ANTYK
BEZ 15 i 26
1. Charakterystyka ogólna kultury starożytnej Grecji.
Największy wpływ na sztukę Grecji miała cywilizacja osiadła na na Krecie .W 20 w. pne. centrum sztuki były Mykeny tu powstały słynne złote maski ,nakładane na twarze zmarłych wodzów i królów.
Mieszkańcami Myken byli Achajowie,lud wojowniczy .W stylu wykształconym pzez nich dominowały:sceny walki oraz polowań,umieszczane na złotych naczyniach oraz na mieczach z bršzu.Pozostały po nich budowle (podziemne ,naziemne grobowce oraz cytadele.
W 12w.pne. nastšpił okres zamętu i migracji.Wyłonił się nowy model społeczeństwa (miasto-państwo) oraz rodzaj sztuki ,który obecnie kojarzony jest ze sztukš starożytnej Grecji.
-dostojny charakter zwišzany z religiš(przedstawianie bogiń i bogów jako obdarzonych nadprzyrodzonš mocš ludzi).Dlatego ówczesna sztuka koncentrowała się na postaci człowieka.
Najbardziej znanš dziedzinš sztuki jest rzeŸba.Największe i najznamienitsze pochodzš z 7 w. pne.(wpływy Egiptu).Pierwszy okres greckiej rzeŸby twał do mniej więcej 480 r.pne. i nazywany jest obecnie okresem archaicznym.Charakterystyczne sš dla niego rzeŸby przedstawiajšce wyprostowane postaci nagich chłopców(kuros) oraz odzianych dziewczšt(kore).Uweczeœni artyœci nie potrafili oddać w kamieniu poważnego wyrazu twarzy ,dlatego rzeŸby majš na ustach szeroki uœmiech.
W latach 480-323r. pne. mamy doczynienia z tak zwanym okresem klasycznym.RzedŸba rozwijała się w niesłychanie szybkim tempie .Proste posšgi stojšcych ludzi zostały zastšpione przez postaci zatrzymane niejako w ruchu,w swoich naturalnych pozach.Przykładem morze być WŁÓCZNIK(DOROFOROS),czy APOLLO stojšcy w œwištyni Zeusa w Olimpii.
Najsłynniejsze rzeŸby i posšgi pochodzš ze œwištyni Ateny Partenos,
czyli Partenonu, największej ze œwištyń znajdujšcych się na Akropolu.Œwištynie te zostały zbudowane w drugiej połowie 5 w. pne.
Greckie œwištynie były nadzwyczaj proste.Zbudowane były na planie prostokšta otoczonego kolumnami i zwieńczonego spadzistym dachem.Wyróżniamy 3 porzšdki :prosty ,masywny -dorycki ,joński z chzrakterystycznymi spiralnymi głowicami,koryncki zwieńczony liœćmi akantu.
Cechš greckiej architektury sš, genialne wyczucie proporcji oraz wyostrzonej œwiadomoœci perspektywy.
Malarsatwo starożytnych greków przetrwało jedynie na glinianych naczyniach .Malowidła zdobišce naczynia sš dla nas podstawowym Ÿródłem wiedzy na temat codziennego życia Greków.
W 4w.pne. za sprawš Praksytelesa kobiecę ciało zaczęło odsłaniać swoje wdzięki.A tacy twórcy jak Skopas czy Lizyp ,zaczęli tworzyć indywidualne portrety,nie bojšc się przedstawiania malujšcych się na twarzach uczuć.Innym znakiem nowego ducha był kolosalnych rozmiarów grobowiec ,zbudowany przez Mauzolosa.
Poczšwszy od 334r.pne. podboje Aleksandra Wielkiego rozprzestrzeniły kulturę Greków na cały Bliski Wschód,od Egiptu aż po zachodnie Indie.
Rok 323 traktuje się jako koniec ery klasycznej(upadek imperium Aleksandra) a jednoczeœnie poczštek kultury hellenistycznej,w której wiodšcš rolę odgrywały wielkie państwa(Egipt czy imperium Seleucydów w Syrii).Stały się one ważniejszymi oœrodkami kultury greckiej niż sama Grecja.Cechy sztuki hellenistycznej:
-nie ukrywano brzydoty,bólu i strachu
-zdarzały się postaci groteskowe ,coraz więcej miejsca poœwięcano też uczuciom
#Najsłynniejsi twórcy literatury .
HOMER (9/8 w. p.n.e.) pochodzi z CHIOS,twórca ILIADY oraz ODYSEJI
TYRTAJOS 'TYRTEUSZ'(7 w.p.n.e.) symbol poety bojownika .
- elegie patriotyczne
-tyrteizm (poezja tyrtejska)- poezja patriotyczna nawołujšca do walki
"RZECZ TO PIĘKNA..."
SAFONA(7/6 w. p.n.e.) żyła na wyspie LESBOS
-kult bogini Afrodyty i poezji
-(9 ksišg ok. 9000 wersów )
-pieœni weselne,modlitwy,pieœni miłosne
"Pogarda dla nie znajšcej poezji"
"***[Podnieœcie w górę dach]"
"Zazdrosć"
ANAKREAONT(6 w.p.n.e.)
-piewca wina i miłoœci,zwišzany z życiem dworskim
- w poezji postawa żartobliwego dystansu, konwencjonalnej gry miłosnej
-powstaje gatunek ANAKREONTYK
"Słodki bój"
"Piosenka"
SYMONIDES(6/5 w. p.n.e.)
- autor pieœni chóralnych
-piewca władców i uroczystoœci
-umiejętnoœć wzbudzania litoœci
-autor epigramatów
"Pzechodniu ,poiwiedz Sparcie:tu leżym,jej syny,
Prawom jej do ostatniej posłuszni godziny"
na czeœć poległych pod TERMOPILAMI
"Los"
TRAGEDIA
SOFOKLES(496-406p.n.e.)
-jeden znajwiększych treagików greckich(Ajschylos,Eurupides
-130 tragedii,do naszych czasów dotrwało tykko 7,m.in.:ANTYGONA,KRÓL EDYP,EDYP W KOLONIE
-zrezygnował z łšczenia tragedii w monumentalne taeatrologie
ograniczył rolę chóru
liczba aktorów 2=>3(więcej dialogów i rozbudowana akcja)
powiększył liczbę chórzystów
wprowadził dekoracje sceniczne
2000-1600pne.pałace kreteńskie,legendarny król minos
ok.1250-1200pne.wojna trojasńska
776 pne. pierwsze igrzyska olimpijskie
ok.600 pne.poczštki militarnej kasaty Spartianów
594 pne.reformy Solona w Atenach
499-94 pne. powstani Greków przeciw Persom w Azji Mniejszej
490 pne.zwycięstwo Greków nad ekspedycjš perskš pod MARATONEM
480 pne.inwazja perska;zwycęstwo floty greckiej w bitwie pod SALAMINĽ
478 PNE.powstanie Ateńskiego Zwišzku Morskiego
431 pne.wybuch wojny peloponeskiej
404 pne.koniec wojny;hegemonia Sparty
371 pne.Sparta pokonana przez Teby w bitwie pod Lekutrami
338 pne.biwa pod Cheroneš,po której FILIP II MACEDOŃSKI uzyskuje hegemonię w Grecji
2 Charakterystyka ogólna kultury starożytnego RZYMU
Rzymianie podziwiali i naœladowali kulturę Greków rozpowszechnili jš wcałym swoim imperium .Rzymianie jako twórcy ustępowali Grekom,stworzyli jednak swój własny ,bardzo realistyczny styl w rzeŸbie (portetymaski przedsytawiajšce ich przodków).
Większoœć pozostałych rzeŸb ,utrzymana była w stylu hellenistycznym.
Charakterystyczne dla rzymskiego rzeŸbiarstwa były natomiast łuki i kolumny triumfalne, pokryte porywajšcymi scenami uwięczniajšcymi zwycięstwa i zdobycze imperium.
Architektura Rzymian była bardziwej zaawansowana technicznie niż grecka.Zdumiewajšce były takie budowle jak drogi, akwedukty, mosty, i systemy kanalizacyjne.
Na obrazach odnalezionych w Pompejach widać ,że ówczeœni artyœci nie mieli kłopotów z zasadami perspektywy,swobidnie operowali barwami,potrafili wykorzystać efekt złudzenia optycznego .
Rzymianie osišgneli również mistrzostwo w układaniu mozaiki.
#Najsłynniejsi twórcy literatury
WERGILIUSZ(70-19 pne.)
-syn zamożnego garncarza
-przeżył okres wojny domowej
-w epoce spokoju rozwija swoje talenty pod opiekš protektora-Mecenasa
"ENEIDA"-epopeja wzorowana na Homerze
"BUKOLIKI"- sielanki z życia pasterzy
"GEORGIKI"-poemat o rolnictwie
HORACY(65-8pne.)
-syn wyzwolonego niewolnika
-kształcony w Rzymie i Atenach
-walczył w obronie wolnoœci republikańskich
-walczy po stronie Brutusa przeciwko Oktawianowi w bitwie pod Filippi
-pozyskawszy protekcję Mecenasa,żyje spokojnie,zajmujšc się wyłšcznie literaturš
PIEŒNI
"Quid dedicatum poscit Apolinem(carm.I,31)"
"Exegi monumentum aere perennius (carm.III,30)"
carmina->pieœń póŸniej nazwana odš
-satyry
-listy poetyckie,poruszajšce zagadnienia filozoficzne i literackie.
"List do Pizonów" jest wykładem sztuki poetyckiej ,podobnie jak i "Poetyka" ARYSTOTELESA
OWIDIUSZ(43pne.-18ne.)
-żył w czasie pokoju za Oktawiana Augusta
-ulubieniec i dusza towarzystwa
-ceniono jego dowcip i wytwornoœć
-pisał podręczniki kosmetyki i flirtu "Sztuka kochania"
-"METAMORFOZY"(Przemiany)-poetycka wersja mitologi greckiej i rzymskiej
-umarł w Tomi nad M.Czarnym,gdzie powstały elegię opisujšce smutne losy wygnańca"Żale"
MAREK AURELIUSZ(121-180)
-cesarz rzymski,zwany "filozofem na tronie",pochodził ze starego plebejskiego rodu
-lubił spokojne życie ,rzšdy sprawował z niechęciš
-okres jego panowania nie był pomyœlny dla Rzymu(wojny i klęski żywiołowe)
-autor utworu pt. "Rozmyœlania"-pamiętnik z jednej z wypraw wojennych
LUCJUSZ ANNEUSZ SENEKA(1w.pne.)
-mieszkał w Rzymie
-wychowawca cesarza Nerona i dygnitarz za jego opanowania
-autor popularnych pism etycznych i licznych tragedii wzorowanych na literaturze greckiej
-"O życiu szczęœliwym"
3 Typowe gatunki literatury antycznej /twórcy, przykłady, ogólna charakterystyka/. Poglšdy arystotelesa i Horacego na temat struktury utworu literackiego. Pojęcia: mimesis, karthasis.
MIT
Opowieœć, która przedstawia i organizuje wierzenia danej społecznoœci. Mit nazywa emocje- najczęœciej zbiorowe, np. lęk, niepokój, podniecenie, radoœć. To co niejasne, chwiejne, nieokreœlone, otrzymuje wyraz i kształt w opowiadaniu mitycznym. Tak np. niepokojšce, bo niewyjaœnione, zjawiska przyrody zostajš zniekształcone w barwnš fabułę i uzyskujš motywację przyczynowš w postaci bóstw uosabiajšcych siły natury [mit o Demeter i Korze (Persefonie)].
Mity stanowiły składnik kultury ludów pierwotnych, tworzyły więŸ społecznš, uœwiadamiały odrębnoœć i tożsamoœć, okreœlały obyczaje i tradycje społecznoœci.
Mity pełniły funkcje:
1. poznawcze- np. interpretacja zjawisk przyrody
2. œwiatopoglšdowe- np. podstawy wierzeń religijnych
3. sakralne- powiazanie z kultem bóstw i obrzędami
W opowieœci mitycznej ważnš rolę grajš:
1. metafory
2. alegorie
3. symbole
Mit nie wyraża treœci wprost, zwykle przekazuje jš poprzez różnie zbudowany obraz np. alegoryczny (Demeter i Kora)
-symboliczny(wieloznaczny) (Ikar i Dedal)
-metaforyczne zwroty np."pięta Achilesowa"
W mitach utrwalone zostały pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań, tzw. archetypy- pradawne, niezmienne wyobrażenia, które tkwiš w œwiadomoœci zbiorowej każdej społecznoœci.
Przykłady mitów Greckich:
1. Mit o Ikarze i Dedalu
2. Mit o Demeter i Korze
3. Mit o Syzyfie
4. Mit o Edypie
5. Mit o stworzeniu œwiata
Przykłady mitów Rzymskich:
1. Mit o Romulusie i Remusie
2. Mit o gęsiach Kapitolińskich
EPOPEJA
-Grecja- Homer (''Iliada'', "Odyseja":wojna Trojańska i powrót Odysa)
-Rzym- Wirgiliusz ("Eneida":historia wyprawy Eneasza ocalałego z Troji)
1. przedstawia społeczeństwo w przełomowym dla niego momencie
2. wiele form podawczych (narracja, opis, itd.)
3. inwokacja (apostrofa, narrator obiektywny, wszechwiedzšcy, zarys postaw bohaterów i wydarzeń)
4. retardacja- zawieszenie akcji
5. pararelizm płaszczyzn fabularnych- dwa œwiaty ludzki i boski przenikajšce się nawzajem
6. superbohater- ''heros''
7. przedstawienie scen walki- głównie pojedynków
8. szeroko rozbudowane porównania- tzw.''homeryckie''
POEMAT HEROIKOMICZNY
Swoistego rodzaju parodia eposu rycerskiego. W antyku z tego gatunku powstała "Batrchomachia" opowiadajšca o wojnie nietoperzy ze szczurami.
ELEGIE PATRYJOTYCZNE- Tyrteusz (VII w. p.n.e.)
Elegie patryjotyczne zagrzewały Spartan do walki. ''Rzecz to piękna"
ANAKREONTYK
Gatunek zainicjowany przez Anakreona(VI w. p.n.e.) -piewcę wina, kobiet i miłoœci. Charakterystyczny dla tej poezji jest topos miłoœci objawiajšcy się w walce z Erosem bšdŸ postacš Erosa rzucajšcego piłkš w przyszłego amanta). "Słodki bój"
EPIGRAMATY
Krótki utwór wierszowany o wyrazistej poincie. Pierwotnie nazwš tš okreœlano krótkie napisy nagrobkowe.
TRAGEDIA
Gatunek ten zrodził się w starożytnej Grecji z obrzędów religijnych. Istotš tego gatunku jest konflikt tragiczny polegajšcy na stykaniu się dwu różnych jednakże równorzędnych racji nie zdolnych do współżycia, z których jedna musi ponieœć klęskę.Bohater tragiczny musi dokonać wyboru między równoważnymi racjami, jednoczeœnie nie wie czy popełnia zbrodnię lub czyn niegodny i rozdŸwięk ten między œwiadomoœciš bohatera a jego sytuacjš nazywamy ironiš tragicznš.
Podstawowym pojęciem tragedji Greckiej jest Katharsis /oczyszczenie/ (Arystoteles) dzieło miało oddziaływać na reakcje i przeżycia odbiorców. Tragedia oddziałujšc na widza miała wzbudzić litoœć i trwogę oraz oczyœcić go z takich doznań.
W antyku naœladowano naturę (rzeczywistoœć, życie, ludzkie czynnoœci) w dziełach sztuki. Takie zabiegi nazywamy mimesis. Jest to kategoria estetyczna rozwinięta przez Arystotelesa. Naœladowanie natury nie było równoznaczne z jej kopiowaniem gdyż dopuszczały idealizację lub groteskowš deformację. Sztuki uznane za mimetyczne (malarstwo, rzeżba, poezja) realizujš funkcję poznawczš poprzez odtwarzanie ogólnych zjawisk i rzšdzšcych nimi praw.
Tragedię greckš charakteryzowała także zasada trzech jednoœci (miejsca, czasu i akcji) pod postaciš lirycznego komentatora występował chór, fabuła utworu podzielona została na prolog, epeisodiony, stasimony i epilog w całym utworze zaœ brak scen zbiorowych.
Sofokles(496- 406 p.n.e.)- "Antygona"
Ajschylos
Eurypides
BUKOLIKI (sielanki konwencjonalne)
Sš to utwory przedstawiajšce tzw. ''topos Arkadji''- idealny œwiat prostych ludzi (posiadajšcych nieprzeciętnš mšdroœć) oparty na naturze.
