ABSORPCJA - przenikanie i pochłanianie pary wodnej przez całą powierzchnię materiału.
ADHEZJA - przyleganie, przyczepność przyleganie cieczy do powierzchni ciała stałego. Jest ono wynikiem sił przyciągania, oddziałujących pomiędzy cząsteczkami ciała stałego i cieczy.
BETON - jest to sztuczny kamień otrzymywany przez związanie i stwardnienie mieszaniny cementu, wody i kruszywa. W mieszaninie betonowej mamy: zaczyn cementowy (wodę z cementem), kruszywo drobne i kruszywo grube. Betony są podstawowym materiałem konstrukcyjnym.
CIĄGLIWOŚĆ - zdolność materiału do znacznych odkształceń plastycznych pod wpływem sił rozciągających
CIEPŁO WŁAŚCIWE - ilość ciepła (energii) potrzebna do ogrzania masy materiału o 1 K
CZAS WIĄZANIA - czas liczony od momentu dodania spoiwa do wody do momentu utraty urabialności tego zaczynu
DYFUZJA - transport (samorzutny i niekontrolowany) cząsteczek lub jonów z miejsc o dużym ich stężeniu do miejsc o małym stężeniu (dążenie do wyrównania stężeń);
DYLATACJA - przerwy w materiale, które robi się umyślnie w celu uniknięcia naprężeń spowodowanych np. rozszerzalnością temp. ciał lub między budynkami (inne osiadanie różnych części budynku)
EMULSJA - układ rozproszony jednej cieczy w innej; (np. mleko- kropelki tłuszczu rozproszone są w roztworze wodnym
GĘSTOŚĆ - masa jednostki objętości materiału bez uwzględnienia porów w nim zawartych; innymi słowy jest to stosunek masy wysuszonej próbki materiału do jego objętości bez porów, tzw. technicznie absolutnej [kg/m3, g/cm3]
GĘSTOŚĆ NASYPOWA - masa jednostki objętości materiału sypkiego wraz z porami i przestrzeniami między ziarnowymi; rozróżniamy gęstość nasypową w stanie luźnym i zagęszczonym; wielkość ta jest zawsze mniejsza od gęstości pozornej materiału
GĘSTOŚĆ POZORNA - masa jednostki objętości materiału wraz z porami; jest ona w zasadzie zawsze mniejsza od gęstości tego samego materiału jednak dla niektórych materiałów, ze względu na ich jednorodność nie mówimy o gęstości pozornej - jest ona równa gęstości (szkło, stal, bitumy, ciecze)
GLINA - plastyczny surowiec do produkcji mat. ceramicznych. Jest to skała ilasta (ziarna 2 mikrony) zawierająca domieszkę piasku i żwiru. Podstawowym składnikiem jest kaolinit (produkt wietrzenia skalenia potasowego w warunkach utleniających). Charakterystyczne brązowawa zabarwienie nadają glinie związki żelazowe. Silnie wchłania wodę i robi się plastyczna (rośnie objętość). Wypalanie powoduje utratę plastyczności i częściowy rozkład minerałów ilastych.
GRANICA PLASTYCZNOŚCI - odkształcenie od którego następuje odkształcenie plastyczne (nie powraca już do stanu początkowego), względny przyrost trwały wynosi 0,2%
GRANICA PŁYNIĘCIA - podczas próby rozciągania po osiągnięciu pewnej wartości siły, siła mimo wzrastających wydłużeń może nawet chwilowo zmniejszać się. Odkształcenia zachodzą tu bez wzrostu obciążenia - płynięcie. Przy dalszym trwaniu próby osiągamy tzw. granicę płynięcia i dalszemu wzrostowi wydłużeń towarzyszy wzrost siły.
