1. RÓŻNE KONCEPCJE DEFINIOWANIA SYSTEMU POLITYCZNEGO

Termin SYSTEM POLITYCZNNY upowszechniony został dopiero w ostatnich dziesięcioleciach. Wcześniej dla określenia tego, co nazywamy dzisiaj systemem politycznym, używano innych określeń takich jak rząd, naród czy państwo. Zmiana terminologii jest następstwem znacznie szerszego niż dawniej pojmowania słowa POLITYKA. Państwo, rząd, naród - to pojęcia użyteczne do opisywania niektórych tylko aspektów rozwoju politycznego. Termin SYSTEM POLITYCZNY odnosi się do całego zakresu działań politycznych społeczeństwa i zastępuje panujące wcześniej określenie SYSTEM RZĄDÓW (government). Zmiana ta była praktyczną odpowiedzią na rozwój nowoczesnych społeczeństw przemysłowych, na ich różnorodność i dynamiczne przemiany, jakim podlegają.

Termin SYSTEM POLITYCZNY odnosi się do całego zakresu działań politycznych społeczeństwa.

Wokół istoty systemu politycznego funkcjonują różnorodne poglądy. Większość z nich mieści się w trzech STANOWISKACH METODOLOGICZNYCH:

1. PODEJŚCIE INSTYTUCJONALNE

• sprowadza system polityczny do całokształtu instytucji politycznych oraz relacji zachodzących między nimi, a także do zasad działania i systemów normatywnych, na których podstawie one działają

• tak więc system polityczny obejmuje ogół osób, grup i organizacji - w ich wzajemnych powiązaniach i współdziałaniu - podmiotów posiadających dominujący wpływ na opracowanie, wprowadzenie w życie i interpretację norm reglementujących życie wewnętrzne danego społeczeństwa

2. PODEJŚCIE STRUKTURALNO-FUNKCJONALNE

• traktuje system polityczny jako proces polityczny dokonujący się w ramach poszczególnych wspólnot takich jak państwo, związki zawodowe, zrzeszenia przedsiębiorstw itd.

• strukturalne elementy systemu politycznego to zapełniające go role działania, wzajemne oddziaływania, sposoby i "wzorce” zachowania jednostek i innych podmiotów stosunków społecznych

• G.A. Almond - jak każdy system, system społeczny składa się nie z jednostek, lecz z wypełnianych przez nie ról, tak i każdy system polityczny stworzony jest z ról wypełnianych przez różne zawody, obywateli, wyborców (...) te same osoby spełniają je w innych systemach społecznych, takich jak gospodarka, stowarzyszenia religijne, rodzina, różnorodne dobrowolne zrzeszenia; poszczególne podmioty, wstępując w polityczne powiązania, zmieniają swoje role niepolityczne na polityczne

3. PODEJŚCIE SYSTEMOWE

• rozpatruje interakcje między systemem i jego otoczeniem

• sprowadzają się one do 3 etapów

1. wejście

2. przetworzenie (procesy podejmowania decyzji)

3. wyjście DO OTOCZENIA

(+4: SKUTKI DLA OTOCZENIA wewnętrzne / zewnętrzne)

• wejścia i wyjścia są relacjami między systemem a otoczeniem

• przetworzenie jest wewnętrznym procesem systemu

• ŻĄDANIA:

1. Rozdziału dóbr i usług

2. Regulacji zachowań

3. Uzyskiwania różnych form zasobów

4. Partycypacji w różnych procesach politycznych

5. Większej stabilizacji i porządku, zmniejszenia przemocy lub konfliktów w społeczeństwie

• POPARCIA AKTYWNE - poparcia zasobami politycznymi tj. głosowanie, udział w kampaniach, wsparcie określonej frakcji politycznej

• POPARCIA BIERNE (PODPORZĄDKOWANIA)

1. poparcie materialne

2. posłuszeństwo w stosunku do obowiązującego prawa

3. manifestacje podporządkowania i respektu dla władzy, symboli i ceremonii

• poparcia i żądania wchodzą do systemu politycznego z otoczenia, aktywnie wpływają na decyzje i programy podejmowane przez system, dostarczają zasobów, które umożliwiają systemowi politycznemu realizację decyzji i programów

• wejścia mogą pochodzić od trzech źródeł, którymi są

1. społeczeństwa

2. elity polityczne (np. głowy państwa, ministrowie, członkowie parlamentu)

3. otoczenie międzynarodowe (groźby, inwazja, kontrola, czy pomoc z innych systemów politycznych)

• wyjścia w 4 postaciach mogą wywoływać zmiany w otoczeniu, które z kolei wpływają na system politczny (proces ten określany jest jako sprzężenie zwrotne)

1. ekstrakcji - w postaci danin, zdobyczy, podatków, świadczonych usług

2. regulacji - regulacje zachowań przybierające bardzo różne formy

3. dystrybucji - dóbr, usług, możliwości, godności, stanowisk itp.

4. symboli - potwierdzenia wartości, okazywanie symboli politycznych, prezentacja świadczeń politycznych

• Wraz z rozwojem teorii systemu politycznego wzrosła liczba różnego rodzaju definicji.

• USA - system polityczny to ogół struktur, procedur i instytucji, które działają wspólnie, aby znaleźć rozstrzygnięcie problemów

• Francja - całokształt wzajemnych politycznych powiązań istniejących w globalnym systemie, jakim jest społeczeństwo

• SYSTEM POLITYCZNY - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi

2. CHARAKTERYSTYKA INSTYTUCJONALNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO

obejmuje różnorodne struktury organizacyjne, do najważniejszych należą:

- aparat państwowy

- partie polityczne

- zinstytucjonalizowane grupy interesów

Podsystem ten spełnia rolę inicjującą w stosunku do pozostałych systemów i całego systemu politycznego, zapełniając sobą całą strukturę systemu politycznego, w rozstrzygającym stopniu określa jego treść, podstawowe kierunki działalności, charakter obowiązujących norm

3. CHARAKTERYSTYKA FUNKCJONALNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO.

PODSYSTEM FUNKCJONALNY - składa się z ogółu funkcji i ról wypełnianych przez poszczególne elementy podsystemu instytucjonalnego oraz przez system polityczny w całości; funkcje, jakie system polityczny pełni wobec otoczenia

FUNKCJA - każde działanie, które przyczynia się do zachowania systemu, w długotrwałym okresie, tzn. zmierzające do podtrzymania istniejącego stanu, jak i dalszego jego rozwoju

OTOCZENIE SYSTEMU POLITYCZNEGO

- WEWNĘTRZNE (to, co nie jest polityką, a jest wewnątrz państwa)

• społeczeństwo (struktura socjalna)

• gospodarka (typ własności środków produkcji, charakter gospodarowania)

• kultura

- ZEWNĘTRZNE (na zewnątrz państwa)

• inne państwa

• organizacje międzynarodowe

+ coś pomiędzy: środowisko naturalne

Otoczenie z jednej strony zasila system polityczny, z drugiej strony pozostaje pod silnym jego wpływem. Pośrodku otoczenia jest środowisko naturalne (bo jest zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne).

