WYKŁAD II
PRZEDMIOTOWY I PODMIOTOWY PODZIAŁ ZJAWISK FINANSOWYCH
Zjawiska finansowe polegają na ruchach pieniądza i pieniężnych kategorii stanowiących zobowiązania do wywołania ruchów pieniądza w przyszłości.
Zjawiska finansowe mają zróżnicowany charakter, np.
wypłata wynagrodzeń
zapłata za towar lub usługę
zapłata podatku
spłata kredytu bankowego
Istnieją dwa kryteria podziałów finansowych:
kryterium przedmiotowe - ze względu na tytuł operacji pieniężnej
kryterium podmiotowe - wskazuje na rodzaj jednostki, która dokonuje operacji pieniężnej
I ZJAWISKA FINANSOWE RYNKOWE - EKWIWALENTNE (z ruchem pieniądza związane jest świadczenie innej wartości, np. opłata za towar lub usługę, wypłata wynagrodzenia).
Zjawiska te regulowane są przez mechanizm rynkowy lub normy prawa stanowionego. Ingerują w funkcjonowanie rynku i tworzą ramę instytucjonalną.
Pieniężne wydatki i dochody rynkowe powstają na różnych rynkach i według rodzaju rynku, na którym występują można je dzielić.
Są to strumienie pieniężne powstające na rynku towarów i usług, na rynku pracy i na rynkach finansowych.
Rynek finansowy dzieli się na rynek obligacji i innych papierów wartościowych, rynek walutowy i rynek instrumentów pochodnych.
Można wyróżnić transakcje spot (natychmiastowe) i forward (terminowe).
TRANSAKCJE NATYCHMIASTOWE w chwili zawarcia umowy następuje dostarczenie przedmiotu umowy i zapłata (transakcje gotówkowe sprzedaży i zakupu, realizowane w ciągu 48h).
TRANSAKCJE TERMINOWE w momencie zawarcia umowy ustalana jest cena przedmiotu w przyszłości oraz ilość i jakość przedmiotu umowy, który ma zostać dostarczony w określonym terminie (wówczas dochodzi również do zapłaty).
Transakcje terminowe:
- rzeczywiste (dostarczany jest przedmiot umowy)
- nierzeczywiste (dokonuje się tylko rozliczenia pieniężnego)
II ZJAWISKA FINANSOWE NIERYNKOWE - NIEEKWIWALENTNE (TRANSFERY)
Transfery nie są regulowane przez mechanizm rynkowy, lecz przyznawane uznaniowo, charakteryzują się brakiem wzajemnego świadczenia ze strony uczestnika otrzymującego świadczenia pieniężne.
PRZEPŁYWY RYNKOWE (mające charakter zwrotny):
- przychody i wydatki banków
- zakup obligacji, bonów prywatnych, bonów skarbowych, świadectw udziałowych w otwartych funduszach inwestycyjnych, certyfikatów inwestycyjnych w zamkniętych funduszach inwestycyjnych
- zakup polis inwestycyjnych
- zakup akcji
- wnoszenie udziałów do kapitałów zakładowych spółek
PRZEDMIOTOWA KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH; WYRÓŻNIAMY FINANSE:
- przedsiębiorstw
- gospodarstw domowych
- publiczne
- banków i innych instytucji finansowych
- ubezpieczeń
- rynków finansowych
FINANSE PRZEDSIĘBIORSTW:
Produkują dobra prywatne, które są dzielone pomiędzy odbiorców poprzez rynek na drodze zakupów, przy czym kupujący dane dobro eliminuje z jego użytkowania wszystkich innych potencjalnych nabywców.
Nie dotyczą dóbr publicznych, które powstają w sektorze publicznym.
Nie są sprzedawane na rynku, a ich użytkownicy nie eliminują innych z użytkowania.
Tu powstaje w większości PKB.
Przedsiębiorstwa uzyskują dochody rynkowe ze sprzedaży towarów lub usług oraz z kredytów.
Wydatki rynkowe przedsiębiorstw to zakup surowców, energii, materiałów, wypłata wynagrodzeń itp.
Jeżeli chodzi o transfery to przedsiębiorstwa mogą otrzymywać dotacje i subwencje, a opłacają podatki.
Przedsiębiorstwa mogą też dokonywać wydatków finansowych na rynkach finansowych - zakup akcji i obligacji, bonów skarbowych itp., polis ubezpieczeniowych, spłata prowizji i odsetek na rzecz banków, wypłata oprocentowania od bonów, obligacji oraz wypłata dywidend akcjonariuszom.
FINANSE GOSPODARSTW DOMOWYCH:
Przychody rynkowe wynikają ze świadczenia pracy (płace).
Jeżeli prowadzona jest działalność rolnicza, handel czy usługa, wówczas otrzymuje się dochody rynkowe ze sprzedaży produktów, uzyskuje kredyty.
Wydatki rynkowe - dobra konsumpcyjne, usługi; zakup polis ubezpieczeniowych; lokaty na rynku finansowym; spłata odsetek i prowizji od kredytu
FINANSE PUBLICZNE:
Finanse państwa i samorządu terytorialnego.