Wirgiliusz(Publis Vergilius Maro 70- 19 p.n.e.)
ODY (pieœni)
Pieœni ocharakterze podniosłym, których głównymi mmotywami sš:
1. exegi monumentum- pomnik poetyckiej chwały
2. non omnis moriar- nie wszystek umrę
3. carpe diem- chwytaj chwilę
Horacy(Quintus Horatius Flaccus 65- 8 p.n.e.)
LISTY
Wyrażały poglšdy na temat poezji i sztuki. Poezja winna być uporzšdkowanym dziełem człowieka przedstawiajšcym œwiat realny. Arystoteles wprowadził pojęcie decorum oznaczajšce, iż język oraz gatunek powinien być dobrany do tematu utworu.
Horacy
Arystoteles
SATYRY
Utwory oœmieszajšce wady i postawy poprzez deformację, ironię i sarkazm.
Horacy
4 Filozofia starożytnej grecji.
a) periodyzacja historyczna- podział procesu rozwojowego literatury na epoki i okresy, niekiedy także podział w obrębie danego okresu. Pierwszš postaciš periodyzacji był podział na literaturę starożytnš i nowożytnš. Obecnie dominuje tendencja, by przy dokonywaniu periodyzacji brać pod uwagę właœciwoœci rozwojowe samej literatury, a więc za główny wyznacznik uznać ewolucję systemów działań twórczych: stylów, gatunków itp. Wydzielony okres literacki charakteryzuje się pewnš jednolitoœciš stylistycznš, wspólnoœciš dšżeń i programów literackich. Zadaniem periodyzacji jest zdawanie sprawy z dominujšcych w danym czasie pršdów i tendencji i orientowanie w ogólnym przebiegu rozwoju literatury narodowej i powszechnej.
b) ogólna informacja o poglšdach Arystotelesa
ARYSTOTELES (384-322 p.n.e.)
Wykształcenie zdobył w akademi platońskiej, prowadził własne badaniai wykłady. Póżniej w Atenach załorzył własnš szkołę, nazwanš - Liceum.
O Tragedii:
1. Jeżeli koniecznym jest przedstawienie wydarzeń budzšcych litoœć i trwogę to nie należy pokazywać ludzi popadajšcych ze szczęœcia w nieszczęœcie lub niegodziwców stajšcych się szczęœliwymi gdyż jest to obce duchowi tragedji bo niesprawia to przyjemnoœci ani nie wzbudza litoœci.
2. Bohaterem tragedji winien być człowiek przeciętny, cieszšcy się szacunkiem, któy popada w nieszczęœcie ze względu na jakieœ zbłšdzenie.
O Eposie
1. Fabuła powinna być ułożona w sposób dramatyczny i obejmować jednš, całš i skończonš akcję.
2. Odmienny układ zdarzeń niż dzieła historyczne
3. Poeta winien jak najmniej mówić od siebie
4. ródłem zaskoczenia, które sprawia przyjemnoœć mogš być rzeczy sprzeczne z rozumem
Arystoteles był pierwszym filozofem, który poezję traktował jako osobnš dziedzinę sztuki, a jej opis podporzšdkował pewnym regułom- jego poetyka ma charakter normatywny. W swej poetyce wyjaœniał jak należy twożyć. Główne jego tezy to:
1. Literatura jest sztukš naœladowczš bo nie wytwarza przedmiotów realnych lecz ich słowne podobieństwo
2. W poezji istniejš różne gatunki różnišce się sposobem naœladowania:
epopeja i dytyramb - narracja
tragedia - przedstawienie działajšcych osób
3. Tragedia silniej działa na widza niż epopeja
4. Miarš wartoœci poezji jest reakcja odbiorcy. najlepiej działa tragedia wywołujšc wstrzšs uczuciowy - katharsis
5. Dzieło naœladowcze ujmuje to co jest prawdopodobne lub konieczne
6. Poezja wzbudza emocje
Arystoteles rozwinšł także kategorię estetycznš zwanš mimesis oznaczajšcš naœladowanie natury.
c) Sokrates - sylwetka i poglšdy
SOKRATES (470- 399 p.n.e.) uważał że dobro absolutne istnieje, a zajmowanie się nim jest najważniejszym zadaniem człowieka myœlšcego. Jeœli ludzie poznajš dobro, będš musieli postępować dobrze. W swych dysputach wspominało dajmonionie tym mianem nazywał bowiem głos boski, który przemawia w duszy człowieka. Rozmowy te prowadził na rynku w Atenach z przechodniami i miały one z góry ustalony przebieg. Sokrates pytał bowiem przechodniów o ich idee bšdŸ ideały i w kolejnych pytaniach doprowadzał rozmówcę do wniosku, iż jego przekonania sš błędne. Ta częœć rozmowy nosiła miano elenktycznej (obalajšcej). Następnie Sokrates zadajšc kolejne pytania i kierujšc rozmówcš doprowadzał go do poznania prawdy o œwiecie i dobra. Tš częœć dialogu myœliciel nazywał ''rodzšcš'' prawdę w umyœle od czego pochodzi jej nazwa- częœć maieutyczna dialogu (rodzšca).
Sokrates krytykował w swych rozmowach zasady demokratycznego ustroju Aten wskazujšc na lenistwo, prużnoœć, niewiedzę oraz brak cnoty ateńczyków(w jego filozofii wišzało się to bezpoœrednio ze szczęœciem). Za swoje poglšdy został w procesie skazany na œmierć.
SOFIŒCI - ludzie gotowi uczyć za pienišdze techniki wymowy potrzebnej do sprawowania władzy. Zajmowali się logikš i analizš języka, zastanawiali się nad przyczynami sukcesu i mechanizmami polityki. Byli zdania, że ustrój, moralnoœć, prawa sš efektem umowy społecznej, nie majš wartoœci same w sobie (nie ma absolutnego dobra).
d) Platon - sylwetka, poglšdy, twórczoœć.
PLATON (427-347 p.n.e)- filozof grecki uczeń Sokratesa, twórca pierwszego systemu filozoficznego- idealizmu obiektywnego (metafizyka) zakładajšcego obiektywne samoistne i niezależne istnienie w rzeczywistoœci pierwiastka idealnego, czyli głoszšcy tezę, iż rzeczywistoœć istnieje wprawdzie obiektywnie ale charakter jej jest idealny. Załorzyciel szkoły zwanej Akademiš Platońskš. w swym systemie filozoficznym zwanym platonizmem głosił realizm pojęciowy tj. rzeczywiste istnienie pojęć ogólnych zawierajšcych jedynie pewnš i powszechnš wiedzę obycie. Podstawš tego systemu było załorzenie, iż idea jest doskonałym, wiecznym prototypem rzeczy, będšcych niedoskonałym, chwilowym odwzorowaniem. Wynikał z tego dualizm œwiata idealnego a co za tym idzie dualizm duszy i ciała oraz poznania zmysłowego i rozumowego. Najwyższš funkcję poznawczš ma dusza gdyż ma wrodzonš wiedzę o ideach. Ideš nazywał Platon domniemany przedmiotowy odpowiednik treœci nazwy tj. byt samoistny, rozumowo poznawalny, istniejšcy poza umysłem i poza œwiatem przedmiotów, a stanowišcy wieczny, niezmienny i doskonały pierwowzór danej rzeczy.
Platon stworzył utopijnš teorię idealnego ustroju państwa o charakterze organicznym i totalitarnym, œciœle wyznaczajšcego funkcje społeczne obywateli.
Motyw jaskini- doœwiadczenie filozoficzne traktujšce o względnoœci pojęć ''oryginał'' i ''odwzorowanie''(obraz cienia na œcianie jaskini postrzegany jako oryginał a nie odwzorowanie gdyż osoby bioršce udział w doœwiadczeniu nie mogš poznać rzeczywistego oryginału).
e) epikureizm - teoria etyczna, utożsamiajšca życie szczęœliwe z życiem moralnym. Za warunek wystarczajšcy do osišgnięcia szczęœcia uważali brak cierpień. Epikureizm interpretowano często jako postawę wyrażajšcš się w dšżeniu do nieograniczonego korzystania z uciech życiowych.
f) stoicyzm - filozoficzno-etyczna doktryna mówišca o postawie zachowujšcej spokój wewnętrzny, hart ducha i opanowanie w trudnych sytuacjach.
5 Filozofia w starożytnym Rzymie. Marek Aureliusz i Seneka.
MAREK AURELIUSZ (121- 180)- cesarz rzymski zwany "filozofem na tronie". Lubił życie spokojne, poœwięcone lekturze i pisaniu, rzšdy sprawował z niechęciš. Okres jego panowania był niepomyœlny: Rzym gnębiły wojny, niszczyły klęski żywiołowe.Jako pamiętnik z jednej z wypraw powstały "Rozmyœlania".
LUCJUSZ ANNEUSZ SENEKA (I w. p.n.e.)- mieszkał w Rzymie, był wychowawcš przyszłego cesarza Nerona i dygnitarzem za jego rzšdów. Autor popularnych pism etycznych i licznych tragedji wzorowanych na literaturze greckiej (np.''O życiu szczęœliwym'')
FILOZOFIA STOICKA -zapoczštkowana w III w. p.n.e. w Atenach. Stoicy byli materialistami i racjonalistami: uznawali tylko jeden byt- materię i poznanie rozumowe. Rozwineli myœl etycznš przejmujšc od Sokratesa przekonanie o łšcznoœci szczęœcia, cnoty i rozumu. Najwyższyn dobrem jest cnota, ona zapewnia szczęœcie. Aby je osišgnšć należy wyrzec się dóbr przemijajšcych. Ideałemstoików był mędrzec- człowiek rozumny, szczęœliwy, wolny, bogaty, cenišcy tylko cnotę.
SENEKA i MAREK AURELIUSZ należš do młodszej szkoły stoickiej. Odbiegli oni od pierwotnego materializmu, ograniczyli filozofię stoicka wyłšcznie do etyki i mšdroœci życiowej. Wywarli duży wpływ na rozwój myœli chrzeœćjańskiej. Ich pisma trafiały do szerokich rzesz odbiorców, filozofia stawała się w ich ujęciu podpora w życiu.
6 Mit
Mit - wypowiedż zazwyczaj narracyjna wyrażajšca i organizujšca wierzenia
danej społecznoœci, dzięki mitycznym formom myœlenia to, co niejasne
zostaje wyjaœnione i przybliżone.
Rodzaje mitów:
- teogeniczne (gr.theos "bóg", giganomai "staje się, powstaje) mówiły
o powstaniu i naturze bogów
- kosmogeniczne (gr.kosmos "œwiat") powstanie œwiata i jego poczštek
- antropogeniczne (gr.anthropos "człowiek") powstanie człowieka
- genealogiczne (gr.genealogia "historia rodu, rodowód") mówiły o
powstaniu zbiorowoœci ludzkich czy instytucji społecznych (np.norm
społecznych czy obyczajów)
Funkcje mitów:
- poznawcze - wyjaœniały niezrozumiałe zjawiska przyrody
- œwiatopoglšdowe - jako podstawa wierzeń religijnych
- sakralne - poprzez powišzanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów
- miały nadać sens ludzkiemu działaniu
Pojęcia:
archetyp - pradawne,niezmienne wyobrażenia, idee, reakcje i wzorce zachowań,
które tkwiš w œwiadomoœci zbiorowej każdej społecznoœci np:
Demeter - czułoœć matki, Ikar - marzyciel
topos - stały motyw, wštek, stereotyp wyobrażeniowy powtarzajšcy się w
dziešch literackich np:Amor przeszywajšcy serce strzałš lub Arkadia
kraina szczęœcia (pojawia się w "Panu Tadeuszu" A.Mickiewicza)
motywy wędrowne - różne wštki mityczne np: motyw jabłka, olbrzyma o
niezwykłej sile,przebiegłego bohatera umiejšcego oszukać siły
wyższe; z mitów i baœni przenikały one do arcydzieł literatury
Mitologia jako zapis wzorcowych postaw ludzkich
Mity przedstawiajš postawy jakimi powinni charakteryzowac się ludzie: odwaga,
spryt, uczciwoœć (ludzie naœladujš bogów)
Mit a literatura - mit powstał jako opowieœć ustna o stałej osnowie
fabularnej. Mit nie jest więc gatunkiem literackim, ale spowodował
powstanie gatunków w literaturze np:epos powstał jako zapis mitu,
tragedia wykształciła się z obrzędów religijnych majšcych
uzasadnienie w mitach. Wtedy jednak - w formie zapisanej - mit tracił
zwišzek z religiš i szybko się konwencjonalizował, przechodził
w sferę fantastyki literackiej
Funkcjonowanie mitu w społeczeństwie pierwotnych i dziœ
Sš one ponadczasowe, ponieważ można w nich znależć
odniesienia do naszych czasów, prezentujš konkretne sytuacje i reakcje
ludzi na nie, ponieważ cechy wynikajće z natury ludzkiej przez wieki
się nie zmieniajš. W społeczeństwie pierwotnym były częœciš
wierzeń ludzkich (patrz funkcje mitów powyżej) w społeczeństwie
współczesnym funkcjonujš pewne motywy, które wzieły swój poczštek
w mitach np:paniczny strach
7 Powtórzenie treœci Mitologii J. Parandowskiego
Bogowie:
ogólne wiadomoœci:
- nieœmiertelni i zawsze młodzi
- obdarzeni niezwykłš siłš i urodš, więksi, piękniejsi i silniesi od
ludzi
- posiadajšcy wielkš potęgę i wiedzę
- obdarzeni cudownš własnoœciš przenoszenia się z miejsca na miejsce z
niezwykłš szybkoœciš oraz zdolnoœciš przemiany w różne postaci i
kształty
- nie sš wszechwiedzšcy, wszechobecni, wszechmocni każdy urodził się
kiedyœ i przed œmierciš broni ich ambrozja, zaœ od staroœci nektar
- chętni do ingerencji w ludzkie losy
- podlegajšcy Mojrze (Przeznaczeniu)
Zeus - ojciec bogów i ludzi, władca nieba, œwiatła, piorunów, sił przyrody
Hera - małżonka Zeusa, patronka małżeństwa i wiernoœci małżeńskiej
Posejdon - władca mórz, wysp, wybrzeży i przystani
Hades - władca podziemnego œwiata zmarłych
Demeter - bogini płodnoœci, rolnictwa, urodzajów
Dionizos - bóg wina i płodnych sił natury
Afrodyta - bogini miłoœci, rozkoszy, piękna i wdzięku,opiekunka żeglarzy
Eros - bożek miłoœci z łukiem i strzałš, syn Afrodyty
Tanatos - bóg œmierci
Ares - bóg wojny
Artemida - dziewicza bogini łuku i strzały (pierwotnie œmierci), lasów,
gór, łowów i zwierzyny, księżyca
Apollo - bóg słońca, œwiatła, wyroczni, patron sztuk pięknych, przewodnik
Muz, opiekun trzód
Hermes - bóg pasterzy, kupców, żeglarzy, patron podróżnych, przewodnik
dusz zmarłych
Hefajstos - kulawy bóg ognia,kowali i złotników
Atena - dziewicza bogini mšdroœci, sztuki wojrennej, opiekunka Aten, drzew
oliwnych, kobiecych robót ręcznych
Kronos - tytan ojciec Zeusa
Hestia - bogini ognia (ogniska domowego)
Muzy:
9 córek Zeusa i Mnemosyne zamieszkiwały szczyty gór na beockim Helikonie,
Parnasie, lecz najbardziej lubiły przebywać na wyniosłoœciach Pierii pod
Olimpem. Przewodnikiem i zwierzchnikiem był Apollo.