FUNKCJE pełnione wobec otoczenia (wszystkie naraz)

1. ADAPTACYJNA - przystosowywanie się systemu politycznego do zmian zachodzących w otoczeniu (bo jest ono niestałe np. Irak), np. usprawnienie działania instytucji

2. REGULACYJNA- kreowanie zmian w otoczeniu, kierunku zmian według reguł przyjętych w danym systemie politycznym (bo system polityczny ma ambicje nie tylko się przystosowywać do zmian, ale i je kreować np. Polska uznała niepodległość Ukrainy)

3. INNOWACYJNA - działa, kieruje się do wewnątrz, jest to funkcja pomocnicza w stosunku do dwóch poprzednich, ma przystosowywać system polityczny do tego, by mógł on efektywnie spełniać obie te funkcje; polega na wprowadzaniu do otoczenia nowych reguł i mechanizmów działania (np. wprowadzenie do Konstytucji RP konstruktywnego wotum zaufania - wskazanie nowego premiera przed rozwiązaniem rządu)

4. CHARAKTERYSTYKA NORMATYWNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO

PODSYSTEM NORMATYWNY (REGULACYJNY) - ogół norm, za pośrednictwem których regulowane są stosunki społeczno-polityczne; obejmuje

NORMY PRAWNE

- normy prawa publicznego (od organów państwowych) / normy prawa prywatnego (pozarządowe np. statut)

- normy prawa pisanego / normy prawa niepisanego (zwyczaje prawne, głównie Wielka Brytania, Izrael, Nowa Zelandia)

• przykłady prawa niepisanego (zwyczajowego)

• 1649 - wkroczenie króla do parlamentu Wielkiej Brytanii, od tej pory monarcha nie wchodzi do parlamentu, mowę tronową napisaną przez premiera czyta tylko w obecności kilku posłów

• 1403 - zielona linia, której nie można przekroczyć w Izbie Gmin

• 1873 - lord Sandwich - w Izbie Lordów dozwolone jest jedzenie

• prawo pisane - orzeczenia sądowe mają w Wielkiej Brytanii i USA moc ustaw

• brak spisanych kodeksów w Wielkiej Brytanii, są „cases”

1. 1283 - zabicie żony i kochanka pierwszy raz jako przestępstwo

2. 1764 - pierwszy mandat za przekroczenie prędkości

NORMY POLITYCZNE - bardzo ważne, odgrywają dużą rolę, są to np. programy partii politycznych, wystąpienia lideerów, umowy koalicyjne

NORMY MORALNE - według zasady “sein sollen”; polityka powinna mieć wspólne korzenie z moralnością; wzorce moralne:

- Indyjski Kongres Narodowy podczas walki o niepodległość

- działalność “Solidarności”

5. CHARAKTERYSTYKA RACJONALNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO

PODSYSTEM KOMUNIKACYJNY (RELACYJNY, RELECJONALNY, dot. relacji) - obejmuje ogół związków i stosunków istniejących między różnymi strukturalnymi elementami podsystemu instytucjonalnego; relacje między instytucjami, oparte na normach

• parlament - rząd (wotum nieufności)

• prezydent - parlament (rozwiązanie parlamentu przez prezydenta, zawetowanie ustawy)

• koalicja

• opozycja

RELACJE dzielimy na

1. FUNKCJONALNE - utrwalają system polityczny, nie naruszają jego podstaw tzn opierają się na konstytucji

- przesłanka: czy jest centrum polityczne ? (powinno być ! w Polse nie ma, tylko SLD)

2. DYSFUNKCJONALNE - naruszają podstawy systemu politycznego (np. w Republice Weimarskiej)

6. GENEZA KONSTYTUCJI PISANEJ

• Termin KONSTYTUCJA pochodzi od łacińskiego słowa constituere tj. urządzać, ustanawiać

• Constituo - ustanawiać, organizować

• Historycznie terminem KONSTYTUCJA posługiwano się w różny sposób, określając nim np.

• prawa fundamentalne państwa

• reguły życia zakonnego

• ustawy sejmowe (Polska szlachecka)

• faktyczny ustrój państwa

• podstawowe zasady ustroju politycznego

• czynniki kształtujące ustrój państwa, środowisko geograficzne (Monteskiusz), układ sił społecznych (Lasalle)

• Również współcześnie termin ten nie jest rozumiany jednoznacznie.

ROZUMIENIE KONSTYTUCJI - 4 ZNACZENIA (pierwsze dwa sposoby pojmowania konstytucji mają charakter jurydyczny / prawny)

1. Kontynent europejski (poza krajami skandynawskimi; ale w Finlandii tak) - jest to ustawa zasadnicza, która musi mieć 3 cechy, odróżniające ją od innych ustaw

1. SZCZEGÓLNA TREŚĆ

• ustawa ta reguluje podstawowe kwestie dla państwa i społeczeństwa

• zakres spraw regulowanych konstytucją pozwala wyróżnić

1. konstytucje pełne

2. konstytucje niepełne (małe)

2. SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA - nadrzędna nad innymi aktami

• konstytucja zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa (tzn. nie ma w państwie norm prawnych, które byłyby nadrzędne lub chociażby równorzędne normom zawartym w ustawie zasadniczej)

• normy zawarte w innych aktach nie mogą być sprzeczne z konstytucją

• akty prawne w państwie służą realizacji postanowień konstytucji

3. SZCZEGÓLNY TRYB UCHWALENIA I ZMIANY

• oznacza procedurę odmienną od stosowanej przy uchwalaniu i zmianach ustaw zwykłych

• trudniej zmienić konstytucję niż normalne ustawy, trudniej też jest ją zmienić niż uchwalić, jest to sposób skomplikowany i utrudniony

• np. Austria, Belgia, Holandia, Polska - zmiany te są dokonywane kwalifikowaną większością 2/3 głosów deputowanych

• np. Dania, Szwajcaria, Irlandia - procedura zmiany obejmuje referendum konstytucyjne

2. KRAJE ANGLOSASKIE (WB, Nowa Zelandia) - konstytucja oznacza tu całe prawo konstytucyjne obejmujące

a.) normy pisane, pomieszczone w różnych aktach prawnych i nie mające szczególnej mocy prawnej

• np. ustawy historyczne (Wielka Brytania - 27 - od XIII w. do 1999 r. gdy o Izbie Lordów, Izrael - 48)

• ustawy te nie mają szczególnej mocy, nie są nadrzędne, zmienia się je tak samo jak zwykłe ustawy (nie mają SZCZEGÓLNEJ MOCY ani SZCZEGÓLNEGO TRYBU) ?

b.) normy niepisane, występujące w postaci

• zwyczaje

• konwenanse konstytucyjne

• precedensy sądowe (case law)

3. KRAJE SKANDYNAWSKIE - konstytucja jako szereg ustaw pochodzących z różnych okresów historycznych, mających też opisane wyżej 3 cechy

1. SZCZEGÓLNA TREŚĆ

2. SZCZEGÓLNA MOC

3. SZCZEGÓLNY TRYB UCHWALENIA I ZMIANY

Szwecja - m.in. ustawy: o tronie, o rządzie, o parlamencie, o kobietach, o konsumentach

4.) USA (Stany Zjednoczone Ameryki, Japonia, Australia) - konstytucja to ustawa zasadnicza + orzecznictwo sądowe

+ W nauce prawa występuje też pojęcie KONSTYTUCJI FAKTYCZNEJ, tzn. realnego (występującego w praktyce) sposobu urzeczywistniania władzy państwowej.

