzących i niewierzących bazy filozoficznej uzasadniającej etyke chrześcijańską.

Trzon moralności chrześcijańskiej jest możliwy do zaakceptowania bez odwoływania się do wiary. Taką orientację nazywamy personalizmem katolickim.

Personalizm katolicki opiera się na metafizycznym pojmowaniu osoby ludzkiej jako autonomicznego bytu obdarzonego wolnością i odpowiedzialnością. Człowiek jest istotą zdolną do dążenia do prawdy o dobra. Określa sie to jako godność osoby ludzkiej. Ze względu na swą godność człowiek nie może dowolnie traktować ani samego siebie ani innych ludzi. Personalizm katolicki odrzuca egoizm i utylitaryzm.

Ponieważ każda osoba ludzka posiada potencjalnie najwyższą wartość, wszystkie osoby są równe i równoważne. Podstawową zasadą etyki personalistycznej jest działanie na rzecz człowieka, oparte na miłości do bliźnich.

W wymiarze religijnym osoba ludzka jest transcendentna. Oznacza to, że godność osoby ludzkiej zawiera w sobie odniesienie do wartości najwyższego dobra. Przekraczanie samego siebie i świata rzeczy w dążeniu do Absolutu stanowi religijny cel człowieka i uzasadnienie przestrzegania przez niego moralności chrzescijańskiej.

Z personalizmu katolickiego wynikają dwie właściwości etyki katolickiej (B. Klimczak, str52)

• Etyka ta uzasadnia nie tylko obowiązki człowieka ale również jego uprawnienia jako osob ludzkiej. Godność człowieka wymaga obdarzenia go prawami, które umożliwią mu działanie na rzecz wspólnego dobra.

• Etyka personalistyczna jest realistyczna. Realizm jej polega na założeniu, że normy etyczne i wynikające z nich zasady postępowania opierają się na rzeczywistości. Oznacza to, człowiek odkrywa normy swym rozumem oświeconym wiarą. Z tego twierdzenia wynikaja dwie inne włąściwości. Podtrzymuje ona tradycyjne twierdzenie, że drogą do moralnego działania jest wiara i ostateczny cel pozaziemski. Jest to więc etyka deontologiczna. Jednocześnie jednak nie pozostawia poza swoimi zainteresowaniami skutków działań dla człowieka, oceniając je z punktu widzenia godności ludzkiej.

ETYKA KANTA

1. ETYKA AUTONOMICZNA - uzasadnienia słuszności czynów człowiek powinien szukać w samym sobie. Czynnikiem kształtującym wybory moralne jest rozum, który jest taki sam u każdego człowieka zatem wybory racjonalne są wyborami moralnymi.

2. ETYKA OBOWIĄZKU I POWINNOŚCI - prawo moralne istniejące w człowieku odkrywane rozumem.

Najwyższa, absolutnie obowiązująca, uniwersalna zasada moralna, wyrażona w formie kategorycznej - imperatyw kategoryczny.

DZIAŁANIE JEST MORALNE JEŻELI:

1. Jest uniwersalne i zgodne z innymi działaniami

Nie powinienem nigdy inaczej postępować, jak tylko tak, żebym mógł także chcieć, aby maksyma moja stała się powszechnym prawem.

2. Respektuje istotę rozumną jako cel wszystkich działań:

Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też w osobie każdego innego, uzywał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka.

3. Respektuj autonomię rozumnej istoty:

Nie wykonywaj żadnego czynu według innej maksymy, jak tylko takiej, z którą się zgadza to, że ona jest powszechnym prawem.

TEST OCENY MORALNEJ:

1. Sprawdź, czy norma moralna w wersji uniwersalnej jest wewnętrznie zgodna, tj. czy powszechnie stosowana nie powoduje swojego zaprzeczenia.

2. Sprawdź, czy normy moralne nie dopuszczają do instrumentalnego traktowania ludzi.

3. Sprawdź, czy norma moralna może być zaakceptowana przez wszystkich członków społeczności.

Literatura:

Klimczak B. Etyka gospodarcza,Wrocław 2002, rozdz. 3.