GRYS - kamienne kruszywo granulowane, grube, jedno lub wielofrakcyjne, o wymiarach ziaren 5-25 mm, otrzymywane przez dwukrotne przekruszenie skały rodzimej. Ziarna grysu są ziarnami kubicznymi (o kształcie bryły foremnej)
HIGROSKOPIJNOŚĆ - zdolność wchłaniania wilgoci z otoczenia; materiały higroskopijne mają zwykle podwyższoną wilgotność co może wpływać na jego przydatność (użyteczność) w danej sytuacji,
INFILTRACJA POWIETRZA - zdolność materiału do przepuszczania powietrza; miarą jest masa powietrza przejść przez jednostkę powierzchni i grubości w jednostce czasu; jeżeli materiał posiada możliwość infiltracji - lepiej się mieszka, gdyż materiał oddycha (dobry izolator akustyczny)
JAMISTOŚĆ - procentowa zawartość przestrzeni między ziarnowych w materiale sypkim, rozróżniamy jamistość w stanie luźnym i zagęszczonym
KAPILARNOŚĆ - zdolność do podciągania wody ku górze przez szczeliny (kapilary - cienkie rureczki o bardzo małych przekrojach) w materiale; kapilara o promieniu r=1mm może podciągnąć wodę na wysokość 1,5 cm, (r=10do7 cm h=150 km); zjawisko to występuje np. w murach (ścianach) bez izolacji pionowej (grzyby)
KLASA CEMENTU - liczba bezwymiarowa oznaczająca minimalną wytrzymałość na ściskanie (28-dniowa wytrzymałość oznaczona na zaprawie normowej)
KOAGULACJA - proces polegający na zmniejszaniu się liczby cząstek fazy rozproszonej w jednostce objętości układu koloidalnego na skutek łączenia się pojedynczych cząstek w większe zespoły (koagulat) (np. przejście zolu w żel)
KOHEZJA - spójność - cecha niektórych ciał polegająca na tym, że dzięki sile oddziaływania pomiędzy atomami lub cząsteczkami tych ciał stają się one odporne na pewne rodzaje odkształceń mechanicznych. Największą kohezję wykazują ciała stałe, jednak defekty w ich budowie wewnętrznej (dyslokacje itp.) mogą w znacznym stopniu zmniejszyć rzeczywistą wartość kohezji w porównaniu z wyznaczoną teoretycznie, przy założeniu doskonałości kryształu.
KOMFORT CIEPLNY - odpowiednia temperatura i wilgotność powietrza w danej przegrodzie (ma na nią wpływ temp. wewnętrznej powierzchni przegrody); np. kamień powoduje odczucie zimna
KOMPOZYT - tworzywo złożone z co najmniej dwóch składników o różnych właściwościach w taki sposób, że ma właściwości lepsze i (lub) dodatkowe w porównaniu z właściwościami poszczególnych składników. Jest to materiał o makroskopowo widocznych granicach między składnikami. (Drewno-naturalny kompozyt włóknisty)
KONDENSACJA - reakcja łączenia się co najmniej 2 cząsteczek związku chem. z jednoczesnym wydzieleniem prostej cząstki zwykle jako produktu ubocznego (wody, chlorowodoru). Kondensacja monomerów, w wyniku której powstaje polimer nazywa się polikondensacją. Stosowana w procesie produkcji tworzyw sztucznych.
KONSYSTENCJA NORMALNA - miara ilości wody niezbędna do uzyskania określoną normą urabialności
KRUCHOŚĆ - stosunek wytrzymałości na rozciąganie do wytrzymałości na ściskanie (Rr/Rc<1/8)
KWARCYT - skała metamorficzna składzjąca się z pozazębianych ziaren kwarcu (może zawierać: grafit, skalenie). Kolor biały, szary, żółty lub różowy, z domieszką grafitu - czarny. Bardzo zwięzły i twardy. Powstaje przez rekrystalizację piaskowców o spoiwie krzemianowym
ŁUPEK - ogólna nazwa skał o budowie łupkowej, Mogą być skałami osadowymi (łupki ilaste, margliste) lub skałami metamorficznymi (łupki talkowe, chlorytowe)
MARKA CEMENTU - liczba niemianowana odpowiadająca wytrzymałości normowej zaprawy z tego cementu badanej na ściskanie po 28 dniach dojrzewania w warunkach normalnych. Dla poszczególnych marek charakterystycznymi cechami są: powierzchnia właściwa (oznacza stopień zmielenia) oraz wytrzymałości badane w różnych okresach.