opiekowały się:
- Kalliope (Pięknolica) pieœń bohaterska
- Klio (Głoszšca sławę) historia
- Euterpe (Radosna) patronka liryki
- Taleja (Rozkoszna) komedia
- Melpomene (Œpiewajšca) tragedia
- Terpsychora (Kochajšca taniec) taniec
- Erato (Umiłowana) pieœni miłosne
- Polihymnia zsyła natchnienie tym, którzy piszš hymny i pieœni pobożne
- Urania (Niebiańska) gwiażdziarstwo
Nimfy:
boginki sił żywotnych i uroków wolnej przyrody nieujarzmionej przez
człowieka , personifikacje rzek i mórz, żródeł, lasów, drzew, gór,
często mieszkajšce w grotach piękne, œmiertelne ale długowieczne dziewczęta;
zwykle dobroczynne, ale czasem grożne
Postaci:
Odyseusz - król Itaki syn Laertesa, mšż Penelopy; brał udział w wojnie
trojańskiej, gdzie dzięki swej chytroœci i odwadze stał się jednym
z najsłynniejszych bohaterów wojny m.in. za jego radš zbudowano konia
trojańskiego; jego powrót do Itaki trwajšcy 10 lat został opisany w
"Odyseji" Homera obfitujšcy w niebezpieczne, cudowne przygody np:lšduje
na wyspie Cyklopów, udaje się do Hadesu, 7 lat spędza u nimfy Kalipso
po 20 latach niobecnoœci wrócił do ojczyzny, gdzie czekała na niego
wierna żona Penelopa
Jazon - syn Aizona króla Jolkos w Tesalii, aby odzyskać tron musiał zdobyć
złote runo, aby je jednak zdobyć musiał wykonać prace: zaorać pole
ziejšcymi ogniem bykami, zasiać smocze zęby i zabić wrosłych z nich
mężów
Herakles - syn Zeusa i Alkmeny obdarzony nadludzkš siłš, odwagš, wytrwałoœciš,
dobrociš i współczuciem, ale też raptus (rozbił kiedyœ lirę na
głowie swojego nauczyciela), w wywołanym przez Herę napadzie szału
zabił żone i dzieci, aby oczuœcić się z tej zbrodni miał wykonać 12
prac w służbie Eurysteusza:
- zabić lwa nemejskiego (udusił go rękami)
- zgładzić hydrę lernejskš (przypalał miejsca po uciętych głowach, aby nie
odrosły)
- schwytać łanię kerynejskš
- upolować dzika ermantejskiego
- wytępić ptaki stymfalijskie (powystrzelał je z łuku)
- oczyœcić stajnia Augiasza
- ujarzmić byka kreteńskiego
- uprowadzić rumaki Diomedesa (żywione ludzkim mięsem, rzucił im króla
Tracji na pożarcie i tym samym obłaskawił je)
- zdobyć pas Hippolity królowej Amazonek
- uprowadzić woły Geryona
- przynieœć jabłko z ogrodu Hesperyd (złote jabłka, córek Atlasa przejmuje
od niego sklepienie niebios, aby ten pomógł mu ukraœć jabłka)
- porwać z Hadesu Cerbera
za trudy i cierpienia po œmierci obdarzono go nieœmiertelnoœciš i dano mu
Hebe za żonę
Tezeusz - heros ateński, syn króla Aten Egeusza; udał się na Kretę, gdzie
dzięki pomocy Ariadny zabił Minotaura, jednak w drodze powrotnej zapomniał
zmienić żagli z czarnych na białe, co oznaczało, że wyprawa zakończyła
się niepowodzeniem Egeusz rzucił się do morza i utonšł; Tezeusz
uczestniczył także w kilku przygodach Heraklesa
Achilles - główny bohater i centralna postać Iliady, ideał młodzieńca,
który przedkłada krótkie, ale pełne chwały życie nad długš i gnuœnš
egzystencjš, cechuje go jednak, prócz męstwa w walce, niezłomna przyjażń
dla Patrokla i pogarda dla kłamstwa; zabija w pojedynku Hektora, który
wczeœniej zabił jego przyjaciela Patrokla, cišgnie ciało Hektora za
swoim rydwanem i oddaje jego ciało w zamian za bogate dary, ginie od
zatrutej strzały, która ugodziła jego stopę - jego jedyny słaby punkt
Hektor - syn Priama i Hekabe najdzielniejszy i najszlachetniejszy z bohaterów
trojańskich, wyróżnia się wielokroć w obronie Troi. Zginšł w
pojedynku z Achillesem mszczšcym œmierć swego przyjaciela.
Parys - syn Priama króla Troi i Hekabe, rozstrzygnšł spór o jabłko niezgody
na korzyœć Afrodyty, która obiecała mu miłoœć najpiękniejszej
kobiety Heleny żony Menelaosa, którš porwał i uprowadził do Troi, co
wywołało wojnę trojańskš. Zabił Achillesa zatrutš strzałš, sam
też zginšł od takiej strzały.
Eneasz - bohater Eneidy Wergiliusza, syn œmiertelnika Anchizesa i bogini
Afrodyty, Eneida - sławi legendarne pochodzenie trojańskiego ludu rzymskiego,
którego poczštek miał dać Eneasz, który przybył do Itaki, gdzie
założył kolonię.
Dedal - bajecznie zręczny rzemieœlnik i wynalazca ateński, wygnany z Aten
uwięziony wraz z synem Ikarem przez Minosa sporzšdził dla siebie i syna
skrzydła, przy pomocy których chciał polecieć na Sycylię.
Ikar - syn Dedala wbrew ojcowskim radom, wzbił się wysoko, zbyt blisko
słońca, które stopiło wosk, po czym spadł na zachód od Samos do
morza zwanego odtšd Ikaryjskim.
Prometeusz - syn tytana Jepeta i Temidy; stworzył człowieka, wykradł niebu
ogień i dał ludziom, aby poprawić ich nędzny byt (prometeizm poœwięcenie
się jednostki dla ogółu),Zeus kazał Hefajstosowi stworzyć Pandorę
i zesłał jš do ludzi wraz z bezlikiem nieszczęœć. Prometeusz odpłacił
bogom podstępem za podstęp, zabił wołu i podzielił go na częœci, jednš
stanowiło mięso zawinięte skórš, drugš koœci tłuszczem. Zeus wybrał
gorszš częœć i od tej pory składano bogom tłuszczi koœci. Zeus kazał
Prometeusza przykuć do skały na Kaukazie, gdzie orzeł wyjadał mu stale
odrastajšcš wštrobę, po setkach lat męki Herakles zastrzelił orła i
uwolnił Prometeusza.
Orfeusz - œpiewak, muzyk i poeta tracki, grš na kitarze i œpiewem potrafił
oczarować roœliny,zwierzęta i skały; jego ukochana malżonka zmarła
od ukšszenia żmii, aby jš odzyskać zstšpił do Hadesu,gdzie oczarował
wszystkich swš muzykš, uzyskał zgodę na wyprowadzenie żony Eurydyki
pod warunkiem, że nie obejrzy się na niš, aż do momentu przekroczenia
progu Erebu, jednak nie wytrzymał i jego żona została porwana do Hadesu
tym razem na zawsze.
Edyp - syn Lajosa, króla Teb i Jokasty; według wyroczni miał zabić ojca i
poœlubić matkę, został porzucony w górach, znależli go pasterze i
oddali lrólowi Koryntu, gdy ten usłyszał przepowiednię opuœcił
dom i podróżował, udał się do Teb, gdzie uwolnił krainę od Sfinksa,
w zamian za co dostał rękę swojej prawdziwej matki i królestwo; gdy
dowiedził się o wszystkim Jokasta powiesiła się, a Edyp wyrusza na
wygnanie.
Medea - czarodziejka, pomogła Jazonowi zdobyć złote runo, po czym powróciła
z Jazonem do kraju i wyszła za niego za mšż, namówiła córki uzurpatora
Peliasa, aby go zabiły, za co została wygnana wraz z mężem i dwoma
synami z Tesalii, gdy Jazon opuœćił jš zabiła obu synów a rywalce
ofiarowała zatrutš szatę (od której spaliła się wraz z całym dworem)
Ariadna - córka Minosa króla Krety z miłoœci do Tezeasza przybyłego na
Kretę, aby uwolnić Ateńczyków od haraczu z chłopców i dziewczšt
poœwięcanych Minotaurowi, pomogła dostać się do niego do labiryntu,
Tezeusz porzucił jš na wyspie Nakos gdzie odnalazł jš i poœlubił
Dionizos.
Penelopa - żona Odyseusza, wzór i ideał wiernoœci małżeńskiej - przez
20 lat czekała na powrót swojego męża.
Klitajmestra - córka króla Sparty w Iliadzie Agamemnon oœwiadcza, że woli
od niej swš brankę Chryzejdę w Odysei mówi się o niej jako kobiecie
uczciwej, która długo opierała się zalotom Egista, w czasie gdy
Agamemnon był pod Trojš po jego powrocie Egist zabił go w zmowie z
Klitajmestrš, ona zaœ sama zabiła Kasandrę, przywiezionš z Troi
kochankę męża.
Helena - naipiękniejsza i najbardziej pożšdana z kobiet, córka Zeusa i Ledy
żona Menelaosa, w sprawie trzech bogiń została przyżeczona Parysowi,
który porwał jš do Troi co było powodem wybuchu wojny trojańskiej
stała się archetypem i symbolem triumfujšcej urody kobiecej.
Hekuba - Hekabe, żona króla Troi Priama, Polimestor król Tracji zabił
Polidora syna Priama oddanego pod opiekę ze skarbami, aby je zagarnšć;
Hekuba zabiła dzieci Polimestora, a jego samego zabiła za co została
zamieniona w sukę wyjšcš na grobie syna.
Dydona - jej brat król Tyru zamordował jej męża, aby zagarnšć jego
majštek udała się do Libii, gdzie król zaoferował jej taki obszar
ziemi, jaki da się przykryć skórš wołu, Dydona pocieła skórę na
tak wšskie pasy, że objęła nimi miejsce, na którym stanęła Byrsa,
akropol Kartaginy.
Dejanira - żona Heraklesa, aby zyskać miłoœć męża uwierzyła centaurowi
Nessowi, który dał jej splamionš jego krwiš tunikę i posłała jš
Heraklesowi, gdy ten zakochał się w Joli, po założeniu szaty zmarł
w męczarniach a Dejanira popełniła samobójstwo.
Pandora - pierwsza kobieta ulepiona z gliny przez Hefajstosa z rozkazu Zeusa,
dostała od bogów puszkę, w której były wszystkie nieszczęœcia, była
to kara za wydarcie ognia bogom przez Prometeusza; jego brat ożenił się
z niš i otworzył puszkę, z której wfrunęły wszystkie nieszczęœcia
jakie trapiš ludzkoœć.
Antygona - córka Edypa, któremu towarzyszy aż do œmierci; nowy władca Teb
Kreon nie pozwolił pochować Polinika jej brata jako zdrajcy ojczyzny,
Antygona, uznajšc wyższoœć praw moralnych, boskich nad państwowymi,
ludzkimi pogrzebała brata za co została żywcem zamurowana i odebrała
sobie życie.
Motywy:
labirynt - na Krecie zbudowany przez Dedala na polecenie Minosa, siedziba
Minotaura
kaduceusz - biała laska heroldów, posłów, będšcych oznakš ich
nietykalnoœci, laska Hermesa, którš dzierżył jako bóg snu i marzeń
sennych i jako przewodnik dusz do œwiata podziemnego, którš uœmierzał
spory - symbol pokoju.
nektar - napój bogów, chroni od staroœci
ambrozja - pokarm bogów olimpijskich, spożycie ambrozji i nektaru zapewniało
nieœmiertelnoœć, chroniło ciało od zepsucia, ich woń zagłuszała
przykre zapachy
egida - tarcza sporzšdzona przez Hefajstosa z metalu i skóry kozy Almatei,
cudowny atrybut Zeusa
azyl - schronienie, miejsce poœwięcone bóstwu skšd nie wolno było wydać
œciganego przestępcy
złoty wiek - była to wieczna wiosna (płynęły strugi mleka i słodkiego
nektaru, a złoty miód ciekł z zieleniejšcego dębu
Arkadia - górski, lesisty kraj na œrodkowym Peloponezie, zamieszkały przez
ubogich pasterzy wg. poezji bukolikowej Wergiliusza kraina prostoty i
szczęœliwoœci
Zwišzki frazeologiczne:
węzeł gordyjski - zagmatwany problem
Kasandra - zwiastunka katastrofy
koń trojański - podtępny, niebezpieczny "dar"
koszulka Dejaniry - coœ, co sprawia wielkie męczrnie, synonim cierpienia, od
którego nie ma ucieczki
męki Tantala - straszne męki
nić Ariadny - sposób na wyjœcie z trudnej sytuacji
paniczny strach - przerażanie
pięta Achillesa - słaby, czuły punkt
prometeizm - poœwięcenie się jednostki dla dobra ogółu
puszka Pandory - żródło wszelkich nieszczęœć i kłopotów, wynikłych z
chciwoœci
stajnia Augiasza - miejsce szczególnie zabrudzone
syzyfowa praca - bezowocna, nadaremna praca
tytaniczna praca - praca bardzo ciężka i wyczerpujšca
łoże Prokrusta - system, doktryna, polityka itp.zmuszajš do dostosowania
się do czegoœ, do ulegania czemuœ
Stworzenie œwiata - powstał z Chaosu,wyłoniły się z niego dwa bóstwa
Uranos i Gaja oraz ziemia, z ich zwišzku zrodziły się trzy rody: tytanów,
cyklopów i sturękich. Uranos bojšc się synów kazał ich stršcić do
Tartaru (bezdennych czeluœci) wówczas najmłodszy tytan Kronos za namowš
Gai okaleczył ojca i sam objšł władzę nad œwiatem.Zapamiętawszy klštwę
ojca, który mu kiedyœ przepowiedział, że i jemu syn odbierze berło, połykał
kolejno swoje dzieci, które rodziła mu żona Reja. Po urodzeniu szóstego
dziecka Reja oszukała go. Podała mu zawinięty kamień i Kronos połknšł
go, sšdzšc, że połyka syna. Ona natomiast zeszła na ziemię i ukryła
dziecko, któremu dała na imię Zeus, w grocie na Krecie pod opiekš nimf
górskich. Chłopiec chował się zdrowo karmiony mlekiem kozy Almatei. Gdy
dorósł poradził matce by podała Kronosowi œrodek wymiotny, co uczyniła
a on wypluł połknięte dzieci: Hadesa, Posejdona, Herę, Hestję i Demeter.
Zeus stoczył z Kronosem walkę, która trwała 10 lat, nie przyniosła
rozstrzygnięcia, wówczas Zeus uwolnił z Tartaru cyklopów i sturękich,
przy ich pomocy pokonał Kronosa i stršcił go do czeluœci. Bogowie podzielili
władzę międze siebie.
narodziny człowieka - według jednego z podań twórcš rodu ludzkiego jest
Prometeusz. Ulepił on człowieka z gliny pomieszanej ze łzami, a duszę
dał mu z ognia niebiańskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu
słońca. Stworzony w ten sposób człowiek był słaby i bezbronny
wobec potęgi przyrody, której nie rozumiał. Prometeusz, widzšc to, ponownie
zakradł się po ogień do niebiańskiego spichlerza, przyniósł go na ziemię
i nauczył ludzi, jak się nim posługiwać. (patrz Prometeusz i Puszka Pandory).
Potop - ludzie po uwięzieniu Prometeusza nękani cierpieniami, pełni żadz
stawali się żli i występni, obrażali bogów, gdy król Lykaos obrażił
Zeusa częstujšc go mięsem ludzkim postanowiono spuœcić potop, spadły
deszcze wszystko zostało zalane oprócz Parnasu w Beocji dobiło do niego
dwóch staruszków Deukalion i Pyrra, gdy woda opadła poszli do groty delfickiej,
aby się dowiedzieć co należy czynić: mieli zasłonić twarze i rozrzucać
koœci swojej matki. Deukalion wyjaœnił: wspólnš macierzš wszystkiego co
żyje jest ziemia, a koœćmi ziemi sš kamienie, poszli wtedy na pole, gdzie
rzucali kamienie, które stawały się ludżmi, z ręki Deukaliona powstali
mężczyżni a Pyrry kobiety. Gdy odpoczeli zobaczyli, że œwiat zaczšł się
zmieniać i odradzać. Nowe pokolenie wyrosłe z kamieni było silniejsze
i bardziej odporne. Deukalion nauczał wszystkich, a Zeus widział, że ludzie
nipamiętni kary nie stajš się lepsi, lecz nie zsyłał na nich więcej potopu.
Zło - patrz Pandora i Potop; wœród pierwszych ludzi złu była winna zbrodnicza
krew gigantów, którš przesišknięta była ziemia z jakiej Prometeusz ulepił ludzi.
Przemiany pór roku - Demeter bogini urodzaju zabroniła Persefonie zrywać narcyzy
ta jednak nie posłuchała i zerwała jeden, tym samym została porwana do
podziemi, na proœbę bogów Hades zwrócił jš matce, ale wczeœniej dał
jej jabłko granatu co było symbolem przywišzania do królestwa podziemi
odtšd co roku musiała na trzy miesišce wracać do męża. Gdy idzie do Hadesu
przychodzi zima, a gdy powraca przychodzi wiosna; ziemia jest jej matkš i
uczucia jej rozgrywajš się na ziemi.