Nogalski B., Śniadecki J. Etyka menedżerska Bydgoszcz 1996, s.61-73

ETYKA E. KANTA

Podstawową perspektywą teoretyczną czy układem odniesienia na bazie którego Kant budował wszystkie swoje tezy była jego koncepcja człowieka. Kant pojmował człowieka jako z jednej strony istotę empiryczną, zmysłową a z drugiej strony będącą rzeczą samą w sobie.To właśnie miał na myśli gdy formułował swoje słynne zdanie: „ Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie.”

Człowiek mający nad sobą niebo jest mikroskopijnym organizmem, cząstką całościowego układu podlegającą porządkowi przyrody.

Człowiek jako istota moralna to istotą wewnętrznie wolną, nie podlegającą żadnej zewnętrznej determinacji. Ma w sobie prawo, któremu jest posłuszna, a będąc posłuszna prawu jest wierna samej sobie.

Taka właśnie wizja człowieka, jego podwójnej egzystencji umożliwia zrozumienie ludzkiego życia, wzajemnego stosunku: myśli i działania, nauki i wiary, sfery czystego rozumu i rozumu praktycznego.

Jeden z obszarów refleksji Kanta, przedstawiony w dziele „Krytyka czystego rozumu” obejmuje problemy poznania, jego możliwości i mechanizmy, inaczej mówiąc możliwości naszej wiedzy o świecie. Są to problemy teorii poznania.

Nauka jednak nie zaspakaja rozumu, nie obejmuje bowiem całokształtu ludzkiego życia. Rozumu nie zadowala sama teoria poznania, bowiem rozum jest nie tylko teoretyczny, ale posiada także praktyczne zainteresowania, pragnie wiedzieć jak powinniśmy postępować. Człowiek stawia sobie pytania na które nauka czyli rozum teoretyczny nie daje odpowiedzi.

Czy świat ma początek w czasie i w przestrzeni, czy jest wieczny i nieskończony? Czy w świecie istnieje wolność czy też wszystko podlega odwiecznym prawom? Czy istnieje Bóg czy nie?. To twierdzenia między którymi rozum musi dokonać wyboru, kierując się nie naukowym uzasadnieniem lecz wiarą.

Tak oto ze sfery nauki Kant oddziela problematykę metafizyczną.

Metafizyka nie jest i nie może być nauką. Nie służy do tego by nas pozytywnie pouczać i nie tworzy nowej wiedzy. Możliwa jest w niej jedynie rozumna wiara. Ale ta wiara jest dla człowieka koniecznością. Gdyby bowiem człowiek był tylko istotą poznającą to granice nauki byłyby granicami ludzkiego życia i poza nie człowiek nie potrzebowałby wybiegać. Ale człowiek jest nie tylko istotą poznającą lecz również działającą i moralną.

I właśnie jako istota moralna musi wykraczać poza obszar nauki. Nauka nie może odpowiedzieć na pytania o naturę świata, istnienie Boga czy nieśmiertelnej duszy, ale odpowiedzi na te pytania, dla konstytucji postaw moralnych, są koniecznością.

Dlatego też metafizyka jest potrzebna, by nadać przestrzeń dla idei moralnych i nadać powszechność zasadom praktycznym.

Metafizyka swoje tezy stawia i rozwiązuje nie na płaszczyźnie teoretycznej lecz na płaszczyźnie praktycznej. I jeśli nie jest możliwa jako nauka jest możliwa jako wiara.

Tak oto sferę nauki - rozumu teoretycznego - dopełnia sfera moralności i działania - sfera rozumu praktycznego.

Kant ujął życie ludzkie w dwóch odmiennych planach: wiedzy i nauki a moralności i wiary.

Pytanie czy w świecie istnieje wolność czy konieczność uzyskało nowe rozwiązanie.

Świat w granicach nauki podlega stałym prawom i jest określany przez kategorie przyczynowości.

Świat w granicach moralności nie podlega żadnym zewnętrznym determinantom, charakteryzuje go wolność.

Wolność jest konieczna dla powstania moralności. Moralność wymaga autonomicznego wyboru. Istota pozbawiona wolności nie może być przedmiotem osądu moralnego.

Wolność jest zatem założeniem filozofii moralnej, przedmiotem jej analiz są prawa kierujące wolnością.