7. EWOLUCJA KONSTYTUCJI PISANEJ

• ETAPY ROZWOJU KONSTYTUCJONALIZMU

1. ETAP PIERWSZY - koniec XVIII w. - do końca I Wojny Światowej

• dlaczego dopiero wówczas ? PRZYCZYNY

1. zapotrzebowanie na konstytucję po doświadczeniach z oświeceniem (tzn. Biblia już nie wystarcza)

2. okres wielkich socjalnych przeobrażeń (odejście od feudalizmu do kapitalizmu - wg marksistów, odejście od społeczeństwa wiejskiego do miejskiego - wg liberałów)

3. od początku XIX w. rozwój pozytywizmu prawniczego (to jest ważne, co jest napisane)

• wówczas kształtuje się podstawowy katalog spraw, które miały wejść do konstytucji

1. forma państwa

2. system organów państwowych

3. prawa i wolności osobiste

• a od „Rerum Novarum” dochodzą jeszcze:

4. system gospodarowania (zwłaszcza typ własności środków produkcji)

5. sposób zmiany konstytucji

• pojawiają się dwie WZORCOWE KONSTYTUCJE

1. KONSTYTUCJA USA z 1787 r. - z niej czerpią wzorce następujące państwa

• kraje Ameryki Środkowej i Południowej

• Grecja

• Portugalia

• Bośnia i Hercegowina

• kraje postradzieckie (oprócz nadbałtyckich)

2. KONSTYTUCJA III REPUBLIKI FRANCUSKIEJ z 1875 r. - czerpią z niej kraje europejskie

2. ETAP DRUGI - okres międzywojenny, od końca I WŚ do początku II WŚ

• powstaje 28 nowych konstytucji (po rozpadzie wielkich mocarstw)

• do treści, katalogu spraw dołączono kolejny punkt

6. prawa i wolności polityczne

3. ETAP TRZECI - po II Wojnie Światowej

• do treści, KATALOGU SPRAW dołączono

7. nadrzędność prawa międzynarodowego (zewnętrznego) nad prawem krajowym

8. uregulowanie pozycji partii politycznych (po doświadczeniach z faszyzmem i komunizmem, aby nie dopuścić do odejścia od pluralizmu)

9. prawa socjalne i ekonomiczne

• KONSTYTUCJE, które przyjęły punkt 9:

• IV Republiki Francuskiej - 1946

• Włochy - 1947

• Japonia - 1948

• Niemcy - 1949

• Dania - 1953

• Portugalia - 1976

• Hiszpania - 1978

• Grecja - 1983

- WAŻNE ! - z tego katalogu spraw podpunkty 1-7 muszą być w konstytucji, zaś podpunkty 8-9 mogą !

8. KONSTYTUCJA SZTYWNA - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE I PRZYKŁADY

1953r. - uchwalenie Konstytucji Danii

Tryb zmiany duńskiej konstytucji:

Zmiana przez Fellkettink (jednoizbowy parlament)

50% obecnych, ¾ musi opowiedzieć się za zmianą

↓

starcy parlamentu (1/10 posłów) przechodzi z sali zielonej do złotej sali parlamentu i oni muszą zagłosować przy 50% obecności, ¾ za

↓ jeżeli zagłosują przeciw

wracają do sali zielonej i znowu głosują przy 50% obecności, ¾ za

↓

jeżeli tak zrobią to parlament ulegnie rozwiązaniu, bo zaproponował zmianę konstytucji

↓kampania wyborcza

Nowy Parlament: musi zrobić to samo, co stary parlament jeszcze raz

↓

nie ulega rozwiązaniu i wtedy jest referendum

↓

przy 50% frekwencji, 75% narodu musi być za (jeżeli przeciwko zmianie opowie się 50% + 1 głos, parlament ulegnie rozwiązaniu)

W 1961r. miała miejsce pierwsza zmiana konstytucji, artykuł dotyczył przeniesienia praw suwerennych na wspólnotę.

Jest 17 konkretnych poczynań, w których dania nie może zobowiązać się bez decyzji społeczeństwa (dlatego m.in. Dania nie ma €)

W 1997r. - małżeństwa homoseksualne w konstytucji

9. KONSTYTUCJA ELASTYCZNA - CECHY CHARAKTERYSTYCZNE I PRZYKŁADY

Najbardziej elastyczną jest konstytucja Wielkiej Brytanii:

• ustawy nie mają specjalnego trybu uchwalania

• orzecznictwo sądowe

• kształtowanie zwyczajów i konwenansów

Stany Zjednoczone Ameryki:

7 artykułów, 26 poprawek

30 tys. ustrojowych orzeczeń sądowych

2 izby → ratyfikacja przez parlamenty stanowe (50% stanów)

system parlamentarny → system prezydencki

konfederacja → federacja

Stany miały przeważać nad federacją, chcieli słabego prezydenta, a mają mocnego (spowodowały to orzeczenia sądowe).

Przez wieki Sąd Najwyższy był przychylniejszy dla prezydenta niż dla Kongresu; konflikt między centralą a stanami.

10. MAŁA KONSTYTUCJA - ZAKRES PRZEDMIOTOWY I FUNKCJE

• PODZIAŁY KONSTYTUCJI WSPÓŁCZESNYCH - jakie są typy konstytucji ze względu na różne kryteria podziału

1. Ze względu na formę konstytucji

1. KONSTYTUCJE PISANE

• większość współczesnych konstytucji

• jeden lub kilka aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, szczególnej treści oraz specjalnym trybie uchwalania i zmian

2. KONSTYTUCJE NIEPISANE

• Wielka Brytania, Izrael, Nowa Zelandia

• całość prawa konstytucyjnego obejmuje zarówno akty prawne, jak i normy niepisane występujące w postaci zwyczajów, konwenansów i zwyczajów sądowych

2. Ze względu na procedurę powstawania (od kogo się wywodzi)

1. KONSTYTUCJE UCHWALANE

• w państwie demokratycznym przez organ przedstawicielski, tj. zwykły parlament lub konstytuantę (specjalnie powołaną w tym celu; w przeciwieństwie do parlamentu nie musi pochodzić z powszechnych wyborów, zaś zaraz po uchwaleniu konstytucji jest rozwiązywana);

• ewentualnie po parlamencie - referendum

• większość współczesnych konstytucji

2. KONSTYTUCJE OKTROJOWANE (NADANE, DAROWANE) - nadana przez głowę państwa bez udziału organów przedstawicielskich danego kraju

• walor głównie historyczny np. Magna Charta Libertatum

• współcześnie np. Konstytucja Pakistanu 1987 nadana przez prezydenta narodowi

• także Arabia Saudyjska, Emiraty Arabskie (monarchia absolutna)

• konstytucje u schyłku feudalizmu nadane przez monarchę

• współcześnie: Katar, Kuwejt, Nepal

3. wyjątkowa - KONSTYTUCJA V REPUBLIKI FRANCUSKIEJ z 1958 - uchwalona przez prezydenta wraz z rządem, parlament ją tylko konsultował, potem referendum

3. Ze względu na procedurę zmiany (tzn. czy trudno, czy łatwo jest ją zmienić)

1. KONSTYTUCJE SZTYWNE - wymagana szczególna procedura np. kwalifikowana większość głosów (Austria, Belgia, Grecja, Hiszpania, Holandia)

najbardziej sztywna jest konstytucja Danii z 1953, dla zmiany wymaga

1. zgoda 2/3 posłów przy 50% frekwencji w Folketingu (izba parlamentu)

2. zgoda 2/3 starców parlamentarnych przy 50% frekwencji

3. rozwiązanie parlamentu (dyskusja)

4. zgoda 2/3 nowego parlamentu przy 50% frekwencji

5. referendum - powyżej 50% frekwencji i 65% za zmianą (jeżeli nie, to rozwiązanie parlamentu)

konstytucja Danii zmieniana była dwukrotnie od 1953

• w 1961 - przeniesienie praw suwerennych z Danii na EWG (ale gwarancja, że akceptacja społeczeństwa na różne kroki w sprawach wspólnoty, dlatego było już 17 referendów)

• 1987 - zalegalizowanie małżeństw homoseksualnych

2. KONSTYTUCJE ELASTYCZNE - zmieniane według takiego samego porządku jak inne ustawy; przede wszystkim w Wielkiej Brytanii (konstytucja nie ma tu szczególnego trybu zmian, a także rozszerza ja cały czas nowe orzecznictwo, zwyczaje, zatem zmiana prawa konstytucyjnego jest łatwa)

3. Szczególny przypadek - KONSTYTUCJA USA - czy sztywna, czy elastyczna ? bo są dwie procedury zmiany

SZTYWNA, jeżeli brać pod uwagę tryb zmian przewidziany w samej konstytucji (kwalifikowana większość w obu izbach, zgoda parlamentów stanowych); ze względu na układ formalny

ELASTYCZNA, gdy bierzemy pod uwagę tryb zmian poprzez orzecznictwo sądowe (orzeczenia Sądu Najwyższego); ze względu na układ praktyczny

• dlatego konfederacja USA przerosła w federację; każdy stan ma swoją konstytucję stanową (o początku XIX w., ostatnia z 2001 dla Nowego Jorku), są one nieco podobne do europejskich, niektóre zawierają zapisy specyficzne np. na Florydzie nie wolno pluć z okna jadącego samochodu, na Alasce nie można polować na zające w określone dni

• dlatego doszło do wzmocnienia roli prezydenta

• ile ma stron, ile ma artykułów Konstytucja USA ??