Obraz œwiata zmarłych - w przedsionku piekielnego państwa sš postacie:
Smutek, Trwoga, Nędza, Wojna, Niezgoda, Sny i Marzenia, pod drzewem leży
Briareus sturęki olbrzym, potem zaczynajš się błota i grzęzawiska
Archeontu, której wody łšczš się ze Styksem z niej bierze poczštek Lete
rzeka zapomnienia, dusze aby dostać się do œwiata zmarłych muszš przepłynšć
te wszystkie rzeki, korzystajš z pomocy Charona przewożnika, który za opłatš
przeprowadza na drugš stronę, na drugim brzegu jest Cerber - potworne psisko
o trzech paszczach (dla wchodzšcych jest uprzejmy). Królestwo cieni to
nieobeszła równina, chłodna i martwa, po której szamocš się ostre wiatry,
pędzšce tam i spowrotem mdłe dusze. Chodzš po niej umarli, a każdy ma tam
wyznaczone miejsce. wszyscy czekajš na sšd składajšcy się z trzech
królów: Minos, Ajakos i Radamantys, oceniajš oni uczynki duszy i wyznaczajš
jej przyszłe miejce. Nad œwiatem umarłych góruje ogromny pałac władcy tego
œwiata Hadesa, pod nim znajduje się miejsce najsroższych każni dla
zbrodniarzy. Jednak nie wszyscy tam trafiajš, ten kto żył sprawiedliwie całe
życie odjedzie na Wyspę Błogosławinych - krainy wiecznej szczęœliwoœci,
gdzie wszystko jest jasne, kolorowe a budunki zbudowane sš ze szlachetnych kamieni.
Panuje tam wieczna wiosna.
zjawiska astronomiczne - ????
Wojna trojańska:
- porwanie Heleny przez Parysa syna króla Troi
- odprawa posłów greckich Menelaosa i Odyseusza
- wojna trwa przez 10 lat bez żadnego rozstrzygnięcia, w tym czasie wielu
żołnierzy i obie strony zaczęły odczuwać zmęczenie tš wojnš
- ingerencje bogów w walki (zsyłanie zarazy)
- kłótnie w obozie Greków Achilles obrażony na Agamemnona nie chce walczyć
- pojedynek Menelaosa i Parysa, który miał rozstrzygnšć wojnę
- pojedynek nierozstrzygnięty ( ingerencja Afrodyty, która unosi Parysa do
Troi )
- walki rozpoczęły się od nowa, szale zwycięstwa z jednej strony na drugš
- Trojanie wdarli się do obozu Greków
- Patrokles ubrał zbroję Achillesa, został zabity przez Hektora
- pojedynek Achillesa i Hektora
- Achilles przywišzał ciało pokonanego do swego rydwanu, Priam wykupił
zwłoki syna
- Helena pomogła Diomedesowi i Odyseuszowi przejœć potajemnymi korytarzami,
gdy ci zakradli się w przebraniu, aby wykraœć posšg Ateny z jej œwištyni,
dopóki znajdował się on w Troi, miasto nie mogło być zdobyte
- Grecy upozorowali kilka dni póżniej odwrót, a w darze zostawili ogromnego
drewnianego konia
- Trojanie wprowadzili go do miasta
- w nocy wydostało się z niego 12 najlepszych żołnierzy w tym Odyseusz
i otworzyli bramy miasta
- rozpoczęła się straszliwa rzeż miasta
- Grecy wygrali wojnę
Wędrówka Odyseusza:
- u wybrzeży Tracji, w walce z Kikonami zdobywa Ismaros,ale traci 72 ludzi
- lšduje z jednym okrętem w kraju Cyklopów
- Eol bóg wiatru dał mu worek z przeciwnymi wiatrami, gdy jest blisko
ojczyzny jego załoga otworzyła worek i znowu wrócili do wyspy Eola
- gigantyczni Lastrygonowie zatapiajš 11 jego okrętów
- z ostatnim dotarł do wyspy czarodziejki Kirke, za jej radš udał się do
Hadesu, gdzie miał się dowiedzieć o przyszłe losy
- uniknšł œpiewu pięknych syren
- na wyspie Trinakii jego załoga zabiła kilka sztuk bydła Heliosa za co
Zeus zatopił wszystkie statki wraz z załogš
- Odyseusz dopłynšł do wyspy nimfy Kalipso, gdzie spędził 7 lat
- zbiliżył sie do wyspy Feaków, Posejdoin rozpętał burzę z opresji
uratowała go boginka morska, na brzegu spotkał królewnę, która wskazała
mu drogę do ojca, króla Alkinosa. Odyseusz opowiedział zgromadzonym o
swych przygodach. Dostał od Feaków okręt, na którym wrócił do ojczyzny
Wędrówka Eneasza:
- po 6 latach podróży jest bliski Italii, gdy Junona rozprasza okręty Trojan
z trudem lšdujš w Libii, pod Kartaginš, gdzie sš przyjęci goœcinnie
przez królowš Dydonę
- Eneasz opwiedział zdobyciu o Troi
- wyrocznia w Delos każe mu szukać ziemi przodków(Auzonia), na wyspach Strofadach
harpie wieszczš, że eneasz założy miasto Italii. Po przybyciu na
Sycylię umiera jego ojciec
- Dydona kocha Eneasza i pragnie aby został z niš, Merkury - posłaniec
bogów oznajmia, że ma on założyć państwo w Italii. Eneasz opuszcza
Dydonę, która przebija się mieczem i zostaje spalona na stosie
pogrzebowym, którego płomienie widzi Eneasz na otwartym morzu z okrętu
- Eneasz przybywa na Sycylię w rok po œmierci ojca i zarzšdza igrzyska
na jego czeœć
- Eneasz wylšdował w Kume, zszedł do groty Sybilli i do królestwa zmarłych
odwiedza ojca, spotyka Dydonę, która go odpycha, oglšda dusze swych
przyszłych potomków, po czym wraca do swych towarzyszy i płynie do
Lacjum
- walki z Rutulami, bogowie postanawiajš, że chociaż zwycięzcami sš Trojanie
przyszły Rzym nie po nich, ale po Latynach odziedziczy język, prawa i
nazwę.
Założenie Rzymu:
Dynastia Eneasza mieszkała w mieœcie Alba Longa.
Król miał dwóch synów Numitora, który objšł władzę po ojcu i Amulisa,
który przy pomocy wojska stršcił brata z tronu. Córka Numitora powiła
bliżnięta Romulusa i Remusa, których ojcem był Mars.Amulius kazał
wrzucić bliżnięta do Tybru. Uratowały się i codziennie przychodziła
wilczyca aby je nakarmić.
Pewnego dnia zobaczył to pasterz Faustulus i wraz z żonš wychował dzieci.
Gdy bracia doroœli zabili Amuliusa i przywrócili tron Numitorowi, po czym
założyli nowe miasto, Romulus na Palatynie, Remus na Awentynie. Podczas
wznoszenia murów dosazło do kłótni, w której Romulus zabił brata.
Aby zaludnić miasto uczynił z niego azyl dla banitów i zbiegów. Brakowało
kobiet, doszło wtedy do porwania Sabinek(kobiet jednego z okolicznych plemion).
8
anakreontyk - utwór poetycki nawišzujšcy do formy stworzonej przez Anakreonta
o tematyce miłosnej, biesiadnej, sławišcy uroki życia, œpiew, wino.
poezja tyrtejska - wzywajšca do aktywnej walki w obronie zagrożonej wolnoœci
kraju (poezja tyrtejska pojawiła się w literaturze polskiej zwłaszcza w
momentach zahrożenia wolnoœci kraju)
horacjonizm - zespół literackich tendencji nawišzujšcych do twórczoœci
poety starożytnego - Horacego, charakteryzujšcy się refleksyjnoœciš,
propagowaniem postawy dystansu i stoickiego spokoju wobec zmiennoœci
losu, prostotš i powœcišgliwoœciš stylu, tendencjš do korzystania
z motywów mitologicznych. Horacjońiœci prowadzili poetyckie rozważania
nad rolš poety i poetyckš sławš.
Wykorzystanie elementów mitologicznych w literaturze póżniejszych epok:
- "Odprawa posłów greckich" J. Kochanowski(patrz wojna trojańska)
- "Tren V" J. Kochanowskiego postać Persefony żony Hadesa
- "Monachomachia" I.Krasicki motyw złotego wieku
- "Dziady" cz.III A. Mickiewicz Kondrad w Wielkiej Improwizacji staje
się podobnym do Prometeusza, bo jak on chce poœwięcić się zbawieniu
ludzkoœci
- "Oda do młodoœci" A. Mickiewicza nwaišzanie do Herkulesa ("Dzieckiem
kolebce kto łeb urwał Hydrze,...")
- "Pan Tadeusz" A. Mickiewicz motyw Arkadii
- "Grób Agamemnona" J. Słowacki nie potrafi grać na harfie Homera
- "Lalka" B. Prus non omnis moriar (nie wszystek umrę) nawišzanie do
dzieła Horacego
- "Noc listopadowa" S. Wyspiańskiego - motyw pożegnania Demeter z córkš
i nadejœcie jesieni, także wydarzenia sš tu inspirowane przez bogów
greckich
- "Wesele" S. Wyspiański kaduceusz w rozmowie Stańczyka z Dziennikarzem
- "Powrót Odysa" S. Wyspiańskiego
- "Syzyfowe prace" S. Żeromski
- "Dies irae" J. Kasprowicz motyw Styksu
- "Wiosna" J. Tuwim utwór dytyramb w starożytnoœci utwory poœwięcone
Dionizosowi
- "Nike" Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
- "Ikar" J. Iwaszkiewicz
9.Cechy eposu na podstawie ,,Iliady" i ,,Odysei": ...
- obecnoœć inwokacji ( bezpoœredni zwrot autora we wstępie utworu do muz, opiekunek poetów, z proœbš o natchnienie, pomoc w pisaniu dzieła)
(,, Gniew bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa
Zgubę nisšcyi klęski nieprzeliczone Achajom")
- narracja obiektywna, narrator wszechwiedzšcy i wszechobecny
- bohaterowie to ludzi i bogowie
- paralelizm (równoległoœć dwuch akcji - w œwiecie bohaterów i w œwiecie bogów), œwiaty się przeplatajš i majš na siebie wpływ
- mitologiczna motywacja zdarzeń, wola bogów głównš motywacjš działania postaci ziemskich
- decydowanie o końcowym wyniku akcji przez przeznaczenie ( Mojrę ), któremu podlegli sš ludzie jak i bogowie, nawet Dzeus
- wplatanie szeregu epizodów w główny tok akcji
- opisy scen batalistycznych (pojedynki, bitwy, oblężenia)
- realistyczny i szczegółowy opis przedmiotów i sytuacji ( np. tarczy Achillesa)
- styl podniosły, poważny, patetyczny
- utwór jest bogaty w epitety i porównania homeryckie ( człon okreœlajšcy jest bardzo rozbudowany w odnieœieniu do członu okreœlanego, składajš się na niego sceny zaczerpnięte przeważnie ze œwiata przyrody - dynamiczne, stanowišce odrębnš scenkę, epizod , ma na celu uplastycznienie i zdynamizowanie sytuacji)
- miara wierszowa - heksametr( =szeœciomiarowy, szeœciostopowy wiersz w metryce antycznej, opartej na iloczsie )
- użycie retardacji - ( chwyt kompozycyjny w utworze fabularnym, polegajšcy na celowym opóżnianiu biegu akcji i wywołaniu ciekawoœci odbiorcy ) (współczeœnie to reklama np. w czasie ,,Bundych" - przyp. Faraona)
- w utworze przedstawione sš przełomowe wydarzenia dla danej społecznoœci, bohaterów
...Rodowód gatunku: ...
Epos znany jest od bardzo dawna. W babilonii powstał już w 3 tysišcleciu p.n.e. (,,Gilgamesz"). Dla tradycji epiki europejskiej podstawowe znaczenie ma epos starożytnej Grecji, ukształtowany w 9-8 w.p.n.e. w Azji Mniejszej na gruncie kultury jońskiej. Epos rozwinšł się z pieœni o tematyce mitologicno kistorycznej, œpiewanych przez rapsodów ( wędrowni recytatorzy ) - ustny rodowód gatunku.
...Technika opisu (na podstawie opisu tarczy Achillesa): ...
- opisy bardzo rozbudowane
- liczne epitety, porównania, przenoœnie
- odniesienia do natury, przyrody
- opisy plastyczne, precyzyjne, realistyczne
... Œwiat bogów i ludzi, działanie fatum : ...
Œwiaty te przeplatajš się, uzupełniajš, wpływajš na siebie. W walkę ludzi wtršcajš się bogowie, ponieważ i oni nie mogš zmienić przeznaczenia ( fatum - warunkuje wszystkie wydarzenia ) komplikujš przebieg wydarzeń, zastawiajš chytre płapki na ludzi, niektórym sprzyjajš, wadzš się między sobš, ingerujš w œwiat ludzki. Niektórzy bohaterowie ludzcy majš pochodzenie boskie.
... Rozwój gatunku : ...
1. ,,Eneida" Wergiliusz - starożytnoœć
2. ,,Pieœń o Rolandzie" -st.
3. ,,Boska komedia" Dante - st.
4. ,,Orland szalony" Ariost i ,,Jerozolima wyzwolona" Tass - renesans
5. ,,Manochomachia" Ignacy Krasicki - oœwiecenie
6. ,,Pan Tadeusz" Adam Mickiewicz - romantyzm
7. ,,Nad Niemnem" Eliza Orzeszkowa - pozytywizm
8. ,,Chłopi" Władysław Stanisław Reymont
... Realia : ...
- występowanie anachronzmów, wyrazów przestarzałych (zwišzane z pochodzeniem gatunku)
- dzięki opisom duży realizm utworu, przedstawionych wydarzeń
- fakty i postacie idealizowane (cecha utworu)
- cudownoœć swiata przedstawionego
10. Rozwój teatru antycznego i jego funkcjonowanie. Narodziny tragedii i komedii. Osišgnięcia : ...
Ariona - 7- 6 w.p.n.e. półlegendarny grecki poeta i lutnista z Lesbos, domniemany twórca dytyrambu ( pieœń pisana w intencji pochwalnej, gatunek uprawiany w starożytnej Grecji, wyłoniła się z niego tragedia i komedia), jako gatunku literackiego
Tespis - w 534 r. p.n.e. uzupełnił pieœni chóru o postać aktora prowadzšcego dialog z przewodnikiem chóru i chórem. Był to już zalšżek tragedii, która najprawdopodobniej wywodzi się z tradycji pieœni ku czci Dionizosa.
Ajschylos - 525 - 456 r. p.n.e. uważany za właœciwego twórcę tragedii, wprowadził na scenę drugiego aktora dzięki czemu rozwinšł się dialog i akcja sceniczna, pod koniec życia kożystajšc z doœwiadzenia Sofoklesa wprowadził ( w Orestei) trzeciego aktora, bohaterowie to herosi wadzšcy się z fatum
Sofokles
- ograniczył rolę bogów w utworze, kładšc większy nacisk na przeżycia osób dramatu
- wprowadził bohatera w pełni œwiadomego odpowiedzialnoœci za swe czyny
- od tej postaci uzależniony był bieg wydarzeń
- dodał trzeciego aktora
- zerwał z tematycznym zwišzkiem teatrologii
Eurypides
- twórca tragedii psychologicznej
- ożywiajšc tragedie epizodami komicznymi stał się prekursorem tragikomedii
Arystofanes
- przedstawiciel tzw. komedii starej (satyra polityczna)
- jego komedie to przejaw (ze względu na tematykę) kryzysu cywilizacji ateńskiej
Menandra ( p.Nowakowska) Menander(encyklopedia)
- przedstawiciel tzw komedii nowej, komedii charakterów
Narodziny tragedii: ...
gat. dramatu ukształtowany w Grecji ( czołowi pisarze to Ajschylos, Sofokles, Eurypides), wywodzi się z obrzędów religijnych. Podstawowym kryterium gatunkowym tragedii jest kategoria estetyczna tragizmu głównego bohatera
t. antyczna ----> t.renesansowa ---->t. klasyczna
Narodziny komedii : ...
gat. w którym dominuje, stosowane sš œrodki groteski i satyry, poczštek dały jej pieœni na czeœć Dionizosa w starożytnej Grecji. W czasach nowożytnych rozwinęła się komedia charakterów, sytuacyjna, intrygi, polityczna, obyczajowa oraz tragikomedia
...Pojęcia : ...
koryfeusz - przewodnik chóru w starożytnym teatrze
dytyramb - patrz osišgnięcia Ariona)
orchestra - w star. teatrze greckim i rzymskim kolista lub półkolista przestrzeń otoczona amfiteatrem, w klasycznym teatrze greckim przeznaczona na występy chóru
skene - podłużny budynek ustawiony przy okręgu orchestry, naprzeciw widowni, pomieszczenie dla aktorów będšce także tłem przedstawienia
koturn - wysoki obcas urzywany przez aktorów aby ich lepiej bylo widać
onkos - wysoka peruka używana przez aktorów teatru, w celu podwyższenia sylwetki, okreœlenia wieku i charakteru postaci
agon - różnego rodzaju zawody ( tu artystyczne, teatralne)
... Teatr antyczny a współczesny:
teatr antyczny teatr współczesny
- maksymalnie trech aktorów - wielu aktorów
- występowanie chóru - brak chóru
- występowali tylko mężczyżni
- specyficzna budowa teatru
( wymagania akustyczne itd.)