Gromadzą przychody nierynkowe - podatki i opłaty; wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych
Dochody i wydatki rynkowe wynikają z lokowania środków pieniężnych na rynkach finansowych oraz emisji obligacji skarbowych i bonów skarbowych.
Wydatki rynkowe - wynagrodzenia dla pracowników administracyjnych; materiały do wyposażenia biur itp.
Wydatki nierynkowe - subwencje, zasiłki, dochody
KRUS - Kasa Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych
FINANSE BANKÓW I INNYCH INSTYTUCJI FINANSOWYCH:
System bankowy w Polsce jest dwuszczeblowy:
I Narodowy Bank Polski - wyższy
II banki komercyjne - niższe
Uniwersalne
Wyspecjalizowane (banki inwestycyjne; hipoteczne)
Banki otrzymują depozyty od klientów, lokują środki na rynkach.
Banki inwestują tylko w bezpieczne papiery wartościowe pozbawione ryzyka (bony i obligacje skarbowe).
Banki dokonują wydatki transferowe w postaci opłat podatków na wynagrodzenie pracowników i wyposażeni e swoich siedzib.
Przychody - oprocentowanie kredytów i pożyczek.
FINANSE UBEZPIECZEŃ:
Towarzystwa ubezpieczeń majątkowych i osobowych działające na zasadach koalicyjnych tzn. w celu zarobkowym i dotyczy towarzystw zorganizowanych w spółki akcyjne.
Są też towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, których celem jest osiąganie wspólnych korzyści przez udziałowców towarzystwa.
Dochody z polis ubezpieczeniowych, nadwyżki lokowane na rynkach finansowych i otrzymywane oprocentowanie.
Wydatki rynkowe:
-wypłata wynagrodzeń dla pracowników
-wyposażenie biur
Nie zaliczamy składek na ZUS.
FINANSE RYNKÓW FINANSOWYCH:
Rynek, na którym dokonuje się obrotu instrumentami finansowymi.
INSTRUMENTY FINANSOWE - zobowiązania majątkowe, czyli roszczenia majątkowe jednych podmiotów wobec drugich.
Instrumenty finansowe dzielimy według różnych kryteriów:
- instrumenty dłużne - obligacje, bony, akcje
- instrumenty bezterminowe - akcje
- instrumenty krótkoterminowe - do 1 roku, występują na rynku pieniężnym (pozabankowym)
- instrumenty długoterminowe - powyżej 1 roku, występują na rynkach kapitałowych (giełdy, rynki pozagiełdowe)
Instytucje finansowe - podmioty na rynkach finansowych, utrzymują w aktywach instrumenty finansowe i są pośrednikami zajmującymi się kierowaniem funduszy pieniężnych od jednych do drugich podmiotów:
-fundusze emerytalne
- fundusze inwestycyjne
- biura maklerskie i brokerskie
- domy dyskontowe
- kantory wymiany walut
- giełdy (w tym: papierów wartościowych, instrumentów pochodnych)
- lombardy
- Centralna Tabela Ofert (CETO), na której dokonuje się obrotu papierami nie notowanymi na większych giełdach
GIEŁDA:
-rynek pierwotny - następuje emisja (tworzenie) papierów wartościowych
-rynek wtórny - następuje dalszy obrót tymi papierami wartościowymi
FUNDUSZE INWESTYCYJNE - gromadzą środki klientów, lokują je w instrumenty finansowe
- otwarte - o nieograniczonej liczbie członków
-zamknięte - ilość uczestników jest ściśle ograniczona
SYSTEM FINANSOWY I JEGO OGNIWA:
System finansowy to mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej, w skład którego wchodzą instytucje finansowe, rynki finansowe, instrumenty finansowe, normy prawne i zasady jego funkcjonowania.
NORMA PRAWNA - obowiązująca bezwzględnie, sformalizowana, skodyfikowana
Zasady wynikają z racjonalnego funkcjonowania, postępowania, nie są bezwzględnie obowiązujące
Podmioty zajmują się gospodarką finansową, czyli kreowaniem, gromadzeniem i racjonalnym wydatkowaniem środków pieniężnych.
Gospodarka finansowa obejmuje planowanie operacji finansowych, ich faktyczną realizację oraz analizę i zapis.
STRUMIENIE PIENIĘŻNE FUNKCJI ROZDZIELCZEJ FINANSÓW:
Wyróżniamy następujące strumienie i stany pieniądza:
- wydatki i dochody rynkowe (wydatek rynkowy=dochód rynkowy)
- wydatki i dochody transferowe (wydatek transferowy=dochód transferowy)
- dochody kredytowe (udzielane przez banki w miejsce oszczędności)
- oszczędności pieniężne (niewydatkowany dochód) - dobrowolne lub przymusowe
- oszczędności rzeczowe (niesprzedane towary) - wyrażone w cenie, pieniądzu
- dochody kredytowe (mogą być większe od oszczędności pieniężnych dobrowolnych, wówczas powstają oszczędności przymusowe występuje wtedy inflacja; jeżeli dochody kredytowe są mniejsze od oszczędności dobrowolnych powstaje obniżenie inflacji - zjawiska deflacyjne)