• Konstytucja Indii - koło 3 tys. stron

• Konstytucja Meksyku - koło 200 stron

4. Ze względu na treść konstytucji

1. KONSTYTUCJE PEŁNE - regulują przynajmniej następujące kwestie:

• podmiot władzy państwowej, formy jego działania oraz reguły określające struktury państwa i aparatu państwowego

• podstawowe zasady ustroju społeczno-gospodarczego, w tym co najmniej określenie stosunku do własności

• pozycję prawną jednostki w państwie i społeczeństwie

• tryb zmiany konstytucji

zatem konstytucja taka reguluje wszystkie sprawy ustroju państwa, ma charakter względnie stały, trwały, zawiera wszystkie elementy z omówionych już 3 etapów historycznych (patrz: KATALOG SPRAW); większość konstytucji

2. KONSTYTUCJE NIEPEŁNE = MAŁE KONSTYTUCJE

• zwykle dotyczy tylko ustroju naczelnych organów państwowych oraz reguluje sposób ich zmiany

• uchwalane zazwyczaj w państwach nowo powstałych lub znajdujących się w okresie transformacji ustrojowej (w okresach przełomów np. po zmianie ustroju, rewolcie)

• w Polsce trzykrotnie: 1919, 1947, 1992

5. Ze względu na czas obowiązywania

1. KONSTYTUCJE PRZYJĘTE NA CZAS NIEOKREŚLONY tzw. stałe - nie ustanawia żadnych końcowych terminów obowiązywania; większość obowiązujących konstytucji

2. KONSTYTUCJE PRZYJĘTE NA CZAS OKREŚLONY tzw. czasowe - ograniczony okres obowiązywania; należy do rzadkości np.

• 1987 - Wielka Karta Wolności Filipin (na 10 lat)

• 1949 - ustawa zasadnicza RFN (zapis: do czasu zjednoczenia Niemiec; 21 poprawek w latach '90)

• konstytucja Jemeńskiej Republiki Arabskiej 1974

• konstytucja Sudanu 1985

6. Podział konstytucji wg Lassalle'a - obie powinny być sobie bliskie !

1. KONSTYTUCJE RZECZYWISTE - układ sił politycznych w państwie (decyduje o tym, czy postanowienia konstytucji będą przestrzegane; ale lepiej, żeby nie za duży wpływ bo np. falandyzacja)

2. KONSTYTUCJE PISANE - dokument z postanowieniami, papier

11. FUNKCJE KONSTYTUCJI

FUNKCJE KONSTYTUCJI - Konstytucja jako akt prawny o szczególnym znaczeniu w państwie spełnia kilka istotnych funkcji. Są to zwłaszcza następujące funkcje:

1. PRAWNA - konstytucja stanowi podstawę całego systemu prawa w każdym państwie konstytucyjnym

2. INTEGRACYJNA - służy integracji całego społeczeństwa, gdyż zwykle stanowi wyraz szerokiego konsensusu społecznego

3. ORGANIZATORSKA - odgrywa rolę statutu organizacyjnego państwa, gdyż określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego strukturę wewnętrzną

4. PROGRAMOWA - określa kierunki rozwoju państwa

5. WYCHOWAWCZA - jest odzwierciedleniem pewnego systemu wartości i przekonań politycznych, zawiera określone idee i dąży do ich realizacji

12. ZASADA PODZIAŁU WŁADZY - ISTOTA I PŁASZCZYZNY JEJ WYSTĘPOWANIA WE WSPÓŁCZESNYCH SYSTEMACH POLITYCZNYCH

• ZASADA PODZIAŁU WŁADZY (inaczej: separacji) - to jedna z koncepcji budowy aparatu państwowego, jest typowa dla państwa demokratycznego, a jej istota przejawia się w:

1. wyraźnym rozdziale władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej

2. ochronie niezawisłości sędziów

3. roli mass mediów wyrażających opinię publiczną (czwarta władza)

4. federalistycznej budowie państwa

5. autonomii terytorialnej

6. silnej parlamentarnej opozycji

7. praktykowanym pluralizmie zorganizowanych grup interesu

• ZASADA TRÓJPODZIAŁU WŁADZ - jest najstarszą historycznie zasadą podziału władzy, z punktu widzenia organizacyjnego oznacza ona, że

1. istnieją trzy władze, odpowiadające trzem wyodrębnionym funkcjom państwa tj. funkcji ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej

2. każda z tych władz, funkcji jest realizowana przez odrębny, inny organ państwowy

3. mechanizm powiązań między władzami powinien zapewniać ich wzajemne ograniczanie się

• USA, część państw Ameryki Środkowej i Południowej separacja

• Demokracje europejskie współdziałanie i wzajemne hamowanie się legislatywy i egzekutywy

• Zasadę podziału władzy formułowali, niezależnie od siebie, John Locke i Monteskiusz

• Z punktu widzenia normatywnego trzy władze mają taką samą legitymizację do rządzenia - pochodzącą od suwerena. Określenia: władza ustawodawcza, władza wykonawcza i władza sądownicza wskazują na główny kierunek działalności danego organu i nie oznaczają absolutnego organizacyjnego rozdzielenia. Praktyka realizacji podziału władzy dowodzi, że w większości krajów główne relacje przebiegają na linii władza ustawodawcza - władza wykonawcza. Pozycja głowy państwa, parlamentu, rządu i sądownictwa jest w poszczególnych krajach zróżnicowana.

13. ISTOTA I RODZAJE GŁOWY PAŃSTWA

14. FUNKCJE GŁOWY PAŃSTWA W SYSTEMACH PARLAMENTARNYCH

15. FUNKCJE GŁOWY PAŃSTWA W SYSTEMACH PREZYDIALNYCH

• Instytucja głowy państwa powstała w późnofeudalnym systemie politycznym.

1. Jest to organ jednoosobowy:

1. w monarchiach - monarcha

2. w republikach - prezydent

2. Ale znane są również kolegialne (wieloosobowe) głowy państwa np. Rada Państwa w NRD i PRL oraz Rada Najwyższa w ZSRR.

• MONARCHA

• Z prawnego punktu widzenia władza monarchy jest autonomiczna i samorodna.

• Monarcha jest w zasadzie nieusuwalny, jego władza jest najczęściej dożywotnia i dziedziczna.

• W wysoko rozwiniętych cywilizacyjnie krajach demokratycznych monarcha umacnia społeczny prestiż władzy, jest symbolem jedności narodu oraz potencjalnym arbitrem w poważnych konfliktach społecznych.