MARKA ZAPRAWY - symbol literowo liczbowy np. M4 gdzie liczba oznacza minimalną średnią wytrzymałość materiału na ciskanie w MPa
MASA - masa materiału określona jest rodzajem budujących go atomów (suma mas atomowych) oraz gęstością ich ułożenia, wynikającą z geometrii ułożenia cząstek [kg]
MROZOODPORNOŚĆ - zdolność materiału do przeciwstawiania się niszczącemu działaniu zamarzającej wody w nim zawartej przy wielokrotnych cyklach (zamarzanie, odmrażanie); zamarzająca woda zwiększa swoją objętość i wywołuje napięcia w szkielecie materiału; określając mrozoodporność materiału uwzględniamy: opis makroskopowy (obecność rys, spękań, rozwarstwień lub zaokrągleń krawędzi lub naroży), straty masy, współczynnik odporności na zamarzania (stosunek wytrzymałości na ściskanie po ostatnim cyklu zamrażania do wytrzymałości przed zamarzaniem)
NASIĄKLIWOŚĆ - zdolność materiału do wchłaniania i utrzymywania wody przy maksymalnej jej zawartości; a jej ilość przypadająca na jednostkę masy (nasiąkliwość wagowa) lub na jednostkę objętości (nasiąkliwość objętościowa) dla materiałów, w których ρp=1 nw=no, ρp<1 nw>no, ρp>1 nw<no; suma: porowatość + szczelność = 1; (m - masa próbki suchej, mn - nasyconej, Vc - objętość próbki suchej)
OGNIOODPORNOŚĆ - odporność materiału na działanie ognia w przypadku pożaru; niszczący wpływ ognia na materiał może się objawić zmianami w jego strukturze, zmianą cech wytrzymałościowych lub kształtu
OGNIOTRWAŁOŚĆ - materiał ogniotrwały musi wytrzymać długotrwałe działanie temperatury 1580 C i więcej bez odkształceń; materiały, które wytrzymują temp. od 1350 C do 1580 C nazywamy trudnotopliwymi, zaś te które wytrzymują temp. poniżej 1350 C nazywamy łatwo topliwymi
OPÓR DYFUZYJNY - opór jaki stawia parze wodnej materiał w jednostce powierzchni
PALNOŚĆ - w zależności od reakcji materiałów na działanie ognia dzielimy je na: niepalne (nie zapalają się płomieniem, nie zwęglają się np. szkło, ceramika), trudnopalne (zapalają się z trudem, tlą się i zwęglają, gasną gdy ogień odsuniemy), palne (zapala się z łatwością, zwęgla np. drewno)
PAROPRZEPUSZCZALNOŚĆ - zdolność materiału do przepuszczania pary wodnej; miarą jest ilość pary jaka przeniknie przez jednostkę powierzchni i grubości w jednostkowym czasie i jednostkowej różnicy ciśnień; zależy od: temp. stanu zawilgocenia, struktury porowatości
PEŁZANIE - stały wzrost odkształceń plastycznych przy niezmiennym obciążeniu (zależne od czasu odkształcenie tworzące się od długotrwałych obciążeń; występuje dla materiałów: porowatych, w metalach przy podniesionej temperaturze
PENETRACJA - cecha określająca konsystencję i w pewnym sensie także i twardość asfaltów. Miarą jej jest głębokość zanurzenia się w materiale igły (norma) w określonym czasie i obciążeniu. Jednostką jest liczba niemianowana odpowiadająca zanurzeniu igły na głębokość 0,1 mm
PLASTYCZNOŚĆ - zdolność materiału do zachowania odkształceń trwałych po usunięciu sił, które te odkształcenia powodowały
POJEMNOŚĆ CIEPLNA - zdolność materiału do pochłaniania i kumulowania ciepła w trakcie jego ogrzewania; (zależy od ilości cząsteczek a nie od ich masy); dobowe wahania temperatur w danym pomieszczeniu określają normy i aby je utrzymać musimy wykonać przegrodę z odpowiedniego materiału (ciepło gromadzone przez materiał jest potem oddawane przez jakiś czas np. w nocy) Q=mCpΔT [J]
POROWATOŚĆ - objętość wolnych przestrzeni (porów) w jednostce objętości materiału wyrażona w %; (0% szkło - 90% wełna mineralna) objętość zajmowana przez pory może być dostępna dla środowiska zewnętrznego - porowatość otwarta, lub jeśli nie jest dostępna - porowatość zamknięta; od porowatości zależy wiele innych właściwości materiału: nasiąkliwość, przenikalność dla cieczy i gazów, pojemność i przewodność cieplna, podciąganie kapilarne, mrozoodporność;
PRAWO HOOKE'A - dla normalnych naprężeń (rozciąganie, ściskanie) związek pomiędzy naprężeniami a odkształceniem jest liniowy (dopóki działa naprężenie to powoduje odkształcenie) (E moduł sztywności) [GPa]