Prawa moralne nie są narzucone jednostce z zewnątrz, znajdują się w człowieku. Na tym polega ludzka autonomia moralna.

Centralną kategorią systemu etycznego Kanta jest pojęcie dobrej woli.

Co to jest dobra wola? Jest to wola czynienia dobrze, tj moralnie bez wzgledu na korzyść osobistą czy jakiekolwiek inne „wyższe” cele do których się dąży. Tylko wtedy gdy działanie ludzkie jest zgodne z dobrą wolą, kiedy jest bezinteresowne jest etyczne. Postawa prawdziwie etyczna wymaga przeciwstawienia się naszym empirycznym skłonnościom.

Wola ludzka ciągle znajduje się na rozrdrożu. Wpływają na nią empiryczne pobudki oraz świadomość obowiązku moralnego. Człowiek jako istota zmysłowa podlega namiętnościom, zarazem jako istota rozumna podlega prawom własnej rozumnej natury. W imię człowieczeństwa powinniśmy bez reszty zaangażować swoją egzystencję w realizację prawa moralnego, ale to „ bez reszty” nie jest przecież możliwe. Człowiek pozostaje nadal istotą empiryczną, determinowaną przez sytuacje życiowe, dążącą do zaspokojenia swych fizycznych potrzeb. I jeśli z perspektywy prawa moralnego kłamstwo jest rzecza złą, to przecież niekiedy przynosi ono korzyść czy wsparcie.

Tak oto wola ludzka jest rozdarta między aprioryczne zasady moralne i empiryczne pobudki.Co zatem człowiekowi pozostaje? Pozostaje mu dążenie do realizacji człowieczeństwa, do realizacji prawa moralnego, do wyzwolenia spod empirycznej presji. Wtedy dopiero człowiek uzyska pełną wolność.

Ludzka wolność polega na ludzkiej autonomii, na niezależności od zewnętrznych przyczyn, na uleganiu jedynie prawom własnej, rozumnej natury.

Ażeby zrealizować ów etyczny ideał, musimy zawsze i w każdym przypadku postępować w zgodzie z obligującym nas prawem moralnym - kategorycznym imperatywem.

Powinniśmy postępować tak, żebyśmy zawsze mogli chcieć, aby maksyma naszego postępowania stała się prawem powszechnym.

W kategorycznym imperatywie zawarte jest potępienie człowieka indywidualisty i egoisty. Człowiek powinien postępować w imię motywu powszechnego, ważnego dla wszystkich ludzi.

Musimy pamiętać, że nasze człowieczeństwo jest identyczne z człowieczeństwem innych ludzi, dlatego nie wolno nam traktować innego człowieka jako środka , lecz zawsze jako cel.

System moralny Kanta jest wyrazem prawdziwego humanizmu. Domaga się świata zgodnego z człowieczym powołaniem moralnym.

Świat w ujęciu Kanta nie jest faktem danym z którym musimy się pogodzić. Jest on celem do zrealizowania, terenem ludzkiej działalności i wysiłku.

Literatura:

Kuderowicz Z. Kant,Warszawa 2000, rozdz.Etyka s. 59-72

Sikora A. Spotkania z filozofią, Iskry 1970, Świat myśli i czynu, s.192-204

TEMAT 5

Analiza etyczna różnych działań gospodarczych. Społeczna odpowiedzialność podmiotów gospodarujących. Problemy etyczne występujące pomiędzy przedsiębiorstwem a otoczeniem. Formułowanie kodeksów etycznych firm.

Omawiane systemy etyczne proponują różne kryteria dokonywania wyborów moralnych i różne kryteria moralnej oceny działań.

Zawsze jednak podmiotem tych ocen jest człowiek, wszystkie systemy etyczne zakładają bezpośredni związek przyczynowy między osobą a jej czynem.

W działaniach gospodarczych nie zawsze jest łatwo ustalić ten związek.

Badając aspekty moralne działań gospodarczych możemy wyodrębnić dwie sytuacje:

1. Odpowiedzialność agenta,

2. Odpowiedzialność firmy.

Agent - to osoba, która zgadza się działać na korzyść i pod kontrolą innej osoby zwanej pryncypałem.