• PREZYDENT

• w odróżnieniu od monarchy, jest wybierany na określoną kadencję

1. Konstytucyjnymi sposobami elekcji prezydenta są:

1. wybory bezpośrednie, dokonywane przez społeczeństwo

2. wybory pośrednie, w których prezydent jest wyłaniany przez kolegium elektorów, wybrane przez społeczeństwo (np. USA, Argentyna)

3. wybory pośrednie, w których prezydenta wybiera parlament (np. Liban, Szwajcaria, Turcja) lub kolegium elektorskie, złożone z parlamentarzystów i przedstawicieli organów samorządu lokalnego (np. Włochy) czy delegatów parlamentów krajowych (RFN)

2. Pozakonstytucyjne sposoby wyłaniania prezydenta są charakterystyczne dla systemów autorytarnych i totalitarnych i bardzo często są następstwem wojskowych zamachów stanu (państwa afrykańskie i latynoamerykańskie)

• w państwach demokratycznych pozycja prezydenta jest zróżnicowana

1. w systemie prezydenckim prezydent jest głową państwa, szefem rządu, najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych i przywódcą swojej partii (USA)

2. w systemie parlamentarno-gabinetowym jest tylko głową państwa, szefem rządu zaś jest premier, a dowództwo wojskowe w rzeczywistości należy do ministra obrony i sztabu generalnego (Austria, Irlandia, RFN, Włochy)

• w państwach realnego socjalizmu prezydent najczęściej łączył swój urząd z przywództwem partii komunistycznej (Wietnam, Rumunia, ZSRR), co oznaczało w praktyce jego dominującą pozycję w systemie politycznym

16. BIKAMERALIZM I JEGO FUNKCJE

• PARLAMENT jest najważniejszym organem przedstawicielskim.

1. w państwie demokratycznym, zgodnie z zasadą podziału władz, parlament jest organem w jednym z trzech pionów państwowych i nie zajmuje uprzywilejowanej pozycji

2. w państwach realnego socjalizmu formalnie był on najwyższym organem władzy państwowej, w praktyce - bardziej lub mniej powolnym narzędziem w rękach partii komunistycznej

3. w krajach rozwijających się sytuacja jest zróżnicowana, przeważa jednak model ograniczonej roli parlamentu

• Pozycja parlamentu na przestrzeni dziejów zmieniała się. Wraz z przechodzeniem od monarchii absolutnej przez konstytucyjną do parlamentarnej początkowo zaznaczał się stały wzrost roli parlamentu. W drugiej połowie XXw. zauważalne jest ograniczenie znaczenia władzy ustawodawczej na rzecz wykonawczej. Mimo to parlament nadal odgrywa istotną rolę w mechanizmach sprawowania władzy. W większości rozwiniętych krajów zachodnich funkcjonuje dwuizbowy parlament (BIKAMERALIZM). Jednoizbowe parlamenty występują w Danii, Finlandii, Grecji, Portugalii i Szwecji.

• W dwuizbowym parlamencie zarówno polityczno-prawny status, jak i pełnomocnictwo obu izb nie są jednakowe

1. IZBA NIŻSZA formowana jest na podstawie powszechnego i bezpośredniego głosowania

2. IZBA WYŻSZA pochodzi

• z mianowania (np. Izba Lordów w WB)

• z wyborów pośrednich (np. Senat we Francji)

• z wyborów bezpośrednich z zastosowaniem podwyższonego cenzusu, zwłaszcza dotyczącego wieku biernego prawa wyborczego

• w niektórych kraja izba wyższa jest wyłaniana w wyborach, ale część deputowanych otrzymuje mandat z nominacji (np. Włochy)

• KADENCJA PARLAMENTU - IZBA WYŻSZA ma zazwyczaj dłuższy okres pełnomocnictw niż izba niższa.

• np. USA: Senat - 6 lat, Izba Reprezentantów - 2 lata

• np. Francja: Senat - 9 lat, Zgromadzenie Narodowe - 5 lat

• np. Japonia: Izba Radców - 6 lat, Izba Reprezentantów - 4 lata

• Tylko we Włoszech okres ten dla obu izb wynosi 5 lat.

• W niektórych krajach wyższa izba jest odnawiana nie w pełni, a tylko częściowo, co ma zapewniać stabilność i następstwo w jej działalności (np. Francja, Japonia, USA)

• W państwach demokratycznych, obok parlamentu, występują lokalne organy przedstawicielskie. Funkcjonują one w strukturze samorządu terytorialnego (np. rady gmin Polsce, rady miejskie we Francji).

17. STRUKTURA PARLAMENTU I FUNKCJE JEGO CZĘŚCI SKŁADOWYCH

• Struktura organizacyjna parlamentu, jego pełnomocnictwa oraz porządek pracy są określone w konstytucji i w specjalnym prawodawstwie.

• Parlament pracuje zwykle na sesjach zwyczajnych lub nadzwyczajnych

• Posiedzenia zwoływane są z reguły przez większość deputowanych lub przez władzę wykonawczą

• Posiedzenia parlamentu są z reguły publiczne.

• W praktycznej działalności parlamentu ważną rolę odgrywają jego organy

1. ORGANY KIEROWNICZE

1. mogą być jednoosobowe (np. speaker w WB Izbie Gmin, w USA w Izbie Reprezentantów)

2. mogą być kolektywne, kompletowane na podstawie proporcjonalnej reprezentacji frakcji partyjnych (np. we Francji)

2. ORGANY POMOCNICZE - są nimi komisje

1. KOMISJE STAŁE - są tworzone na początku każdej kadencji i działają w całym okresie pełnomocnictw parlamentu

2. KOMISJE NADZWYCZAJNE - są powoływane w celu rozpatrzenia określonej sprawy lub kompleksu spraw (np. komisja ds. młodzieży w niektórych parlamentach państw europejskich)

3. KOMISJE ŚLEDCZE - są tworzone np. w celu wyjaśnienia faktu naruszenia prawa przez urzędników państwowych

• Deputowani gromadzą się w KLUBACH (FRAKCJACH) PARTYJNYCH. Samodzielną frakcję tworzy od kilku do kilkudziesięciu deputowanych

• np. 8 w japońskiej Izbie Reprezentantów

• np. 30 w Zgromadzeniu Narodowym Francji

• np. 15 w polskim Sejmie

18. FUNKCJE PARLAMENTU

Parlament spełnia 4 funkcje

1. FUNKCJA USTROJODAWCZA - polega na określeniu ustroju państwa, zwłaszcza poprzez uchwalenie konstytucji

2. FUNKCJA USTAWODAWCZA - istotnym elementem działalności parlamentu jest tworzenie prawa. Z funkcją ustawodawczą wiążę się PROCES USTAWODAWCZY, który obejmuje kolejno:

1. inicjatywę ustawodawczą

2. debatę nad projektem na posiedzeniach plenarnych

3. rozpatrzenie projektu przez izbę

4. przesłanie projektu ustawy do drugiej izby

5. sankcjonowanie przez głowę państwa

6. promulgację, czyli opublikowanie ustawy w oficjalnym organie w określonym ustawowo terminie

3. FUNKCJA KREACYJNA

• polega na uczestnictwie parlamentu w formowaniu organów państwowych i w kontroli działalności władzy wykonawczej

• w wielu krajach o republikańskiej formie rządów (poza republikami prezydenckimi) parlamenty decydują lub współdecydują o wyborze głowy państwa

4. FUNKCJA KONTROLNA

• W systemach parlamentarnych rządy są formowane z poparciem większości parlamentarnej

• Parlamenty wykonują swoją funkcję kontrolną wobec rządów za pomocą zróżnicowanych środków oddziaływania

w systemie parlamentarnym są to:

1. debata wstępna tzn. dyskusja nad proponowaną polityką rządu

2. sprawozdania z realizacji zadań

3. komisje parlamentarne

4. komisarz parlamentarny (ombudsman), kontrolujący decyzje z punktu widzenia ich legalności i trafności

5. pytania i interpelacje poselskie

6. wniosek o wotum nieufności

w systemie prezydenckim zasadniczą formą kontroli administracji są różnego rodzaju

• komisje parlamentarne

• podkomisje parlamentarne

24. ORGANY NADZORU KONSTYTUCYJNEGO WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE - TYPOLOGIA I FUNKCJE

25. EUROPEJSKI (KONTYNENTALNY) MODEL BADANIA ZGODNOŚCI PRAW A Z KONSTYTUCJĄ

26. AMERYKAŃSKI MODEL BADANIA ZGODNOŚCI PRAW A Z KONSTYTUCJĄ

BADANIE ZGODNOŚCI PRAWA Z KONSTYTUCJĄ - DWA TRYBY

1. TRYB AMERYKAŃSKI - przez Sąd Najwyższy USA

• zaleta: to trzecia władza bada, nie jest koniunkturalna (sędziowie wybierani przez Prezydenta za zgodą Senatu, dożywotnio, duża pensja 40 tys. $ miesięcznie, nie są upolitycznieni), sądownictwo powszechne

