Publicystyka Łukasza Opalińskiego
Łukasz Opaliński pozostawił po sobie dobre imię polityka i sławę niezwykłego erudyty.
Jego twórczość zachowała się tylko w części. Znane są tytuły nie znanych dziś jego prac, a także utworom anonimowym przypisuje się pióro Opalińskiego (np. podręcznik budownictwa polskiego z 1659r.)
-Był inicjatorem pierwszego polskiego czasopisma Merkuriusz Polski. (wydał w nim podręcznik etyki dla kolegiów jezuickich)
-Najwcześniejszym znanym utworem jest Rozmowa Plebana z Ziemianinem albo Dyszkurs o postanowieniu teraźniejszym Rzeczypospolitej i sposobie zawierania sejmów.(1641).
- Nawiązuje ono do dziesięcioletnich prób poprawienia polskiego sposobu sejmowania.
- Impulsem do napisania tego dzieła publicystycznego stał się zerwany sejm 1639.
Nawiązuje do renesansowej, spokojnej poetyki dialogu. Pleban reprezentuje idee reofrmy, Ziemianin jest konserwatystą. Dialog oczyszczony jest z uczuciowych zadrażnień.
Obaj rozmówcy posiadaja sprawność języka, szerokie horyzonty intelektualne, głęboką erudycję i dobrą wolę działania dla ojczyzny.
Obiektywizm w przedstawianiu racji obu stron- pozostaje jednak wrażenie, że tylko racje Plebana mają konstruktywny charakter naprawy państwa
Pleban odwołuje się do cnót szlacheckich, do starożytnych rzymian - Ziemianina przekonują refleksje reformatorskie, ale boi się ograniczenia wolności szlacheckiej(„Wolę zwyczajny nasz nierząd, byle przy wolności)
Wolność szlachecka przeszkodą w działaniach reformatorskich - żeby umocnić władzę rządu, szlachta musiałaby zrezygnować z części swoich swobód - przy nieistniejącym systemie prawodawczym, to szlachecki parlament musiałbym aprobować taki projekt- Opaliński przedstawia tu nierozwiązywalny (i nie rozwiązany do czasów Stanisława Augusta) problem .
Coś Nowego- po 1650 utwór nawiązujący do tradycji tzw. Satyry menippejskiej, tj. groteski łączącej wiersz z prozą.
na pozór w utworze panuje nieporządek, pomieszanie języków i bylejakość kompozycji
jest to swego rodzaju monolog wewnętrzny, swobodnie zmieniany w dialog (kto jest partnerem dialogu nie wiemy)
przedstawione zostały różne sprawy bez okreslonego porządku, na zasadzie biegu skojarzeń- krytyka życia umysłowego w Polsce, (Akademii, zakonów), wyrażona w przesadzonych obrazach.
Krytyka szlachty, dygresja o wojnie z kozakami, ostro i dowcipnie określone osoby duchowne
Osobne miejsce znajduje ostry pamflet na podkanclerzego Hieronima Radziejowskiego, sprawcę klęski pod Piławcami
Próba przybliżenia literatury do potocznego sposobu myślenia (skakanie z jednego tematu na drugi)
Kompozycja: skojarzenia groteskowe pomieszane z erudycyjnymi dociekaniami, w prozie pojawia się rytm i rym., pojawiają się fragmenty wierszowane itd.
Polonia defensa contra Ioanem Baclaium (Obrona Polski przeciwko Janowi Barclayowi)1648
- odpowieź przeciwko krytycznemu dziełu Barclaya, w którym zawiera się opis narodów europejskich, w tym także obraz Poslki- podaje on informacje o złych drogach, złym prawie, miodzie pitnym, surowym klimacie, o złych najazdach, prymitywizmie obyczajów itp. -obraz Polski jest niekorzystny.
Prostowanie zdanie po zdaniu relacja Barclaya
W sporze o wartość typu ustrojowego i o ocenę kultury odwołuje się do wzorów rzymskich
Sprzeciw przeciwko stawianiu równania między pojęciem kultury francuskiej a europejskiej(francuzki etnocentryzm) - kulturze francuskiej, która narzuca wzorzec reszcie europy, przeciwstawia kulturę polską - sarmacki sposób życia, oparty na wzorze rzymskim (Każdy mieszka na wsi w posiadłościach ojcowskich, co jest ochroną cnoty i poczciwości[...] zajmujemy się sprawami Rzeczypospolitej lub pracmai domowymi)
Opaliński przywiązany był do ustroju Polski, chciał tylko przemienić ówczesną szlachtę z polskeigo sposobu sejmikownaia czyni w końcu ideał ustrojowy
Krytycznych refleksji nie wypowiada
Teoretyczne rozważania Opalińskiego o ustroju i polskim wzorcu kultury, choć dotykały spraw podstawowych, nie rozwinęły się niestety w szerszą, racjonalną analizę. Powodem było usunięcie krytyki z Obrony Polski.
Opisując odmienność polskeigo wzorca kulturowego, przyjął konserwatywny punkt widzenia, narzucił obrazowi idealizację utrzymaną w duchu ziemiańskim, w rezultacie dał wyraz szlacheckiemu etnocentryzmowi. Potępiwszy wzór francuski wzór cywilizacyjny, przedstawił polski typ życia jako ideał harmonii i cnót, którego inne narody mogą nam tylko pozazdrościć.