- obecnoœć œwiatła i muzyki
- zmiana konwencji i stylu
gry aktorskiej
- funkcja memesis ( naœladowanie - szeroko pojęta funkcja teatru
rzeczywistoœci) i katharsis (wewnętrzne oczyszczenie odbiorcy)
11.Cechy i struktura tragedii antycznej na podstawie „Antygony" Sofoklesa
1. Zasada trzech jednoœci:
a) czasu - akcja rozgrywa się w czsie jednej doby (między wschodem i zachodem słońca)
b) miejsca - akcja rozgrywa się w jednym miejscu ( o wydarzeniach innych informuje specjalny aktor - posłaniec)
c) akcji - jest ona jednowštkowa (bez wštków pobocznych)
2. Ograniczona liczba aktorów (3), występowali tylko mężczyżni
3. Brak scen zbiorowych
4. Konflikt tragiczny ( starcie dwóch przeciwstawnych racji, jedna z nich musi zginšć, postacie kierowani fatum, losem, przeznaczeniem)
5. Istnienie chóru
6.Zasada decorum (obowišzek pisania tragediistylem wysokim)
7.Zasada jednoœci estetyk ( zakaz przeplatania się scen tragicznych i komicznych)
8.Bohaterami sš wybitne jednostki pochodzšce z wyższych sfer
9.Specyficzna budowa utworu:
prolog - zapowiedż wydarzeń
parodos - pierwsze wystšpienie chóru, wprowadzajšce do akcji)
pięć przeplatajšcych się epejsodionów (wystšpienia aktorów) i stasimonów ( wystšpienia chóru)
zawišzanie akcji z uwzględnieniem:
- perypetii (punkt kulminacyjny, zwrotny np. aresztowanie Antygony)
- katastrofy (klęska bohatera, najczęœciej jego œmierć)
- kommos-u (scena lamentu i żalu)
- stychomatii (dialog 2 postaci złożony z jednowersowych wypowiedzi)
exodos(ostanie wystšpienie chóru podsumowujšcego wydarzenia)
Rola chóru - złożony z 12-15 mężczyzn, stwarzał nastrój, zapowiadał akcję, informował o wydarzeniach, komentował i oceniał bieg wypadków i snuł rozważania na tematy ogólne.
Bohater tragiczny - musi wybierać pomię dzy dwoma równie ważnymi wartoœciami ( Antygona - pogrzebanie zwłok brata, podporzšdkowanie się ojcu - prawo ludzkie i boskie).
Ironia tragiczna - oba posunięcia prowadzš do zguby.
Wina tragiczna - winš okazuje siš moralne postępowanie, jednostka za swoje czyny zostaje ukarana.
Charakterystyka postaci:
1.Antygona- wierzšca, aktywna, stawia czynny opór, kocha brata, przeciwstawia się ojcu - odważna, moralna, uparta, konsekwentna, rozważna, nie obawia się œmierci, religijna
2.Kreon - uparty, dumny, pyszny, jest despotš, nieustępliwy, porywczy, dba o autorytet, chce być sprawiedliwy i przestrzegać praw, ceni państwo
3.Hajmon (syn Kreona, narzeczony Antygony) - ma inny poglšd na sposób rzšdzenia państwem, ceni lud, jest mniej radykalny od ojca, rozważny, kochajšcy Antygonę.
4.Ismena ( siostra Antygony)- niezdecydowana, bojażliwa, uległa, chce być lojalna wobec króla, uznaje wyższoœc mężczyzn, oportunistka
5.Polinejk- poległy brat Ismeny i Antygony, zdrajca ojczyzny
Nawišzania do konwencji gatunkowej tragedii w literaturze nowożytnej:
1.,,Odprawa posłów greckich " J.Kochanowskiego-renesans
- wybitna jednostka zastšpiona zbiorowoœciš - Troja
- zakończenie (nie katastrofa - zapowiedzenie zniszczenia Troi)
2.,,Powrót posła" Julian Ursyn Niemcewicz- oœwiecenie
-komedia polityczna z zachowaniem struktury dramatu antycznego
3.,,Nie-boska komedia" Zygmunt Krasiński-romantyzm
-lużna struktura,zarwanie z zasadš trech jednoœci, œwiat realny i nadrealny, różne rodzaje literackie.
12. Istota konfliktu tragicznego w ,,Antygonie". Trzy aspekty konfliktu.
W utworze tym konflikt między Antygonš a królem Kreonem jest istotš tragedii i nosi nazwę konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu się przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru i dlatego każde posunięcie bohatera prowadzi go do katastrofy. czyli klęski.
Konflikt Antygony i Kreona jest sporem wartoœci i koniecznoœci, bowiem bohaterowie broniš przeciwnych racji :
1. rozum jest przeciwstawiony miłoœci
2. prawo ludzkie - prawu boskiemu
3. interes zbiorowoœci (państwa) - obronie jednostki
Racje obu stron sš równorzędne, konflikt tragiczny jest nierozwišzalny. Antygona za przeciwstawienie się woli króla zostaje skazana na œmierć. Kreon , który jest winien œmierci trzech osób (Antygony, jej narzeczonego, swojego syna Hajmona i swojej żony- Eurydyki) los skazuje na wyrzuty sumienia, które będš go dręczyć do końca życia.
13. Œwiat wartoœci w ,,Antygonie": wiara, rozum, prawo. ...
Dla Kreona podstawowymi wartoœciami sš: rozum, ład społeczny i państwo. W swoim postępowaniu ma na celu dobro społeczne, interesy kraju i utrzymanie silnej władzy. Jest wyznawcš prawa ziemskiego, ustanowionego przez ludzi. Swoim postępowaniem gwałci prawo religijne.
Antygona kieruje się wiarš, miłoœciš, nadrzędne dla niej sš przykazania duchowe. Musi złamać prawo ludzkie, pochowanie brata uważa za swój obowišzek.
...Obywatele i władca, problem władzy ... :
Postępowanie Kreona ma na celu utrzymanie autorytetu (poœwięca dobro rodziny), nie chce być posšdzony o niesprawiedliwoœć musi być konsekwentny w postępowaniu. Jest dumnym władcš, o niezłomnych decyzjach. Dopiero po przepowiedni Terezjasza, i nacisku poddanych zmienia rozkaz, jest już za póżno, zostaje ukarany. Utwór wskazuje na złożonoœc problemów władcy i jego stosunku do narodu. Kreon chciał być dobrym władcš, jednakże nie podołał temu zadaniu.
...Portret rodziny:
Kreon - cenił interesy państwa i dobro społeczeństwa nad rodzinę
Antygona - bardzo kochała brata, przeciwstawiajšc się ojcu wybrała mniejsze zło
Hajmon - troszczyłsię o ojca, kochał Antygonę
Euredyka - kochajęca syna, nie mogła się pogodzić z jego œmierciš
Ismena - nie mogłš się zdecydować, chciała wzišœć na siebię częœć winy, była
zbyt słaba.
14. ,,Antygona" jako dramat o treœci uniwersalnej ...
Problemy ogólnoludzkie i ponadczasowe w dramacie Sofoklesa:
miłoœc siostrzana
walka o władzę
władza a interes jednostki
uczucie i obowišzak
pojęcie zdrady i dochodzenie swoich praw
równoœć prawa w odniesieniu do różnych jednostek
szacunek dla zmarłych
ból po stracie najbliższych
odpowiedzialnoœc za innych i za swoje postępowanie
...Współczesne realizacje dramaturgiczne ,,Antygony":
,,Antygona" weszła na sceny polskie w połowie dziewietnastego wieku.
1 Akademickie Koło Artystyczne Miłoœników Dramatu Klasycznego na Uniwersytecie Jagillońskim w Krakowie wystawiono utwór w latach 1905-1917
2. dwudziestoleciu była często grana w szkolnych teatrach (partie recytowano po grecku)
- w Poznaniu 24.05.1928r.
- w Stanisławowie 22.05.
- w Królewskiej Hucie 16.06.
- w przemyœlu 28.10.
- około 1937-1938r przedstawienie szkolne w Wadowicach z Karolem Wojtyłš w roli Hajmona
3. 1939r - parafraza utworu dokonana przez Juliusza Osterwa ,,dla Teatru Społecznego i dla szkół powszechnych"
4.Teatr Ziemi Krakowskiej im.Ludwika Solskiego w roku 1971.
5. wrocławski Teatr Polski
6. również w teatrze telewizji od 15.09.1962r.
7. Maliszewski - własny utwór dramat.na kanwie Antygony
8.Berwińska - ,,Ocalenie Antygony" tyrania - wolnoœc
9. Stanisław Wyspiański w ,,Wyzwoleniu"( rozmowa Konrada z maskš 18) - przywołał ,,polskš Antygonę" i ,,polskiego Edypa"
10.Kazimiera Iłłakowiczówna w wierszu ,,Antygono, patronko sióstr" - motyw postaci
11. Jarosław Marek Rymkiewicz - ,,Konwencje"
12 Ernest Bryll ,,Rekonstrukcja chóru" (1963r)
13.Artur Miedzyrzecki ,,Koniec gry" (1968r)
14.Stefan Gołębiowski ,,Bez opamiętania"
15.Zbigniew Jerzyna ,,Grecja 67"
16.Michał sprusiński ,,Mitologia"
17.Stanisław Dobrowolski w cyklu ,,Albumy warszawskie" ,opis Antygony
16 Ogólne wiadomoœci o Biblii
Geneza - Historia œwięta zaczyna się od dokonanego przez Boga powołania Abrahama gdzieœ w XIX w. p.n.e., a poczštki S.T. sięgajš w swym zarodku do Abrahama i do jego bezpoœrednich potomków. Ale to właœnie Mojżesz zapoczštkował potężny ruch religijny i dał impuls do powstania wielkiego literackiego dzieła - Biblii.
Czas powstania - Stary Testament narastał w cišgu wieków, przez tysišclecia (od XIIIw. p.n.e. do I w. p.n.e. Nowy Testament powstał od 51 do 96 roku n.e.
Autorzy - Biblia ma wielu autorów, głównie anonimowych. S.T. przypisuje się na podstawie problematyki Mojżeszowi, Salomonowi, królowi Dawidowi. N.T. był tworzony zdecydowanie szybciej, odnajdziemy w nim Ewangelie Mateusza, Marka, Łukasza, uczniów Chrystusa.
Języki - Biblia jest trójjęzyczna: teksty S.T. były pisane w języku hebrajskim, niektóre fragmenty w aramejskim i greckim. Teksty N.T. w greckim (Ewangelia œw. Mateusza po aramejsku)
Podział rodzaje ksišg - S.T. prawo, czyli tora - pięcioksišg Mojżesza zawiera dzieje ludzi od stworzenia œwiata do œmierci Mojżesza - Księga Rodzaju - Prorocy - Pisma - Dzieła filozoficzne - Dzieła historyczne - Utwory poetyckie N.T. - Księgi historyczne, czyli cztery Ewangelie i dzieje apostolskie - Księgi dydaktyczne: Listy œw. Pawła - Księga Proroka - obiawienie œw Jana - Księga Rodzaju
Gatunki - Niezwykłoœć Biblii polega na tym, że przekazuje jeden system filozoficzno-moralny wypowiedziany w różnym czasie przez różnych ludzi, w różnych formach. Biblia jest zbiorem pism bardzo urozmaiconych pod wzg. gatunku. Znajdziemy tu opowiadania historyczne, sagai rodów, eposy, poematy, nowele, kroniki, dialogi filozoficzne, listy, pieœni, hymny, modlitwy, kazania, aforyzmy, sentencje, treny.
Przekłady greckie - S.T. w III/II w. p.n.e. został przetłumaczony na język grecki przez Żydów jako Septuaginta
Przekłady łacińskie - Œw. Hieronim w IV w. n.e.przełożył całš Biblię jako Wulgantę. Póżniej wielokrotnie na inne języki Biblię tłumaczono właœnie na podstawie tego przekładu.
Przekłady polskie - Kultura staropolska ma aż szeœć przekładów Biblii. k a t o l i c k i e Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka) XVw. Biblia Leopolity 1561 Biblia Jakuba Wujka 1599 i n n o w i e r c z e Biblia brzeska (kalwińska) 1563 Biblia nieœwiecka Szymona Budnego 1572 Biblia gdańska luterańska 1932 Biblia Tyœišclecia tłum. z j. oryginalnych 1965
!!! Przekłady psalmów na język polski - autor, specyfika pracy tłumacza
Czesław Miłosz - Księga Psalmów (1981) - wzorowany na œredniowiecznym Psałterzu puławskim i tak jak on używa wersetu, nie zaœ strofy.
Franciszek Karpiński - bezpoœredni zwrot do odbiorcy (Boga, innym razem człowieka), rymy proste, język też, tłumaczenie niedokładne
Wacław Potocki - Pieœni pokutne
Roman Brandstaetter
Jan Kochanowski
Leopold Staff - używa powtórzeń, namawia do chwalenia Boga, brak rymów 134
Wojciech Bšk
Mikołaj Sęp Szarzyński
Werset i paraleizm
Oryginalny werset biblijny właœnie w psalmach jest stosowany z pełnš konsekwencjš. Werset jest zwykle całoœciš treœciowš, zbudowanš paralelnie (równolegle) z dwóch lub trzech członów; drugi człon powtarza, uzupełnia lub przeciwstawia się myœli wyrażonej w członie pierwszym. Paralelizm wersetu może polegać także na powtórzeniu podobnego motywu, zestawieniu pytania i odpowiedzi, rozwijaniu myœli. Wwersetach trójczłonowych człon trzeci stanowi zazwyczaj zakończenie dwóch poprzednich. Te powtórzenia decydujš o specyfice tekstu biblijnego i charakterystycznej symetrii myœli.
Biblia jako:
!!! œwięta księga judaizmu i chrzeœcijaństwa
dzieło teandryczne
Biblia jest dziełem mówišcym o wzajemnych stosunkach między Bogiem i człowiekiem. Ukazuje stosunek Boga do dawnych mieszkańców ziemii, oraz uczucia jakimi oni obdarowywali Boga.
!!! dzieło o drodze zbawienia
arcydzieło literatury
O Biblii mówi się niekiedy zwyczajnie, jak o innych wielkich zdobyczach ludzkoœci, że jest arcydziełem literatury powrzechnej. Tak jest w istocie:o głębi i urodzie tekstu biblijnego decyduje bogactwo treœci i sposób przekazu - język i styl biblijny nasycony wieloznacznš symbolikš, metaforš, alegoriš, a jednoczeœnie niezwykła prostota i jasnoœć. Biblia jednak istnieje w kulturze przez całe tysišclecianie ze względu na literackie walory. Może być w prawdzie czytana jako księga spraw człowieczych, w której cišgle od nowa podejmowane jest pytanie o godnoœć i sens ludzkiej egzystencji. W kulturze jednak księga ta funkcjonuje przede wszystkim jako Pismo Œwięte pełne Bożych tajemnic, które najpierw skupiało wokół siebie lud wybrany - Izraelitów, póŸniej - chrzeœcijan i do dziœ funkcjonuje w liturgii wielu wyznań -judaistycznych i chrzeœcijańskich.
żródło kultury europejskiej
Biblia jest Ÿródłem kultury europejskiej. Najpierw w sferze religijno - moralnej: przykazania dekalogu stanowiš podstawę stosunków międzyludzkich niezależnie od wyznania i œwitopogladu; potem w sferze kulturowej: Biblia jest natchnieniem myœlicieli, artystów i pisarzy; inspiracjš dla literatury, rzeŸby, malarstwa, muzyki. Jest niewyczerpanym skarbcem wzorów osobowych i postaw, fabuł i anegdot, wštków i motywów, symboliki i metaforyki, frazeologii i stylistyki. Utrwalona w powszechnej œwiadomoœci pamięć obrazów i wersetów biblijnych powoduje, że stanowiš one wspólny repertuar œrodków wyrazu, które poprzez literaturę wchodzš do języka potocznego.