• Japonia, Australia podobnie

2. TRYB EUROPEJSKI - przez organy quasi-sądowe np. Trybunał Konstytucyjny , Rada Konstytucyjna

• wada: z reguły stanowiska te są upolitycznione, sędziowie tych organów są powoływani przez parlament (a de facto przez rząd, który ma większość)

• np. w PORTUGALII kadencja tego organu równa jest kadencji parlamentu (w 1976 roku konstytucja Portugalii uchwalona przez lewicę zawierała zapis w rodzaju, że „Portugalia jest państwem ludzi pracy, planowanie pracy, uspołecznienie środków produkcji”, po wyborach centroprawica rozwiązała spółdzielnie, na to lewica zaskarżyła, że nastąpiło naruszenie konstytucji, a nowa Rada Konstytucyjna wykręciła kota ogonem, że dobro ogólne)

• FRANCJA - członek Rady Konstytucyjnej mianowani przez trzy źródła (prezydent, Zgromadzenie Narodowe, Senat)

• POLSKA - parlament mianuje, ale inne kadencje (Trybunał Konstytucyjny 9 lat), zatem różne siły polityczne (np. teraz rząd lewicowy, a TK centroprawicowy)

32. ZASADA SUWERENNOŚCI JAKO ZASADA USTROJOWA - HISTORYCZNY ROZWÓJ ZASADY

33. UWARUNKOWANIA ZASADY SUWERENNOŚCI NARODU

34. FORMY PRZEJAWIANIA SIĘ SUWERENNOŚCI NARODU

• ZASADA SUWERENNOŚCI - nie w sensie stosunków międzynarodowych, przechodziła ewolucję

• Podmiot władzy - SUWEREN - ulegał zmianom wraz z rozwojem państwa

1. Początkowo w systemach absolutnych (monarchia despotyczna) suwerenem był MONARCHA (dysponował całością władzy, miał prawo ewokacji, czyli prawo kompetencji kompetencji - prawo do tego, by sam ustalał zakres swoich kompetencji)

2. Angielska Chwalebna Rewolucja wprowadziła konstrukcję, że suwerenem jest „KING IN THE PARLAMENT” (tylko ich wspólne rozstrzygnięcie ma charakter suwerenny)

• następuje podział kompetencji, przy czym tendencja ogólna, że monarcha ma coraz mniej kompetencji, coraz więcej ma ich parlament oraz rząd

• monarchowie w praktyce nie wetują ustaw od 1805 (np. żart o królowej WB, abdykacja króla Holandii na 48 h, w Danii abdykacja królowej na 24 h, przy małżeństwie homoseksualnym, aby umożliwić podpisanie ustawy przez przewodniczącego parlamentu)

3. Suwerenność przeniesiona na NARÓD (ojcowie konstytucji USA i rewolucjoniści francuscy wszystko przewrócili do góry nogami)

• „My naród” w konstytucji USA

• „lud” we Francji

• „lud pracujący miast i wsi” w PRL

• SUWERENNOŚĆ NARODU - płaszczyzna, na której spotykają się oczekiwania narodu z działaniami władzy; najwyższa władza narodu

• FORMY REALIZACJI ZWIERZCHNICTWA NARODU - jak naród ma realizować swoją suwerenność ?

• Formuła, iż władza należy do narodu, jest urzeczywistniana za pomocą form demokracji bezpośredniej i pośredniej. Poprzez bezpośredni wpływ:

1. REFERENDUM

2. INICJATYWA LUDOWA

3. WETO LUDOWE

4. SAMORZĄDY SPOŁECZNE

5. PRAWA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE

35. REFERENDUM, ISTOTA, RODZAJE, SENS USTROJOWY. PRZYKŁADY.

REFERENDUM - głosowanie za projektem określonego politycznego rozstrzygnięcia lub przeciw niemu; najlepsza instytucja, najlepsza forma demokracji bezpośredniej, najbardziej znaczący udział ludności w wykonywaniu władzy; jest najbardziej charakterystyczną cechą ustroju Szwajcarii.

1. zarzut PERSONALIZACJI REFERENDUM - niestety dla społeczeństwa mniej liczy się wówczas problem, a człowiek albo siła polityczna, która stoi za każdym rozwiązaniem

• np. 1962 dzień szakala ;) zamachu na de Gaulle'a - miał większość senatu przeciwko sobie, za 2 lata miały być wybory prezydenckie, a de Gaulle wiedział, że je przegra, gdyż Ciało Elektorów składa się w 2/3 z senatorów

• wówczas de Gaulle wystąpił w TV mówiąc, że „oto mógł zginąć prezydent Francji” i zaproponował, aby odejść od dotychczasowego trybu wyboru prezydenta i aby ludzie wybierali prezydenta

• de Gaulle ogłosił referendum na ten temat (szantażując jednocześnie, że jeżeli jego projekt nie przejdzie, to zrzecze się stanowiska prezydenta), a w referendum 80% zgoda - bo de Gaulle tak chciał, a nie ze względu na problem !

• oskarżono de Gaulle'a, że nie zapytał parlamentu, jak nakazuje konstytucja (wykpił się, że to w końcu naród jest suwerenem)

• potem koniec lat '60 - de Gaulle zaproponował, aby znieść senat i posłużył się tym samym fortelem

• ale w referendum 80% wypowiedziało się za pozostawieniem senatu i de Gaulle ustąpił

• dlaczego w drugim przypadku personalizacja nie zadziałała ? bo de Gaulle nie był już tak popularny

2. OGRANICZENIE - Nie wszystkie kwestie mogą być poddane referendum (np. moralności nie można przegłosowywać; kara śmierci, aborcja)

3. Referendum daje OGRANICZONE MOŻLIWOŚĆI WYBORU (tak-nie)

4. Referendum jest DROGIE (oj droga inwestycja)

RÓŻNE DZIWNE PRZYPADKI, GDZIE JEST JAKIE REFERENDUM..

• USA - na szczeblu federalnym nie ma referendum, jest na szczeblu stanowym

• RFN ­- jest tylko jeden przypadek, gdy może być referendum na szczeblu federalnym (co wynika z historii, doświadczeń Republiki Weimarskiej, tam 3 referenda i 2 wybory faszyzm) - ew. zmiana granic landów i 1998 tak się stało (referendum dotyczyło połączenia Berlina i Brandenburgii, w Berlinie 78% tak, a w Brandenburgii 56 % nie, zatem wynik negatywny i następne referendum może się odbyć za 10 lat)

• SZWAJCARIA - na co dzień, ponad 600 razy rocznie (w tym na szczeblu gminy, kantonu, ogólnofederalnym - to 2, 3 razy rocznie), zawsze jest mała frekwencja (kilka do kilkunastu %)

TYPY REFERENDUM

1. ze względu na okres przeprowadzania

1. PRZEDPARLAMENTARNE

2. POPARLAMENTARNE

3. POZAPARLAMENTARNE

2. ze względu na znaczenie

1. REFERENDUM KONSTYTUCYJNE - wysondowanie opinii

2. REFERENDUM ROZSTRZYGAJĄCE

3. ze względu na przedmiot

1. REFERENDUM KONSTYTUCYJNE

2. REFERENDUM USTAWODAWCZE

36. INICJATYWA LUDOWA, ISTOTA, SENS USTROJOWY. PRZYKŁADY.

INICJATYWA LUDOWA - polega na tym, że określona prawnie liczba osób może wszcząć postępowanie administracyjne (ustawodawcze); inicjatywa prawodawcza wywodząca się od społeczeństwa