W stosunku umownym między agentem a pryncypałem, agent może wybierać i realizować działania, których pozytywnych skutków oczekuje pryncypał.

W działaniach gospodarczych zawsze jednak wystepuje przypadkowość i ryzyko. Zatem rezultat pracy agenta może się różnić od oczekiwań pryncypała z powodu niepewności i ryzyka.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ AGENTA

AGENT -osoba, która zgadza się działać na korzyść i pod kontrolą innej osoby zwanej pryncypałem. Między agentem a pryncypałem powstaje tzw.stsunek agencyjny.

Przykłady stosunku agencyjnego:

pryncypał	agent
Pacjent Właściciel firmy Menedżer firmy nabywca	Lekarz Menedżer Pracownik firmy sprzedawca

Stosunek agencyjny jest regulowany przez obowiązki agenta i pryncypała.

Obowiązki agenta:

• Lojalne wykonywanie zleconych zadań

• Posłuszeństwo wobec zleceń pryncypała

Obowiązki pryncypała:

• Wyrównanie wartości usług wykonywanych przez agenta

• Opłacanie kosztów poniesionych przez agenta.

Odpowiedzialność agenta wobec pryncypała:

1. Odpowiedzialność wynikająca z norm prawnych, regulujących zawieranie umów ich realizacje i skutki.

2. Odpowiedzialność moralna.

• Pryncypał nie może bezpośredni obserwować działań agenta - agent ma sposobność ukrytej akcji.

• Pryncypał nie wie jakie działanie agenta jest rzeczowo skuteczne - agenta ma możliwość ukrycia informacji.

Odpowiedzialność pryncypała wobec agenta

1. Odpowiedzialność wynikająca z norm prawnych, regulujących zawieranie umów ich realizacje i skutki.

2. Odpowiedzialność moralna

• Rodzaj zlecenia

• Mozliwość wystąpienia konfliktu interesów

ODOWIEDZIALNOŚĆ SPOŁECZNA FIRMY

TREŚĆ KODEKSÓW FIRM

1. DZIAŁANIA WOBEC WŁAŚCICIELI:

• Zapewnienie długofalowej egzystencji firmy

• Wygospodarowywanie zysku

• Zapewnienie stabilnej i rosnącej dywidendy

• Zapewnienie płynności finansowej

• Otwartość na nowe idee i postęp techniczny

• Poszerzanie obszarów działania

• Informowanie właścicieli

2. DZIAŁANIA WOBEC WSPÓŁPRACOWNIKÓW:

• Tworzenie dobrego, motywującego klimatu

• Jasny podział obowiązków i odpowiedzialności

• Zapewnienie humanitarnych warunków pracy

• Tworzenie możliwości awansu

• Stałe rozwijanie zdolności i mozliwości pracowników

• Zapewnienie wynagrodzenia

• Informowanie pracowników

3. DZIAŁANIA WOBEC DOSTAWCÓW I NABYWCÓW:

• Dostarczanie dobrych produktów

• Systematyczne poprawianie ich jakości

• Orientacja na teraźniejsze i przyszłe potrzeby klientów

• Wzorowe traktowanie klientów

• Niezawodna dostawa

• Nienaganny serwis

• Gwarantowanie dostawcom niewzależności

• Informacja i porada dla klientów

4. DZIAŁANIA WOBEC KONKURENTÓW:

• Popieranie wolności gospodarczej

• Akceptacja liberalnego ładu gospodarczego

• Popieranie uczciwego współzawodnictwa

5. DZIAŁANIA WOBEC SPOŁECZEŃSTWA:

• Troska o ochronę środowiska

• Współpraca ze społeczeństwem

• Informacja dla opinii publicznej

6. DZIAŁANIA WOBEC PAŃSTWA:

• Lojalna współpraca z instytucjami publicznymi

• Wywiązywanie się z obowiązków publicznych

• Odpowiedzialność obywatelska

Literatura:

Klimczak B. Etyka gospodarcza,Wrocław 2002, rozdz. 5.

Nogalski B., Śniadecki J. Etyka menedżerska Bydgoszcz 1996, s.143-171

Dietl J. Gasparski W. Etyka biznesu Warszawa 2002 rodz 14.