17 Powtórzenie treœci Biblii
Postacie
Abraham syn Tarego, protoplasta i patriarcha narodu izraelskiego. Wraz z żonš Sarš i bratankiem Lotem i swym półkoczowniczym plemieniem przeszedł (2000 -1600 p.n.e.?) do ziemii Kanaan w Palestynie, gdzie osiadł. Zwany ojcem wiernych.
Izaak drugi patriarcha biblijny, jedyny syn Abrahama i Sary, mšż Rebeki, ojciec Jakuba i Ezawa
Jakub patriarcha biblijny z księgi Genesis, syn Izaaka i Rebeki, sprzedał bratu Ezawowi swoje pierworództwo za miskę soczewicy. Z pomocš matki wyłudził od œlepego ojca błogosławieństwo podajšc się za Ezawa. Aby zdobyć rękę Racheli, służył jej ojcu, Labanowi, przez 7 lat, lecz dostał starszš i brzydszš siostrę Lię. Za Rachellę służył następne 7 lat.
Józef ostatni z patriarchów biblijnych, główny bohater powieœci kończšcej Księgę Genesis, ulubiony syn Jakuba i jej ukochanej żony Rachelli, znienawidzony przez starszych braci jako faworyt ojca. Sprzedany przez nich w niewolę karawanie Madianitów idšcej do Egiptu. Tam kupony przez Putyfara, zarzšdca domu i majštku. Zakochana żona Putyfara daremnie próbowała uwieœć młodzieńca, odtršcona mœci się oczerniajšc go przed mężem jako swego adoratora. Uwięziony trafnie wykłada sny dwu towarzyszš niedoli. Na dworze Faraona przepowiada władcy ze snów 7 lat urodzaju i 7 lat głodu, przedstawia swój plan zapobieżenia katastrofie. Zostaje pierwszym ministrem, żeni się z Egipcjankš Asenat i ma synów Manassesa i Efraima. Przybyłym w okresie nieurodzaju z Kanaanu po zboże braciom, po poddaniu ich próbom, wybacza. Sprowadza starego ojca, osiedla się z nim i rodem w delcie Nilu na ziemii Gessen.
Mojżesz prawodawca Izraela, prorok, który wyprowadził swój lud z niewoli egipskiej aż do granic Kanaanu, jedna z najpotężniejszych postaci Starego Testamentu. Traktuja się go na ogół za postać historycznš, choć niektórzy uważajš go za bohatera mitycznego. Przypisyje się mu (błędnie) autorstwo Pięcioksišgu. Żył w ustawicznym kontakcie z Bogiem, rozmawiał z nim, słuchał jego wskazówek, choć niekiedy sprzeciwiał się mu.Ustami Mojżesza Bóg ogłosił Dziesięcioro Przykazań i kodeks karny, a także ustawodastwo liturgiczne.
Jozue następca Mojżesza, którego życie i czyny opisuje Księga Jozuego. Na 40 lat przed wprowadzeniem przez niego Izraelitów do Ziemii Obiecanej dył jednym z 12 zwiadowców wysłanych do Kanaanu. Tylko on i Kaleb stanęli przed ludem w obronie prawdy i zaprzeczyli alarmitycznym relacjom pozostałych dziesięciu szpiegów, za co tylko oni dwaj ze swojego pokolenia mogli wkroczyć do Kanaanu. Jozue zdobył Ziemię Obiecanš i rozdzielił jš między pokolenia izraelskie.
Samson słoneczny człowiek, sdzia i bohater Izraelski, biblijny Herkules. Narodzony w okresie 40 lat zaboru kraju przez Filistynów, syn Manuego. Gdy Samson dorósł, rozerwał lwa gołymi rękami a wszedłszy w zatarg z Filistynami, schwytał 300 lisów, powišzał im ogony, nawtykał między nie pochodnie i w ten sposób spalił filistyńskie plony i winnice. Gdy mężowie judzcy wydali go zwišzanego Filistynom porwał więzy i chwyciwszy oœlš szczękę zabił niš tysišc ludzi. Gdy zakochał się w Filistynce Dalili, ksišżeta filistyńscy namówijli jš, by wydobyła od niego tajemnicę siły. Wyznał, że gdyby mu głowę zgolono, stał by się słaby jak każdy inny człowiek. Zdradzony został w czasie snu ogolony, pojmany i wydłubano mu oczy i uwięziono. Sprowadzony na ucztę do œwištyni Dagona w Gazie, aby widok jego hańby uradował tysišce zgromadzonych tam wrogów, Samson, któremu odrosły tymczasem włosy, przewrócił dwie kolumny wspierajšce gmach i zginšł w jego gruzach razem z wrogami.
Saul pierwszy król Izraela XI w. p.n.e.. 10 powołany przez proroka Samuela na wodza po zwycięstwie nad Amonitami obrany królem i namaszczony przez Samuela. Pobił Filistynów i Amalekitów, lecz mimo tych zwycięstw nie mógł zwalczyć swych wad, jego skomplikowana natura oscyluje ustawicznie między dobrem i złem. Jego dzieje w Biblii sš w rzeczywistœci historiš o Dawidzie, naprzód faworycie króla, którego pocieszał w chwilach smutku grš na harfie, potem rywalu, a w końcu następcy. Syn Saula Jonatan był serdecznym przyjacielem Dawida. Osamotniony po œmierci Samuela œciga ukrywajšcego się w pieczarach Dawida. W przededniu decydujšcej bitwy z Filistynami król bezskutecznie prosi Boga o znak. W przebraniu udaje się do wróżki w Endor, która wywołuje ducha Samuela. Ten obwieszcza krolowi, że zginie jutro w bitwie wraz z synami. Przepowiednia się sprawdza, a Dawid opłakuje Saula i Jonatana
Dawid w latach okl 1012 - 972 p.n.e. drugi król izraelski, w tradycji żydoskiej idealny władca, z którego rodu powstać ma wybawiciel - Mesjasz. Wg Biblii za młodu był pasterzem i lutnistš, póŸniej rzekomym autorem psalmów biblijnych. Najmłodszy syn Izaja, namaszczony w tajemnicy przez proroka Samuela, gdy Saul jeszcze władał. W wojnie z Filistynami zagija on z procy olbrzyma Goliata siejšc popłoch wœród nieprzyjaciół. Ratyjšć życie ucieka z kraju na wiele lat. Po œmierci Saula ogłasza się królem. Zakochany w Betsabee, żonie Uriasza. Ukochany syn Absalom podnosi bunt przeciw ojcu i ginie, okrywajšc Dawida żałobš.
Salomon król izraelski od ok 970 do 930 r p.n.e., syn Dawida i Betsabee, wstšpił na tron prawdopodobnie w młodym wieku, wzmocnił państwo, zreorganizował armię wprowadzajšc wozy bojowe, lecz starał się utrzymywać przyjazne stosunki z sšsiadami.Dwór jego był oœrodkiem kultury, zwłaszcza literatury. Utrzymywał liczny harem, wznosił piękne pałace, zbudował œwištynię jerozolimskš. Zwišzany z tymi wydatkami ucisk podatkowy i rosnšcy na staroœć despotyzm króla wywołał niezadowolenie wsród plemion północy, które doprowadziły do buntu Jeroboama I, a po œmierci króla do secesji diesięciu pokoleń północy pozostawiajšc dynastii Dawidowej tylko Judę i częœć Beniaminu. Mšdroœć Salomona weszła w przysłowie i stała się Ÿródłem legend. Biblia przedstawia panowanie Salomona jako złoty wiek Izraela. PóŸniej obdarzony przez Biblię nadludzkš potęgš, uważany za władcę duchów i demonów. Rzekomy autor licznych, powstałych po jego œmierci utworów Starego Testamentu
Izajasz VII w. p.n.e., największy prorok Starego Testamentu, pisarz, polityk, doradca trzech królów judzkich. Biblijne księgi Izajasza sš dziełem najwyżej stojšcym z wzg. na bogactwo języka i kształt artystyczny. Księga dokończona przez jego uczniów.
Daniel jeden z większych proroków i bohaterów biblijnych. Jego proroctwa i czyny mieszczš się w księdze nazwanej jego imieniem, której autorstwo mu przypisywano. Żył w VII-VI w. p.n.e. Uprowadzony ok 605 przez Nabuchodonozora do niewoli babilońskiej, zdobył wykształcenie na dworze króla i zajmował wysokie urzędy w państwie babilońskim, a póŸniej perskim.
œw. Piotr rybak z Betsaidy w Galilei, imieniem Szymon, brat Andrzeja. Jezus przyznał mu pierwszeństwo przed innymi apostołami, ustanawiajšc go głowš koœcioła. Odbywał podróże apostolskie, przebywał w Antiochii, a na koniec w Rzymie, gdzie ok 64r. za czasów Nerona, poniusł œmierć męczeńskš. Symbolami jego sš klucze i miecz.
Herod ok 73-4 p.n.e., syn Idymejczyka Antypatra i córki szejka arabskiego. Dzięki przyjaŸni z Markiem Aureliuszem został w 37 królem Judei, a po bitwie pod Akcjum zyskał łaski Oktawiana Augusta. Jako poplecznik Rzymu i propagandator pogaństwa znienawidzony przez Żydów. Rzšdził sprawnie, założył wiele miast i warownii. Ożenił się 10 razy. W ostatnich latach panowania, prawdopodobnie pod wpływem choroby umysłowj, stał się krwiożerczym tyranem. Kazał stracić swš żonę, syna. Biblia obcišża go odpowiedzialnoœciš za rzeŸ niewiništek.
Judasz wg Biblii jeden z 12 apostołów Chrystusa, który zdradził go i wydał wysłannikom Sanhedrynu, a zobaczywszy, że Chrystusa skazano, zdjęty żalem, odniusł pienišdze, pożucajšc je w œwištyni i powiesił się z rozpaczy.
Piłat prokurator Judei w 26-36 n.e., który wg Biblii zatwierdził wyrok œmierci wydany na Jeusa przez sanhedryn. Odwołany przez Rzym w skutek masakry Samarytan na górze Garizim. PóŸniejsze jego życie było tak pełne nieszczęœć, że popełnił samobujstwo w Rzymie.
Motywy
przymierze w Biblii nazwa przyżeczeń, obietnic, uczynionych człowiekowi przez Boga w zamian za należne mu posłuszeństwo. W przymierzu z Noem Bóg, że nie spuœci na ziemię więcej potopu i ustanawia na niebie tęczę jako znak tego przymieża. W przymieżach z Abrahamem, Izaakiem i Jakubem Bóg ustanawia Izrael narodem wybranym i obiecuje mu ziemię Kanaan.
patriarcha praojciec, protoplasta rodu. Stary Testament wylicza dziesięciu praojców rodu ludzkiego - od Adama do Noego. Patriarchami jednak w œcisłym sęsie sš: Abraham, Izaak i Jakub jako praojcowie narodu wybranego, oraz synowie Jakuba jako praojcowie dwunastu pokoleń izraelskich.
dekalog dziesięcioro przykazań, czyli praw stanowišcych podstawę moralnoœci żydowskiej i chrzeœcijańskiej. Prawa te w rzeczywistoœci spisano zapewne w VIII-VI w. p.n.e..
Arka Przymierza pozłacana skrzynia z drzewa akacjowego, ozdobiona dwoma złotymi cherubami, symbolizujšca obecnoœć boskš, zawierajšca kamienne tablice praw. Noszona przez Izrelitów w ich wędrówkach i bitwach, złożona w jerozolimskiej œwištyni Salomona w miejscu zwanym œwięte œwiętych. Arka oryginalna zaginęła po upadku Jerozolimy w 586 p.n.e..
ziemia obiecana Kanaan, wg Wulgaty obiecany przez Boga Abrahamowi i jego potomkom. Miejsce najbardziej pożšdane, wydaje się rajem, kraj szczęœliwoœci.
naród wybrany tak wg Biblii nazywano Żydów. Psalm 104 I wywiódł lud swój z weselem i wybranych swoich radoœciš. Ks. Machab. Lecz nie dla miejsca naród, lecz dla nerodu miejsce Bóg obrał.
prorok ten kto przepowiada przyszłoœć, przywódca religijny o type wizyjnym, ekstatycznym, uważajšcy się za natchnione nażędzie bóstwa, niezależny od istniejšcych instytucji religijnych, często przeciwny im, albo potępiajšcy je. Prorocy izraelscy, biblijni byli interpretatorami historii narodowej, usiłujšcymi przez swš naukę utrzymać lud w wiernoœci wobec Boga i Prawa, głoszšcymi katastrofę narodowš, zapowiadajšcymi erę mesjańskš. Sšdzili, że każdego z nich Bóg powołał osobiœcie, obiawiajšc swš wolę w sposób nadprzyrodzony, zazwyczaj w postaci widzeń i głosów.
Mesjasz namaszczony olejem, pomazaniec. W judaiŸmie człowiek, który będzie wysłany przez Boga na ziemię, aby odbudować Izrael i sprawiedliwie rzšdzić. Idea rozwijana u Żydów zwłaszcza w okresach niewoli lub klęski. Jezus uważał się i jest uważany przez chrzeœcijan za Mesjasza, o którym mówi cały Stary Testament. Imię Chrystus jest greckim przekładem słowa Mesjasz.
bunt aniołów wg Biblii Lucyfer zabrał ze sobš trzeciš częœć aniołów (zbuntowanych przeciw Bogu) i sprowadził ich do Szatana, który to równał się z Bogiem. Zbuntowani aniołowie przyjęli postaci demonów
grzech pierworodny wg Biblii i pojęć chrzeœcijańskich grzech popełniony przez pierwszych rodziców - Adama i Ewę i przekazany w spuœciŸnie wszystkim potomkom
zamordo-wanie Abla Kain pierworodny syn Adamia i Ewy dył oraczem, a jego młodszy brat Abel, pasteżem owiec. Kain złożył ofiarę Bogu z owoców ziemii, a Abel z owiec. Bóg odrzusił ofiarę Kaina, co oznaczało, że nie aprobuje jego ożenku z bliŸniaczš siostrš Aklimš, zawartego wbrew woli Adama. Wg. planów ojca Kain miał poœlubić bliŸniaczš siostrę Abla - Dżumellę. Kain zabił Abla, a gdy Bóg go spytał Gdzie jest Abel? odpowiedział Nie wiem, czyż jestem stróżem brata mego? Bóg zaœ na to: Coœ uczynił? głos krwi brata twego woła do mnie z ziemii; gdy jš uprawiać będziesz, nie da ci owoców; tułaczem i zbiegiem będziesz na ziemii, ale kto by cię zabił karany będzie siedmiorako.
wieża Babel wg Biblii potomkowie Noego, przybywszy do ziemii Sennar, postanowili zbudować wieżę Babel, której szczyt sięgałby nieba. Bóg zstšpił by obejżeć budowę wieży i, nie chcšc dopuœcić do jej ukończenia, pomieszał im języki, aby się nie rozumieli wzajemnie i rozproszyli na wszystkie strony.
rzeŸ niewiništek wg Biblii król Herod usłyszwszy od mędrców przybyłych ze Wschodu, że narodził się przyszły król żydowski, kazał pozabijać wszystkich nowonarodzonych chłopców. Jezus uniknšł œmierci, gdyż anioł kazał Józefowi uciec z rodzinš do Egiptu
wesele w Kanie Galilejskiej uroczystoœć weselna na której, wg Biblii, zabrakło wina. Chrystus zamienił szeœć stšgwi w wino. Na miejscu, gdzie miał nastšpić ów cud, wzniesiono koœcioły: grecki i franciszkański.
umywanie ršk wg Biblii jeœli znajdzie się człowieka zamordowanego, a sprawca jest nieznany, wówczas starszyzna sšsiedniego miasta winna zabic jałowicę i omyc nad niš ręce mówišc Ręce nasze krwi tej nie wylały, ani oczy nie widziały.
niewierny Tomasz człowiek wštpišcy, niedowieżajšcy, chcšcy wszystko samemu sprawdzić, sceptyk. Tak nazywano œw. Tomasza Apostoła z powodu jego wštpliwoœci co do zmartwychwstania Jezusa, o których wspomina Biblia.
!!! Prechistoria biblijna, historia wyjœcia z Egiptu i wędrówki do Ziemii Obiecanej
Prechistoria biblijna
Abram był synem Teracha. Wypasał dla swego ojca stada. Podczas pilnowania stad Abram doszedł do wniosku, że istnieje tylko jeden, wszechmocny Bóg. Zaczšł głosić swoje poglšdy, które nie spotkały się ze zrozumieniem wielu ludzi.
Gdy zmarł ojciec, Abram postanowił wraz ze swoimi zwolennikami wyruszyć w podróż do urodzajnej ziemi Kanaan Wędrowcy osiedlili się w pobliżu Betel. Abram postawił tam ołtarz, na którym składał ofiary Bogu.