• Polska, Szwajcaria, Włochy, Irlandia, Islandia, Norwegia, Estonia, Gruzja, Tadżykistan, Macedonia

• projekt ustawy musi być podpisany przez określoną liczbę osób, później trafia do parlamentu, który albo ustawę przyjmuje, albo jej nie przyjmuje (wówczas automatycznie referendum - poza Polską i Tadżykistanem)

• np. Włochy - do 1965 nie było możliwości rozwodów, więc jeździli za granicę, w końcu zebrało się dużo ludzi (wymogiem jest 200 tys., a ich było aż 435 tys.), ustawę rozwodową skierowano do parlamentu, ale parlament nie uchwalił ! wówczas automatycznie doszło do referendum (udział 39 mln Włochów, za rozwodami 18 tys. więcej głosów niż przeciw rozwodom)

37. WETO LUDOWE - ISTOTA, SENS USTROJOWY. PRZYKŁADY.

• Włochy, Irlandia, Islandia, Norwegia, Estonia, Gruzja, Macedonia (bez Polski, Tadżykistanu, Szwajcarii)

• stosowane przeciwko uchwalonej już ustawie, pojawia się grupa obywateli, która chce zmienić prawo, chce derogacji

• Np. w Norwegii przeciwko wejściu do EWG (wymóg 20 tys. osób), parlament odrzucił weto, referendum

38. SAMORZĄD SPOŁECZNY, ISTOTA, RODZAJE, SENS USTROJOWY.

SAMORZĄDY SPOŁECZNE

1. TERYTORIALNE - ludność np. gminy, powiatu, bo samorząd terytorialny w gminie to jego mieszkańcy, zaś rada miejska, czy burmistrz to tylko organy

2. FUNKCJONALNE - organizacje skupiające np. stowarzyszenie dziennikarzy, samorząd lekarski, pielęgniarki itp.

39. PRAWA I WOLNOŚCI POLITYCZNE JAKO WYRAZ SUWERENNOŚCI NARODU

• możliwość ich manifestowania jest przejawem demokracji bezpośredniej

• w Polsce ostatnio: obywatelskie nieposłuszeństwo

• np. w Hyde Parku (ale nie można psioczyć na królową, chyba że na jednym z 11 pieńków, a gdy zajęte, to na gazecie - już można, bo to nie jest ziemia angielska)

40. FORMY INSTYTUCJONALIZACJI PRAWNEJ WYBORÓW ???

Społeczeństwo uczestnicząc w wyborach, może mieć wpływ na skład organów sprawujących władzę. Praktyka wykazuje, że w drodze WYBÓRÓW wyłaniane są:

1. IZBY NIŻSZE - zazwyczaj

2. IZBY WYŻSZE PARLAMENTU- w niektórych krajach np. Polska, USA

3. PREZYDENT - w republikach prezydenckich, ale i w republikach parlamentarnych np. Polska, Irlandia, Austria

4. ORGANY SAMORZĄDOWE REGIONALNE I LOKALNE - różne rady

5. LOKALNE ORGANY WYKONAWCZE - np. burmistrzowie w Niemczech, merowie we Francji, prezydent miasta w Polsce

41. ZASADY DOTYCZĄCE SPOSOBU GŁOSOWANIA - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

ZASADY DOTYCZĄCE SPOSOBU GŁOSOWANIA

1. POWSZECHNE

2. RÓWNE

3. TAJNE

4. BEZPOSREDNIE

42. POWSZECHNOŚĆ PRAWA WYBORCZEGO - SENS HISTORYCZNY I WSPÓŁCZESNY, OGRANICZENIA

• ZASADA POWSZECHNOŚCI - każdy OBYWATEL, który spełnił prawem przewidziane WARUNKI (prawnoformalne), ma CZYNNE I BIERNE PRAWO WYBORCZE

• „OBYWATEL” - są wyjątki

1. Portugalia i Finlandia - wybory do władz lokalnych, mogą uczestniczyć cudzoziemcy, których kraje gwarantują takie samo prawo Portugalii i Finlandii, czyli na zasadzie wzajemności daje się prawo wyborcze obywatelom innych państw (którzy spełniają tamtejsze wymogi; mogą być ustalone inne wymagania, mniejsze, ale nie większe)

2. Unia Europejska - wystarczy, że jest się obywatelem jednego z państw członkowskich i ma się prawa wyborcze tam, by móc brać udział w wyborach do władz lokalnych państw UE i do parlamentu europejskiego - np. Niemcy jeżdżą do Francji, warunek mieszkania przez 6 miesięcy (czynne prawo wyborcze) i 1 rok (bierne); gdy Polska wejdzie do UE to cudzoziemcy będą musieli spełnić wymóg 1 roku zamieszkiwania (czynne) i 3 lata (bierne)

• Ad. WARUNKI PRAWNOFORMALNE

1. określony wiek

1. izba niższa - zazwyczaj 18 lat do czynnego i biernego prawa wyborczego, ew. 21 bierne, np. w Belgii 21 czynne, 23 bierne

2. izba wyższa - np. w Japonii do Rady Seniorów 55 czynne, 65 bierne

2. pełna zdolność do czynnności prawnych - nieubezwłasnowolnienie to nie to samo co więźniowie, chodzi o pozbawienie praw publicznych

3. cenzus zamieszkiwania (ius domicili) - określony czas zamieszkiwania na danym terenie, czasem w kraju, a czasem nawet w gminie

• Historycznie zasada powszechności była NARUSZANA

1. CENZUS PŁCI - do lat 20 XX w. ale ! 1976 Szwajcaria (ale 56% kobiet nie chciało! To 73% facetów ostatecznie dało wynik na plus), 1946 Francja

2. CENZUS WYKSZTAŁCENIA - np. w USA do 1965 obowiązywał w praktyce, bo egzamin z czytania i pisania

3. CENZUS RASOWY - do 1865 w USA

4. CENZUS MAJĄTKOWY- dotyczący płacenia podatków, do lat 80 XIX w. w Europie

• przymus wyborczy - kara za opuszczenie wyborów - obowiązuje w Belgii (a mimo to przychodzi 30-60%, reszta płaci karę równowartość 200$), Holandii, Turcji (150$ kara, traci paszport, traci pracę państwową, którą może ew. odzyskać po następnych wyborach), Australii

• w Australii przeprowadzono badania socjologiczne nad przymuszonymi do wyborów - głosują zazwyczaj przeciwko obecnemu obozowi rządzącemu, nie wiedzą, że to zapis w konstytucji i zwalają na rząd

43. RÓWNOŚĆ W PRAWIE WYBORCZYM - SENS HISTORYCZNY I WSPÓŁCZESNY, GWARANCJE I OGRANICZENIA.

• RÓWNOŚĆ - oznacza, że

1. każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów

2. głos każdego wyborcy znaczy tyle samo

• nie chodzi o to, że każdy ma jeden głos (bo czasami ma się więcej), tylko że każdy ma taką samą moc

• np. w Polsce głosuje się na tylu senatorów, w ilomandatowym okręgu się jest, czyli czasami na więcej niż jednego

• w Niemczech 2 głosy do Bundestagu

• w Argentynie w głosowaniu na kandydatów do Zgromadzenia każdy oddaje 3 głosy

• WYJĄTKI OD ZASADY RÓWNOŚCI w krajach demokratycznych

1. Ograniczanie tego, że „każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów” - ZASADA PLURALNEGO GŁOSOWANIA - we Francji do lat 20 XX w. oraz w Anglii (Angol z 11 dziećmi głosował za siebie, z tytułu posiadania żony, z tytułu posiadania córek, synów, w miejscu zamieszkania, na polu golfowym, w pubie itp.)