PRZEPUSZCZALNOŚĆ - dla cieczy (gazów), jej miarą jest objętość cieczy (gazu) jaka przeniknie przez jednostkę powierzchni przy jednostkowej grubości, jednostkowym ciśnieniu i czasie
PRZESIĄKLIWOŚĆ - podatność materiału do przepuszczania wody pod ciśnieniem, wyrażoną ilością wody w jaka jest w stanie przepłynąć przez materiał w ciągu jednostkowego czasu przez jednostkową powierzchnię i pod stałym ciśnieniem; cecha ważna przy materiałach stosowanych do izolacji przeciwwilgociowej, zbiorników z cieczą lub pokryć dachowych; zależy od szczelności materiału (szczególnie szczelne: szkło, metale, bitumy)
PRZEWODNOŚĆ CIEPLNA - właściwość pozwalająca na przejście ciepła przez materiał od jednej powierzchni do drugiej; przechodzący strumień cieplny (ilość energii cieplnej (J) przenoszonej w jednostce czasu (s)) powstaje na skutek różnicy temperatury na powierzchni materiału; znajomość tej wielkości jest szczególnie przydatna przy projektowaniu ścian zewnętrznych budynków, stropodachów czy podłóg parterowych
RELAKSACJA - spadek (lub zanik) wartości wewnętrznych naprężeń przy stałym (niezmiennym) odkształceniu
ROZMIĘKANIE - destrukcyjny wpływ wody na właściwości wytrzymałościowe materiału; charakteryzujemy je współczynnikiem rozmiękania, który określa stosunek wytrzymałości na ściskanie materiału nasyconego wodą do wytrzymałości na ściskanie materiału w stanie suchym; szczególnie wrażliwe na działanie wody są wyroby gipsowe, gdzie obserwujemy spadek wytrzymałości o 30-70 %; dla szkła lub stali wartość współczynnika rozmiękania wynosi1
ROZPUSZCZALNOŚĆ - ilość gramów substancji jaką można rozpuścić w 100 gramach rozpuszczalnika w danej temperaturze
ROZSZERZALNOŚĆ CIEPLNA - zdolność materiału do zmian długości (liniowa) lub objętości (objętościowa) pod wpływem temperatury; materiały izotropowe - zmiany we wszystkich kierunkach, materiały anizotropowe - zmiany nierównomierne
SPOIWO - substancja pochodzenia nieorganicznego, która po sproszkowaniu i zmieszaniu z wodą wykazuje właściwości wiążące (gipsowe, wapienne, cementowe), powinno szybko wiązać i być urabialne
SPRĘŻYSTOŚĆ - zdolność do odkształceń pod wpływem naprężeń i powrotu do stanu wyjściowego z prędkością dźwięku (dla zakresu sprężystości) po usunięciu siły powodującej te naprężenia; (obciążenie nie może być większe niż te, w których ciało odkształca się trwale
SZCZELNOŚĆ - ułamek objętościowy fazy stałej w materiale; dla materiałów szczelnych (litych) S=1 (ρp=ρ); dla materiałów porowatych S<1 (ρp<ρ)
ŚCIERALNOŚĆ - podatność materiału do zmniejszania masy pod wpływem czynników ścierających. Określa się ją przez bezpośrednie ścieranie i pomiar straty wysokości, objętości lub ciężaru próbki.
TARCICA - jedna z postaci drewna - mat. tarty - otrzymywany przez przetarcie drewna okrągłego. W zależności od przeznaczenia mamy mat. o przeznaczeniu ogólnym (bale, deski) oraz specjalnym (tarcica podłogowa). W zależności od stopnia przetarcia mamy tarcicę obrzynaną i nieobrzynaną (obłe boki)
TWARDOŚĆ - miara odporności materiału na wgłębienia pod obciążeniem, lokalne odkształcenia, naprężenia statyczne i dynamiczne (uderzenia) są miarą odporności powierzchni. (skala twardości Mohsa: talk, gips, kalcyt, fluoryt, apatyt, antoplast, kwarc, topas, korund, diament),
UDARNOŚĆ - jest to odporność na nagłe uderzenie dynamiczne. Miarą jest praca potrzebna do stłuczenia lub przełamania badanej próbki
WILGOTNOŚĆ - procentowa zawartość wody w materiale
WYTRZYMAŁOŚĆ MATERIAŁU - graniczna wartość naprężeń, której przekroczenie prowadzi do zniszczenia materiału lub stałego odkształcenia (największy opór jakim siły wiązań mogą przeciwstawić się siłom zewnętrznym)
ZACZYN - cement + woda + powietrze + domieszki i dodatki chemiczno mineralne
ZAPRAWA NORMOWA - mieszanina spoiwa (jednego lub kilku), kruszywa drobnego o uziarnieniu do 2 mm, wody oraz ewentualnie specjalnych dodatków (piasek-3, woda-0,5, cement-1)
ZMĘCZENIE - odporność materiału na cykliczne zmiany naprężeń (miarą jest liczba cykli jaką przejdzie materiał przy naprężeniach ustalonych normą)