Gdy zasoby naturalne tamtego rejonu wyczerpały się wędrowcy ruszyli w dalszš drogę, aż do granic Egiptu. Tam poprosił faraona o goœcinę. Doszło do konfliktów z faraonem, ale władca wybaczył Abramowi, który nie niepokojony opuœcił Egipt i powrócił do Kanaanu.
Kilkanaœcie lat póŸniej Abramowi objawił się Bóg, zlecajšc mu utworzenie jednolitego narodu. Nakazał także obrzezywanie wszystkich oœmiodniowych dzieci rodzaju męskiego. Wtedy to Abram, zrywajšc z przeszłoœciš, zmienił mezopotamskie imię na nowe- Abraham (ojciec mnóstwa narodów).
Któregoœ dnia z wizytš do Abrahama przyszli trzej wędrowcy, którzy zapowiedzieli, że będzie miał wreszcie długo oczekiwanego syna.
Gdy Abraham ukończył setny rok życia, spełniła się obietnica boska- urodził mu się syn Izaak. Kiedyœ Bóg chciał wystawić Abrahama na próbę i kazał mu poœwięcić swego syna. Mężczyzna był wstrzšœnięty, ale zgodził się wykonać polecenie. W chwili gdy uniósł sztylet nad Izaakiem, Bóg w ostatniej chwili powstrzymał egzekucję i błogosławił Abrahamowi.
Po długotrwałych poszukiwaniach starzejšcy się Abraham odnalazł żonę dla Izaaka. Była to Rebeka.
Abraham w chwili œmierci miał 175 lat.
Izaak i Rebeka mili dwoje dzieci: Ezawa i Jakuba. Bracia wcišż kłócili się między sobš. Pewnego dnia Jakub, wykorzystujšc naiwnoœć Ezawa, kupił od niego prawo pierworództwa za miskę soczewicy. PóŸniej, gdy ojciec był stary i œlepy, Jakub wykorzystujšc sprytny fortel spowodował, że to jego pobłogosławił jako pierworodnego.
W obawie przed zemstš brata Jakub udał się w podróż. Pewnej nocy przyœniła mu się drabina sięgajšca do nieba, po której chodzili aniołowie, a na najwyższym szczeblu oparł się Jahwe. Bóg powiedział Jakubowi, że ziemię na której leży oddaje mu we władanie jego potomstwu.
Pokonujšc szereg przeciwnoœci, Jakub stał się mężem Lei oraz jej siostry Racheli. Obie żony konkurowały ze sobš o względy Jakuba. Lea dała mu wielu potomków, natomiast Rachela była bezpłodna. Po wielu staraniach udało się jednak Racheli urodzić syna- Józefa.
Liczne konflikty spowodowały, że Jakub opuœcił dom teœcia i powrócił do Kanaanu. Tam miał dziwny sen. Œniły mu się zapasy z Bogiem, który pobłogosławił go i polecił by nosił przydomek Izrael- ten który walczył z Bogiem.
Po krwawym konflikcie z okolicznymi władcami, Jakub wyruszył do miejsca, gdzie objawił mu się Bóg i zbudował tam ołtarz. Tam ukazał mu się Bóg oddajšc cały kraj w jego władanie. Wkrótce odwiedził swego ojca, na krótko przed jego œmierciš.
Ulubionym synem Jakuba był Józef, co spowodowało nienawiœć innych jego synów. Bracia Józefa postanowili sprzedać go w niewolę, a ojcu powiedzieli, że jego syn nie żyje.
Józef został sprzedany do Egiptu. Po wielu przygodach trafił do więzienia.
Pewnej nocy faraon miał sen, którego nikt nie potrafił wyjaœnić. Œniły mu się siedem chudych krów pożerajšcych krowy tłuste. Zdesperowany faraon usłyszał o Józefie i do niego zwrócił się o pomoc. Józef wyjaœnił, że Egipt czeka siedem tłustych, a potem siedem chudych lat. Faraon wdzięczny Józefowi mianował go namiestnikiem.
Chude lata nadeszły również dla Kanaanu. Jakub wysłał swoich synów z proœbš do faraona. Rozmawiał z nimi Józef, którego nie poznali. Dowiedział się, że bracia żałujš swojego czynu. Dał im zboże, a przy kolejnej wizycie wystawił ich na próbę. Przekonał się, że bracia bardzo kochajš ojca, więc wyznał im prawdę o sobie. Zaprosił również plemię swego ojca, aby osiedliło się w Egipcie i przeczekało głód. Jakub zmarł po spotkaniu z synem.
2- historia wyjœcia z Egiptu i wędrówki do Ziemi Obiecanej:
Izraelici mieszkali w Egipcie od czasów Józefa. Nowy faraon zmuszał ich do niewolniczej pracy. Władca wydał również rozkaz zabijania wszystkich niemowlšt płci męskiej.
Pewna matka, nie chcšc by zabito jej dziecko, wypuœciła je w koszu do rzeki. Dziecko znalazła córka faraona, usynowiła go i nazwała Mojżesz.
Po wielu latach Mojżesza dręczyły wyrzuty sumienia. Czuł zwišzek ze swoim narodem, ale nie wiedział jak mu pomóc. Pewnego razu, bronišc Izraelity, Mojżesz zabił egipskiego dozorcę i uciekł z miasta.
Znalazł się w kraju Madianitów, gdzie osiadł i założył rodzinę. W kraju tym wysłuchał wielu opowieœci o Abrahamie i Kanaanie- ziemi obiecanej.
Pewnego dnia, pasšc owce, Mojżesz zobaczył krzew, który płonšł, ale się nie spalał. Usłyszał głos Boga, wzywajšcy go do wyzwolenia Izraelitów z niewoli. Bóg ujawnił mu swoje imię i dał moc czynienia cudów.
W Egipcie, przy poparciu brata- Aarona, zdołał namówić Izraelitów do wyjœcia z Egiptu. Faraon nie miał zamiaru wypuszczać Żydów, więc Bóg zesłał na Egipt 9 plag. Faraon zmienił zdanie dopiero gdy Bóg zesłał œmierć na wszystkie pierworodne dzieci.
Faraon wysłał poœcig za Izraelitami. Wtedy Mojżesz użył mocy danej mu przez Boga i rozkazał falom Morza Czerwonego by się rozstšpiły. Mojżesz przeszedł bez szwanku, a wojsko faraona zginęło w odmętach.
Wyprawa trwała. Gdy ludzie byli głodni, Bóg zesłał im stado przepiórek oraz mannę, zastępujšcš im chleb. Gdy wœród ludzi zabrakło wody, Mojżesz uderzył kijem w skałę i ukazało się Ÿródło.
Pewnego dnia na wędrowców napadło wędrowne plemię. Dzięki błogosławieństwu boskiemu, bitwę wygrali Izraelici pod wodzš Jozuego.
Innym razem Mojżesz wspišł się na górę Synaj i rozmawiał z Bogiem, który powiedział mu, że chce zawrzeć z Izraelitami przymierze. Trzy dni póŸniej Mojżesz otrzymał od Boga szereg praw i przepisów liturgicznych. Podczas kolejnej wizyty, trwajšcej 40 dni, mędrzec otrzymał dwie kamienne tablice z dziesięcioma przykazaniami, opis jak zbudować Arkę Przymierza do przechowywania przykazań oraz nadał Aaronowi tytuł arcykapłana.
Na skutek długiej nieobecnoœci Mojżesza ludzie myœleli, że zginšł. Wpadli w panikę i z całego posiadanego złota odlali złotego cielca, do którego modlili się o ocalenie. Tylko Lewici nie brali udziału w tym szaleństwie.
Gdy Mojżesz wrócił z góry wpadł w złoœć i rozbił tablice z przykazaniami oraz złotego cielca. Następnie zlecił Lewitom zabicie tysięcy zdrajców.
Wtedy Mojżesz udał się ponownie na górę i prosił o przebaczenie, które otrzymał. Wkrótce pozwolił mu również zobaczyć przez chwile oblicze Boga.
Wędrowcy wyciosali nowe tablice i złożyli je w arce. Zrobiono również przenoœnš œwištynię, w której trzymano arkę.
Gdy ludzie zaczęli narzekać na trudy, wspominajšc dobre czasy niewoli, zesłano na nich trujšce przepiórki.
Gdy wreszcie dotarli do Kanaanu, okazało się, że jest on strzeżony przez wielkoludów. Wędrowcy wpadli w rozpacz. Mówili: „Daj Boże, byœmy poginęli i by nie wprowadził nas Pan do tej ziemi.". Postanowili wrócić do Egiptu. Zagniewany Jahwe powiedział ukarał niewdzięcznych Izraelitów. Nikt kto przekroczył 20 lat, nie miał prawa wejœć do Kanaanu- miał błškać się po pustyni przez 40 lat i umrzeć. Natomiast młodzi, zrodzeni na pustyni, mieli ruszyć na podbój Kanaanu, pod wodzš Jozuego.
Przez 40 lat wybuchło wiele konfliktów pomiędzy Izraelitami, ale Mojżeszowi udawało się zaprowadzić spokój. Po czterdziestu latach wędrówki po pustyni zmarł Aaron.
Mojżesz ruszył na podbój Kanaanu. Wygrał wiele bitew i posuwał się naprzód. Podczas kolejnej rozprawy ze zdrajcami zginęło 24 tysišce grzeszników.
Mojżesz na swojego następcę wyznaczył Jozuego. Aby zapobiec konfliktom, podzielił terytorium kraju pomiędzy poszczególne plemiona izraelskie. Tego samego dnia zmarł.
Nowym przywódcš został Jozue. Przeprawił się przez Jordan i usłyszał głos Boga, popierajšcy jego działania. Następnie przystšpiono do oblężenia Jerycha. Jozue zastosował nieoczekiwany sposób zdobycia miasta- trębacze izraelscy w jednym momencie zagrali na tršbach. DŸwięk ten spowodował zawalenie się murów miasta.
Podbój Kanaanu trwał 7 lat. Zginęło 31 królów kananejskich i wielu ich poddanych. Cała kraina dostała się pod panowanie Izraela.
Życie, działalnoœć, męczeństwo Jezusa Chrystusa
Jezus narodził się między 8 a 4r. p.n.e., prawdopodobnie w Betlejem
Z tekstów synoptycznych moglibyœmy wnosić, że działalnoœć publiczna Jezusa trwała nie dłużej niż rok (jednak sš pewne wštpliwoœci). Wpierw mieszkał w Nazareciem, w Galilei, z Maryjš i Józefem. następnie przemierzał Palestynę głoszšc Dobrš Nowinę, uzdrawiajšc chorych, wskrzeszajšc zmarłych, gromadzšc koło siebie apostołów i uczniów. Po swym spotkaniu z Janem Chrzcicielem i cudzie w Kanie Galilejskiej Jezus udał się do Jerozolimy na œwięto Paschy. Będšc z powrotem w Galilei, rozmnożył chleby nad jeziorem, gdy zbliżała się Pascha. Tak więc jego wizyta w Betanii na szeœć dni przed Paschš nastšpiła już w następnym roku jego działalnoœci - roku jego œmierci.
Wszystkie cztery Ewangelie twierdzš zgodnie, że Jezus zmarł w dzień Przygotowania szabatu (tj. w pištek), lecz data jego œmierci (dzień miesišca) sš różne. Według synoptyków ostatnia wieczeża spożywana przez Jezusa była posiłkiem paschalnym. Mógł specjalnie przyspieszyć o 24 godziny dzień ostatniej wieczeży. Jezus został skazany na œmierć w dzień Przygotowania, oraz ukrzyżowany tego samego dnia. Ukrzyżowanie musiało nastšpić między 26 a 36r n.e. za kadencji Piłata (najprawdopodobniej 30r).
Zwišzki frazeologiczne, np. żona Lota, miska soczewicy, ostatnia wieczerza
wyrok salomonowy - wyrok mšdry i sprawiedliwy, choć o zaskakujšcej formule rozstrzygnięcia
ostatnia wieczerza - wieczerza paschalna,
piętno kainowe - piętno, znamię zbrodniarza, moerdercy, zabujcy brata albo rodaka
zakazany owoc - rzecz nęcšca, ale niedostępna z powodu zakazu
syn marnotrawny - nawrócony grzesznik
zasnšć snem wiecznym - umrzeć
umywać ręce - oœwiadczyć, że jest się niewinnym, zrzucić z siebie odpowiedzialnoœć za to co się stało, albo stanie
nosić na rękach (kogoœ) - uwielbiać, ubustwiać, spełniać wszystkie zachcianki (ukochanej)
co rok, to prorok - o małżeństwie, któremu co rok przychodzi na œwiat potomek
łoże Abrahama - znaleŸć się na łożu Abrahama - umrzeć, znaleŸć się w œwiecie umarłych
18 Obraz stworzenia œwiata w Biblii, mitologii greckiej. Prawdy wynikajšce z opisu biblijnego.
RÓŻNICE
między kosmogoniš biblijnš i mitologicznš
Bóg był zawsze Religia politeistyczna
Bóg jest wszechmogšcy Bogowie majš œciœle okreœlone zadania
Bóg stworzył człowieka na swoje podobieństwo i dał mu władzę Człowiek Prometeusza był słaby i nie miał takiej władzy jak człowiek kosmogonii biblijnej
Kosmogonia mówi o czynnoœciach Boga Kosmogonia mówi o drzewie genealogicznym bogów
PODOBIEŃSTWA
między kosmogoniš biblijnš i mitologicznš
1) Bóg stworzył œwiat
2) Na poczštku tworzona jest przyroda, następnie człowiek
3) Ziemia jest płaska, a niebo to sklepienie zawieszone nad niš
4) Ten sam pkt. wyjœcia - pustka, próżnoœć, chaos
PRAWDY WYNIKAJĽCE Z OPISU BIBLIJNEGO:
1) Jest tylko jeden Bóg. Istnieje On poza czasem, œwiat został przezeń stworzony w czasie.
2) Bóg powołuje wszystko do istnienia swojš wszechmocš, stwarza za pomocš słowa.
3) Wszystko co nas otacza pochodzi od Boga i od niego zależy.
4) Autor stwierdza, iż wszystkie ciała niebieskie sš zależne od Boga, a nie sš bóstwami
5) Bóg nadajšc nazwy dniu i nocy, niebu, morzu i ziemii uważa się za ich Stwórcę i Pana. dalej człowiek nadajšc nazwy zwierzętom i roœlinom zaznacza swojš władzę nad nimi.
6) Człowiek został stworzony jako ostatni, wszystko wczeœniejsze jest mu podporzšdkowane.
7) Człowiek ma w sobie coœ boskiego.
8) Różnicę płci ustanowił sam Bóg.
9) Rodzenie potomstwa jest uczestniczeniem w Bożym planie stwarzania œwiata.
10) Dzieła Boże nie zawierajš niczego złego - sš dobre.
Nawišzania literackie do motywu genezis.
?K.Iłłakiewiczówna Kain i Abel
?Wacław Oszajca O stworzeniu człowieka
?Jan Twardowski Nie Wiedzieli
?Kamieńska Drugie szczęœcie Hioba
5?Rudnicki Ofiara Izaaka
?Słonimski oraz Henryk Sienkiewicz Potop
7?Wisława Szymborska Wieża Babel
?Mark Twain Pamiętniki Adama i Ewy
Obraz potopu w Biblii i sumeryjskim eposie Gilgamesz.
*Gilgamesz - półlegendarny władca sumeryjski miasta Uruk, tytułowy bohater wielkiego eposu babilońsko - asyryjskiego z pierwszej połowy II tysišclecia p.n.e.. Epos opiewa przygody Gilgamesza i jego przyjaciela Enkidu, składa się z 12 tablic. Odnaleziony został w 1853 r. w gruzach biblioteki króla Asurbanipala w Niniwie.
Niemal wszystkie narody znajš klęskę powodzi i bardzo się jej lękajš. Doœwiadczenie to dawało się szczególnie w Babilonii, gdzie rzeki Tygrys i Eufrat okazały się gwałtowne, pełne niespodzianek. Mieszkańcy tych terenów mieli własny mit o potopie. Opisany jest on w eposie Gilgamesz. Bogowie zamierzajš zatopić wszystkich ludzi. Jednakże bóg Ma znalazł człowieka doœć inteligentnego, który pozwolił się pouczyć i w ten sposób się uratował. Ów pobożny Utnapisztim (lub w innych Ÿródłach Ziusudra) przeczekał czas potopu wraz ze swš rodzinš na pokładzie dużego statku. Woda utrzymywała się długo ale Utnapisztim spędził tam siedem dni, a nie czterdzieœci jak w Biblii. Podobnie jak Noe wypuszczał ptaki, by się dowiedzieć, czy wody opadły.