TEMAT 6

Analiza wybranych problemów etycznych występujących wewnątrz przedsiębiorstwa.Etyka zarządzania. Etyka pracy.

Konflikty moralne w biznesie

Konkflikt moralny oznacza, że człowiek znalazł się wobec konieczności dokonania wyboru czy podjęcia działań, w sytuacji którą można różnie ocenić w zależności od tego jakie przyjmiemy kryterium.

Przyczynami konfliktów moralnych mogą być:

• sprzeczności w systemie etycznym, jedną sytuację regulują dwie sprzeczne normy,

• trudności w hierarchizacji wartości, uznaniu co jest ważniejsze,

• sprzeczności cenionymi przez jednostkę a wartościami cenionymi przez grupę,

• sprzeczności wynikajacych z pełnienia róznych ról, konflikt ról..

Mówiąc o społecznej odpowiedzialności firmy, wprowadziliśmy pojęcie stejkholderów, oznaczające tych wszystkich, którzy ponoszą ryzyko w związku z funkcjonowaniem firmy. Stejkholderzy określani są czasami pojęciami otoczenie wewnętrzne i zewnętrzne. Wszystkie te podmioty występują w stosunku do firmy z określonymi żądaniami. Te żądania czy postulaty, które firma uzna za realne i możliwe do zrealizowania, zobowiązuje się wypełnić. Obszar tych postulatów tworzy społeczną odpowiedzialność firmy, bądź mówiąc inaczej w obszarze tych zaakceptowanych żądań występuje społeczna odpowiedzialność firmy. Zakres tej odpowiedzialności ujęty jest w postaci kodeksów etycznych.

Zakres odpowiedzialności jest zróżnicowany, jednak najczęściej dotyczy

• odpowiedzialności wobec udziałowców za skutki finansowe działalności firmy,

• odpowiedzialności wobec współpracowników,

• odpowiedzialności wobec klientów za produkt,

• odpowiedzialności wobec konkurencji za przestrzeganie reguł wolnego rynku,

• odpowiedzialności wobec sąsiadów czy wobec środowiska.

Przyjęcie przez firmę odpowiedzialności społecznej oznacza, że pracownicy oprócz roli pracowników przyjmują na siebie role powierników interesu publicznego, w takim zakresie jaki deklarują w kodeksach etycznych.

Pracownicy firmu muszą być zatem lojalni zarówno wobec firmy jak i wobec stejkholderów.

Co oznacza lojalność ?

1. Wierność obowiązkom wynikającym z przynależności do grupy i posłuszeństwo wobec jej reguł.

2. Działnie nie nacechowane dwuznacznością.

Konflikt moralny między społeczną odpowiedzialnością a lojalnością wobecfirmy, występuje wówczas, gdy:

1. negatywne skutki działania firmy wobec osób trzecich znane pracownikowi, są przed tymi osbami ukrywane.

2. pracownik ma prawo sądzić, że akcja zaradcza będzie nieskuteczna lub sytuacja wymaga natychmiastowego działania.

3. zaradzenie negatywnym zewnętrznym skutkom działań firmy jest możliwe tylko wtedy jeżeli zostaną poinformowani stejkholderzy.

4. intencje osoby przeżywającej konflikt nie są emocjonalne.

Konflikt moralny między lojalnością wobec firmy a odpowiedzialnością wobec stejkholderów powstaje zatem, gdy pracownik musi złożyć doniesienie o znanych mu działaniach firmy, które powodują negatywne efekty zewnętrzne..

Konflikt pracownika rozgrywa się w dwóch płaszczyznach:

1. moralnej ocenie donosicielstwa

2. lojalności wobec firmy a odpowiedzialnością

Na podstawie analizy konsekwencjalistycznej, można zaproponować procedurę działania ostrożnego:

1. Ustal, czy szkoda, którą może ponieść podmiot jest poważna i znacząca.

2. Ustal czy twoje intencje nie mają charakteru osobistego.

3. Przedstaw spostrzeżenia bezpośredniemu przełożonemu.

4. Przedstaw sprawę zarządowi.

5. W razie pilnej konieczności, jeżeli masz dowody istnienia zagrożenia i powody by sądzić, ze twoje doniesienie wyeliminuje zagrożenie, to jesteś moralnie urawniony do nielojalności wobec firmy

Literatura:

Klimczak B. Etyka gospodarcza,Wrocław 2002, rozdz.5.