Potop w Biblii ma nieco inny sens. Jedyny Bóg jest zarazem sprawiedliwy i miłosierny. Nie pozostaje obojętny na zło popełniane przez ludzi, toteż zło karze. Ale Bóg nie pozwala się zwyciężyć i trwa w swej woli zbawienia. Wielu ludzi doznało tragicznej œmierci, jednak pozostał pewien człowiek sprawiedliwy i dobry, Noe, który słucha nauki, posłuszny jest Bogu i ratuje ludzkoœć. Zbudował Noe arkę, do której wprowadził swojš rodzinę oraz wszystkie gatunki zwierzšt i przeczekał w niej czterdziestodniowy potop. Przeczekał na niej powódŸ i uniknšł œmierci.
19. Refleksja na temat ludzkiego życia w Księdze Hioba i Księdze Koheleta, nawišzania literackie.
Obie księgi powstały doœć póŸno w stosunku do pozostałych pism Starego Testamentu. Poruszajš one tematy zwišzane z problemem niezawinionego cierpienia, ludzkiego szczęœcia, doktrynš odpłaty ( dobrzy nagradzani w doczesnym życiu a Ÿli karani).
Problem Hioba polega na tym iż jest on pewien swojej niewinoœci, ale nie wie czemu go spotykajš tak liczne cierpienia. Jego trzej przyjaciele pocieszjš go wskazujšc mu że musi być grzesznikiem i to wielkim. Jednak Hiob nie traci wiary i ufnoœci pokładanej w Bogu. Kiedy w końcu Hiobowi ukazuje się Bóg, Hiob wyzaje
„Dotšd cię znałem ze słyszenia,
obecnie ujrzałem cię wzrokiem,
stšd odwołuję co powiedziałem,
kajam się w prochu i popiele."
Hiob uznaje suwerennoœć Boga, choć Boże drogi sš wcišż dla niego niezbadane.
Bóg nie jest księgowym, który wydziela szczęœcie i nieszczęœcie stosownie do winy człowieka.
KOHELET (KAZNODZIEJA)
Dramat człowieka, który stwierdza, że bogactwo, mšdroœć, rozkosz nie dajš szczęœcia.
Życie przemija, to co człowiek zdobył staje się włšsnoœciš innego po jego œmierci.
Nie neguje jednak radoœci życia bo „Również to jest darem Bożym że człowiek może jeœć i pić i dogadzać sobie przy całym swym trudzie"
Jak Hiob stwierdza, że „ człowiek nie może dojœć do sedna spraw pod słońcem"
20. Typowa treœci proroctwa biblijnego na podstawie Księgi Izajasza. Nawišzania do treœci i formy proroctwa w literaturze polskiej.
prorok = człowiek , który mówi w imieniu Jahwe, przepowiada przyszłoœć, mówi ludziom o grzechu,
treœć :
zapowiada przyjœcie Mesjasza, przypomina o moralnych zobowišzaniach Izraela zawartych w Przymierzu, przypomina o karze za grzech, oraz o Bożym sšdzie:
„ Co mi po mnóstwie waszych krwawych ofiar - Jestem syty całopaleń baranów i tłuszczu waszych cielšt, a krwi byków i jagništ, i kozłów nie pragnę ... Obmyjcie się, oczyœcie się, usunńcie wasze złe uczynki sptrzed moich oczu , przestańcie Ÿle czynić ! Uczcie się dobrze czynić, przestrzegajcie prawa, brońcie pokrzywdzonego, wymierzajcie sprawiedliwoœć sieroci, wstawiajcie się za wdowš ! ChodŸcie więc, a będziemy się prawować - mówi Pan ! Choć wasze grzechy będš czerwone jak szkarłšt jak œnieg zbielejš ; choć będš czerwone jak purpura, stanš się białe jak wełna."
przypomina że jest tylko jeden, œwięty Bóg i niema innych obok Niego. I to właœnie Bóg ocali naród z niewoli, krzyczy w Bożym imieniu aby naród zmienił swe postępowanie
nawišzania : Piotr Skarga
21. Przypowieœć (parabola)
powieœć alegoryczna, przekazujšca pewnš naukę religijnš, moralnš lub ogólnš. Nie istotni sš w niej bohaterowie i warstwa fabularna, najważniejsza jest istota przesłania. Parabola składa się z dwóch płaszczyzn: jednoznacznego wydarzenia prawdopodobnego i przesłania wyłaniajšcego się zza wydarzenia. Jest to sfera interpretacyjna.
Wybrane przypowieœci:
Przypowieœć o siewcy. Ziarna rozsiewane przez siewcę padły na różne grunty. Pierwsze z nich upadło na droge, gdzie rozdziobały je ptaki. Drugie padło na skały, gdzie nie było wiele ziemi. Wzeszło, lecz nie majšc korzenia, zostało wypalone przez słońce. Trzecie ziarno upadło między chwasty i tam wzeszło. Jednak chwasty wyrosły bujnie i zadusiły je. Ostatnie z ziaren upadło na żyznš glebę i wydało obfity plon.
Przypowiœć ta ma dwojakie przesłanie: 1) potoczne - jeœli ktoœ oczekuje efektów swojej pracy, powinien wykonywać jš z dokładnoœciš i rozsšdkiem; 2) biblijne - ukazuje wielorakie podłoża, jakimi sš serca ludzkie i jak przyjmujš głoszone do nich Słowo Boże.
Przypowieœć o miłosiernym Samarytaninie. Pewien człowiek, który szedł z Jerozolimy do Jerycha, został napadnięty, obrabowany i poraniony, pozostawiony na drodze. Obojętnie minęli go, przechodzšcy tamtędy kapłan, a potem Lewita. Dopiero pewien Samarytanim ulitował się nad nim. Opatrzył rany i zawiózł go do gospody, a tam zostawił pod opiekš gospodarza do czasu, kiedy nie wróci. Za wszystko z góry zapłacił.
Przypowieœć ta mówi o tym, że należy pomagać innym i nie patrzeć na cierpienie obojętnie. Nie wolno wycišgać wniosków o społecznoœci, kierujšc się przykładem postępowania jednej osoby.
22 Treœć, charakterystyczne motywy, przesłanie Księgi Objawienia œw. Jana. Nawišzania do Apokalipsy w literaturze nowożytnej. Funkcjonowanie tego motywu w kulturze
Nawišzania do apokalipsy œw Jana
1) Zygmunt Krasiński - wstęp do Nie-Boskiej Komedii - kataklizm jest tylko przejœciowym etapem ku nowemu życiu.
2) Juliusz Słowacki - Uspokojenie - dzieje polityczne narodu, który z martwych wstanie do wolnoœci
3) Jan Kasprowicz Dies irae (dzień gniewu) - wyobraŸnia poetycka Kasprowicza wypełniła zapowiadane straszliwe sceny Sšdu Ostatecznego szeregiem obrazów uszczegóławiajšcych wyglšd tego, co xxxxx się „końcem œwiata".
4) Adam Mickiewicz cz. III Dziadów - widzenie ks. Piotra - apokaliptyczna stylizacja widzenia ks. Piotra.
5) Maria Pawlikowska - Jasnorzewska - Modlitwa - tematyka wojenna pisarki z okresu I i II w. œw. xxxxxx wizji apokaliptycznych.
6) Czesław Miłosz - Piosenka o końcu œwiata Rzeczy ostateczne przyjdš niespodziewanie, a poprzedzš je apokaliptyczne znaki: trzęsienie ziemii, wojny. Poeta jest przekonany, że to co niezwykłe przechodzi cicho, bez rozgłosu w zwyczajnym biegu zdarzeń.
Motywy
1) Baranek - symbol Chrystusa niewinnego i uwięzionego. Chce przez księgę żywota kierować wykonaniem wyroków Bożych.
2) Alfa i Omega - symbol Boga istniejšcego bez poczštku i końca.
3) Księga zapieczętowana na 7 pieczęci - symbol wyroków Bożych w sprawie losów œwiata.
4) Czterej jeŸdŸcy
- na białym koniu - symbolizyje zwycięstwo Ewangelii
- na czerwonym koniu - symbolizuje wojnę
- na czarnym koniu - symbolizuje głód
- na trupio-bladym koniu - symbolizuje œmierć
5) Walka Szatana (Smoka) z Koœciołem (Niewiasta). - Niewiasta symbolizuje Koœciół, ew. M. Boskš, Smok jet uosobieniem Szatana.
6) Motyw zjedzenia księgi - anioł zstępuje z nieba z otwartš ksišżeczkš. Prorok widzšcy całš sytuację chce to spisać na kartkach, ale głos z niega nakazuje mu zjeœć ksišżeczkę. Jest słodka w ustach, gorzka w żołšdku. Symbolizuje prawdy xxxxxxx między Bogiem a człowiekiem.
- sš słodkie jak tylko mogš być słodkie słowa Pana;
- sš gorzkie, gdyż najgłębsza ich treœć zawiera gorycz, xxxxxxx sš trudne dla człowieka.
Treœć
CZTERECH JE D CÓW APOKALIPSY
Baranek łamie pierwszš pieczęć z poœród siemiu, którymi była zapieczętowana ks. przeznaczeń bożych. Wówczas œw Jan słyszy głos pierwszego z czterech symbolicznych zwierzšt: „Przyjć". i widzi jeŸdŸca na koniu. PóŸniej w analogiczny sposób œw. Jan zobaczył kolejnych trzech jeŸdŸców. Dano im władzę nad xxxxxx częœci ziemii, by xxxxxxxxxxxx
NIEWIASTA I SMOK
Na niebie ukazuje się wielki znak - Niewiasta xxxx w słońce, z księżycem u stóp, uwieńczona w koronę z dwunastu gwiazd i xxxxxxxxx, cierpišc bóle i męki urodzenia. Zjawia się tez smok (7 głów, barwy ognia) i przeœladuje Niewiastę, chcšc pożreć jej nowonarodzone dziecko. Niewiasta porodziła syna, który został uniesiony do Boga. Nastšpiła walka na niebie. Michał i jego aniołowie walczyli ze Smokiem i jego aniołami. Smok poniósł klęskę i został stršcony na ziemię.
23 Uniwersalne treœci Billii ...............
MIŁOŒĆ
Bóg kocha każdego człowieka,
Oddajšc syna na œmierć za ludzi grzesznych,
Należy kochać, miłować nieprzyjaciół.
MIŁOSIERDZIE (œciœle wišże się z miłoœciš)
Należy dawać jałmużnę, lecz nie należy się tym przechwalać.
Œwiadomoœć, że Bóg nas kocha jest podstawš wiary,
Przypowieœć o Samarytaninie,
Chrystus cierpiał za nas podczas drogi krzyżowej z miłoœci do ludzi.
CIERPIENIE
Każdy człowiek dŸwiga swój krzyż tzn. każdy ma swoje własne cierpienie, przez które sprawdzamy siły w miłoœci do Chrystusa i drugiego człowieka.
Cierpienie może być:
oczyszczajšce - uwalniajšce z grzechu,
wysługujšce - ofiarowane w konkretnej intencji.
24 Przykłady różnorodnych odniesień do Bibli w literaqturze nowożytnej.
Œredniowiecze
-"Bogurodzica"
-''Kazanie Œwiętokrzyskie''
-''Kazanie GnieŸnieńskie''
-polskie przekłady psalmów:
a) ''Psałterz floriański" (XIVw.)
b) ''Psałterz puławski" (XVw.)
-tłumaczenia Pism Œwiętych w języku polskim:
"Biblia Szaroszpatacka" (XVw.)
-"Rozmyœlania przemyskie" (koniec XVw.) [obejmuje życie Matki Boskiej, młodoœć Jezusa oraz wywody Ojców Koœcioła]
-"Legenda o œwiętym Aleksym" ze zbioru "Złote Legendy"
-"rozmowa mistrza Polikarpa ze Œmierciš"
-moralitety (bohater- człowiek, dokonujšcy wyboru odpowiedniej linii życia, toczšcy wewnętrznš walkę międzysiłami dobra i zła)
-"Boska Komedia" Dante Aligiheri (dzieło złożone z 3-ech częœci:-PIEKŁO
-CZYŒCIEC
-RAJ)
-"Posłuchajcie, braci miła..."
-"Żale Matki Boskiej pod krzyżem"
-modlitwa "Anioł Pański" wprowadzona przez franciszkanów w XIIIw. obecna forma ustalona przez papieża PiusaV w XVIw.
-''Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim" Mikołaj z Wilkowiecka
-"rozmowy, które miał król Salomon z Marchołem grubym a sproœnym" Jan z Koszyczek
Renesans
-"kazania sejmowe" Piotr Skarga
-"Zwierzyniec" Mikołaj Rej (wizerunki wybitnych ludzi historycznych, biblijnych(np. Salomon), legendarnych)
-"Psałterz Dawidów" Jan Kochanowski-Sonet III i IV "Do najœwiętszej panny" Mikołaj Sęp- Szarzyński
-"Żywot Józefa z pokolenia Żydowskiego" Mikołaj Rej
-"Kolęda" Jan Kochanowski (proŸba o opiekę Boga)
-"Modlitwa o deszcz" [fraszka] (wychwalanie Boga)
Barok
-"psalmodia polska" Wespazjan Kochowski (naœladuje rytmikę wersów Biblijnych)
Oœwiecenie
-"Kiedy ranne wstajš zorze" Frańciszek Karpiński
-"Pieœń wieczorna" Frańciszek Karpiński
-"Bóg się rodzi" Frańciszek Karpiński
Romantyzm
-proza stylizowana na Biblię
a) "Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego" Adam Mickiewicz
b) "Annelli" (narodowa ewangelia) Juliusz Słowacki
-"Genezis z Ducha" Juliusz Słowacki (Tworzy swojš filozofię opierajšc się na Starym Testamencie)
-"Hymn" Juliusz Słowacki
-"Konrad Wallenrod" Adam Mickiewicz ("pieœń Wajdeloty")
-"IIIcz. Dziadów" Adam Mickiewicz (ksišdz Piotr leży krzyżem)
-"Pan Tadeusz" Adam Mickiewicz (Żegota snuje przypowieœć o szatanie)
-"DO Najœwiętszej Panny Maryji" Karol Cyprian Norwid
Pozytywizm
-"Rota" Marja Konopnicka
Młoda Polska
-"Wesele" Stanisław Wyspiański [oœwietlony dom weselny przypomina Racheli arkę Noego (akt I scena 18)]
-"Hymn œw Franciszka z Asyżu" Jan Kasprowicz
-"Œwięty Boże, œwięty Mocny..." Jan Kasprowicz
-"Salve Regina" Jan Kasprowicz
-"Dies irae" Jan Kasprowicz
-"Salome" (miłosny monolog Salome kochajšcej œwiętego Jana) Jan Kasprowicz
-"Z chałupy" Sonet IV Jan Kasprowicz
25 Biblia jest Ÿródłem kultury europejskiej. Najpierw:
.w sferze religijno - moralnej: przykazania dekalogu stanowiš podstawę stosunków międzyludzkich niezależnie od wyznania i œwiatopoglšdu;
.w sferze kulturowej: Biblia jest natchnieniem myœlicieli, artystów i pisarzy; inspiracja dla literatury, rzeŸby, malarstwa, muzyki. Jest niewyczerpanym skarbcem wzorów osobowych i postaw, wštków i motywów, frazeologii i stylistyki.
Czytajšc teksty literackie i starajšc się zrozumieć zjawiska kulturowe należy mieć na uwadze Biblię, gdyż z jednej strony
ks. Biblijne zostały wyrażone językiem artystycznym; z drugiej zaœ strony
język artystyczny literatury wiele zawdzięcza Biblii.
KONFLIKT WIARA - NAUKA
Nie wszyscy pamiętajš o religijnym charakterze Biblii i o jej ludzkich uwarunkowaniach, tzn. o powstaniu ksišg biblijnych w odmiennych od naszych warunkach życia i nauki, stšd głównie rodzš się liczne niepowodzenia:
obraz œwiata najstarszych ks. Biblijnych był zależny od stanu nauki sprzed 3500 lat, różni się więc od naszej wizji œwiata;
odmienne sš drogi poznania prawdy, nie można mówić o wykluczaniu wiary (poznanie filozoficzno-religijne) i wiedzy (poznanie empiryczne), lecz o wzajemnym ich uzupełnianiu i dopełnieniu się.
Ludzi nauki odczytujšc Biblię dosłownie, jako tekst naukowo-historyczny, nie liczšc się z tym, że jest ona księgš religijnš, w której trzeba uwzględnić różne rodzaje literackie