Nogalski B., Śniadecki J. Etyka menedżerska Bydgoszcz 1996, s.89-118

Dietl J. Gasparski W. Etyka biznesu Warszawa 2002 rodz 7,15

Porębski Cz. Czy etyka się opłaca zagadnienia etyki biznesu, Kraków 1998, rodz.

„ Wewnątrz przedsiębiorstwa”, s.45-84

TEMAT 7

Dylematy etyczne związane z procesem transformacji ustrojowej. Problematyka prywatyzacji, uczciwej konkurencji i reklamy.

REGUŁY KONKURENCJI POZYTYWNEJ

1. Zasada inicjatywy niezależnej - firmy kierują się własnymi celami i własną odpowiedzialnością nie dysponując wiedzą o działaniach konkurentów.

2. Zasada działań konstruktywnych - obowiązek działania najlepszego z możliwych.

3. Zasada formalnej równości - o ile realne szanse funkcjonowania są zawsze różne, to szanse formalne powinny być równe.

4. Zasada poszanowania podmiotów zewnętrznych.

5. Zasada poszanowania reguł.

Literatura:

Klimczak B. Etyka gospodarcza,Wrocław 2002, rozdz. 6,8.

Dietl J. Gasparski W. Etyka biznesu Warszawa 2002 rodz 8

Porębski Cz. Czy etyka się opłaca zagadnienia etyki biznesu, Kraków 1998, s.85-108

ZAGADNIENIA NA EGZAMIN Z ETYKI BIZNESU

1. Czym zajmuje się etyka biznesu?

2. Co może stanowić wspólną płaszczyznę dialogu ekonomii i etyki biznesu ?

3. Zinterpretuj słowa Protagorasa: „ Człowiek jest miarą wszechrzeczy”.

4. Wyjaśnij na czym polega intelektualizm etyczny.

5. Na czym polega kategoria złotego środka Arystotelesa ?

6. Na czym polega dobra wola w systemie etycznym Kanta ?

7. Co stanowi kryterium oceny moralnej w teoriach konsekwencjalistycznych ?

8. Jaka jest zasada utylitaryzmu ?

9. Co oznacza pojęcie „firmizm” ?

10. Co stanowi kryterium oceny moralnej teorii deontologicznych ?

11. Wyjaśnij pojęcie imperatywu kategorycznego w etyce Kanta.

12. Jaką orientację nazywamy personalizmem katolickim ?

13. Co ilustruje gra „ dylemat więźnia” ?

14. Sformułuj argumenty za i przeciw odpowiedzialności podmiotów gospodarczych.

15. Co nazywamy społeczną odpowiedzialnością podmiotów gospodarczych ?

16. Wyjaśnij pojęcie „stejkholders”.

17. Wymień rodzaje odpowiedzialności jakie możemy wyróżnić badając aspekty moralne działań gospodarczych.

18. Wymień obowiązki agenta i pryncypała wynikające ze stosunku agencyjnego.

19. Na czym polega odpowiedzialność agenta wobec pryncypała, i jakie z niej wynikają dylematy moralne?

20. Na czym polega odpowiedzialność pryncypała wobec agenta, i jakie z niej wynikają dylematy moralne?

21. Czym są kodeksy etyczne firm ?

22. Co powinny zawierać kodeksy etyczne firm ?

23. Wymień przyczyny konfliktów moralnych w biznesie ?

24. Kiedy mamy do czynienia z konfliktem moralnym ?

25. Kiedy występuje konflikt moralny między społeczną odpowiedzialnością a lojalnością wobec firmy ?

26. Co oznacza pojęcie lojalności ?

27. Wyjaśnij pojęcie kultury organizacji.

28. Wymień funkcje i dysfunkcje kultury organizacji.

29. Co oznacza pojęcie anomii ?

30. Jakie są reguły konkurencji pozytywnej?

---