2. Ograniczanie tego, że „głos każdego wyborcy znaczy tyle samo” - SYSTEM KURIALNY, ale inaczej kiedyś, a inaczej dziś

1. kiedyś - np. Austro-Węgry, Prusy - obywatele podzieleni na trzy grupy i każda grupa, mimo zdecydowanie różnej liczebności, wybierała 1/3 składu parlamentu

1. osoby nie płacące podatków (koło 80%)

2. płacący średnie podatki (14%)

3. płacący duże podatki (3%)

2. dziś - nierówność ze względu na migrację ludności - są kraje, gdzie raz na ileś lat są zmieniane granice okręgów wyborczych np. Wielka Brytania na 15 lat, a nie przed każdymi wyborami, a po tych 15 latach są różnice np. 1:7, dlatego okręgi jednomandatowe o nierównej liczbie mieszkańców

44. TAJNOŚĆ W PRAWIE WYBORCZYM - GWARANCJE

• TAJNOŚĆ AKTU WYBORCZEGO - odpowiednio intymne warunki dla podjęcia decyzji np. kabin, nikt nie może kontrolować tego, na co głosujemy

• JAWNOŚĆ, czyli złamana zasada tajności - np. w Algierii głosuje się na oczach urzędnika

• BEZPOŚREDNIOŚĆ - głosowanie to jedna z niewielu czynności prawnych, które są dokonywane osobiście (poza tym testament oraz adopcja dziecka), nie można przez pełnomocnika

• Brak: przez pocztę np. w Szwajcarii (2 tygodnie na oddanie głosu), w Macedonii też tak będzie od 2004

45. ZASADY DOTYCZĄCE SPOSOBU USTALANIA WYNIKÓW WYBORÓW

Prawo wyborcze zna dwa podstawowe sposoby podziału mandatów oraz trzeci powstały z tamtych dwóch.

1. PROPORCJONALNY

2. WIĘKSZOŚCIOWY

3. MIESZANY

46. ZASADA WIĘKSZOŚCI - WIĘKSZOŚĆ WZGLĘDNA I BEZWGLĘDNA - ISTOTA I KONSEKWENCJE USTROJOWE

• WIĘKSZOŚCIOWY SYSTEM WYBORCZY - bardzo dobry system wg Wojtaszczyka :D - polega na tym, że mandaty otrzymuje tylko ta partia, która zebrała określoną prawem większość głosów w danym okręgu

• np. wybory parlamentarne USA, WB, Francja

• np. wybory do Senatu w Polsce

• WARUNKI WSTĘPNE

1. OKRĘGI JEDNOMANDATOWE (najczęściej, ale są wyjątki) - różne kryteria ustalania okręgów np. liczba ludności, ile wpływa do budżetu

• np. Wielka Brytania - tak

• np. Polska przy Senacie - nie, 2 mandaty,

• np. Japonia - nie, od 3 do 5 mandatów - przy tym to, ile dany okręg daje pieniędzy do budżetu i czy mieszkają w nim rody, te rzeczy decydują o liczbie mandatów

2. Głosujemy na KANDYDATÓW, a wszyscy kandydaci są na jednej liście w porządku alfabetycznym (tzn. każda partia wystawia w okręgu tylko jednego kandydata i wyborca oddaje swój głos na tę lub inną partię)

• Taki system eliminuje lub zmniejsza reprezentacje partii małych, zapewnia jednak zazwyczaj stabilność rządów poprzez formowanie się w wyniku wyborów silnej większości parlamentarnej.

• SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY

1. WIĘKSZOŚCI WZGLĘDNEJ

• np. USA, Wielka Brytania

• wygrywa kandydat, który uplasował się na pierwszym miejscu

2. WIĘKSZOŚCI BEZWZGLĘDNEJ

• np. Francja, Polska (wybory prezydenckie)

• zwycięża ten, który uplasował się na pierwszym miejscu, ale musi zdobyć co najmniej 50% + 1 głosów (II tura ?)

• WADY SYTEMU WIĘKSZOŚCIOWEGO

1. kandydat, który wygrał, może być kandydatem mniejszości

• dotyczy większości względnej - np. A 18%, B 17%, C 19% i wygrywa C, mimo że głosowała na niego mniejszość

2. w wyborach może zwyciężyć partia, która w skali całego kraju otrzymała mniej głosów niż partia, która przegrała

• często w USA w wyborach prezydenckich ?

• np. 10 okręgów, partia A wygrała w 6 ledwo-ledwo, w 4 okręgach zdecydowanie wygrała partia B - ostatecznie to A zwycięża, mimo że w sumie więcej głosów dostała B

• ZALETY SYSTEMU WIĘKSZOŚCIOWEGO

1. powstaje stabilna większość rządzenia (partia rządząca ma poparcie > 50%)

2. program rządowy jest logiczny, spójny wewnętrznie, bo rząd tworzy jedna, dwie, trzy partie, a nie dużo różnych i partie które się łączą w koalicję, są sobie bliskie programowo

3. łatwo ustalić odpowiedzialnego za rządzenie

4. czytelne alternatywy dla wyborców, czy dana partia im pasuje

47. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI - ISTOTA, RÓŻNE ZASADY PODZIAŁU MANDATÓW, KONSEKWENCJE USTROJOWE. PRZYKŁADY.

SPOSÓB PODZIAŁU MANDATÓW PROPORCJONALNY

• System ten był powszechny jeszcze przed II WŚ (mit, że demokratyczne!)

• Po II WŚ niektóre kraje przestały go stosować, obecnie występuje jeszcze w państwach skandynawskich, Belgii, Holandii, Luksemburgu, Hiszpanii, Portugalii, Grecji, większości Europy Wschodniej, w Polsce w przypadku Sejmu

• podział mandatów między partie dokonywany jest odpowiednio do liczby głosów zebranych przez każdą z partii

WARUNKI, które muszą zostać spełnione przy SYSTEMIE PROPORCJONALNYM

1. WIELOMANDATOWE OKRĘGI WYBORCZE (z danego okręgu wybiera się więcej niż jednego deputowanego)

2. Głosujemy na LISTY KANDYDATÓW (każdy komitet wyborczy ma oddzielną listę) - czy dobrze ? czy głosujemy na listy kandydatów i na listy komitetów wyborczych ?

1. LISTY OTWARTE - np. Polska, Europa Wschodnia - głosujemy na partię i konkretnego człowieka

• lista alfabetyczna

• lista preferencyjna

2. LISTY ZAMKNIĘTE - państwa skandynawskie, Hiszpania, Grecja, Portugalia - głosuje się tylko na listę, a nie na osoby (partia szereguje, kogo preferuje)

• Jest 7 PROPORCJONALNYCH SYSTEMÓW WYBORCZYCH, które odpowiadają na pytanie, jak podzielić mandaty, gdy jest ich więcej niż 1 ? Są to m.in.:

• system D'Hondta

• system Hare-Niemayera

• system Hagenbacha - Bischoffa

• Najczęściej stosowanym sposobem określenia liczby wyborczej jest SYSTEM D'HONDTA

• Pierwszy raz zastosowano w Belgii w 1893, do dziś przyjęła go większość krajów

• Liczby głosów uzyskane przez poszczególne partie dzielimy przez kolejne liczby całkowite co najmniej tyle razy, ile jest mandatów do podziału, a uzyskane w ten sposób największe ilorazy wykażą kolejność przydziału mandatów.

• Przykład ! na liczbach !

1. PLUSY - ZALETY SYSTEMU D'HONDTA

• w parlamencie reprezentowane mogą być nie tylko duże, ale i małe grupy społeczne (demokratyczność)

2. MINUSY

• PÓŁPLUS - możemy uznać, że nastroje polityczne wyborców są w miarę wiernie odzwierciedlane

• ale ! gdy parlament zacznie pracować, to ten półplus zamieni się w MINUSA !

• np. Włochy

• do 1993 miały system proporcjonalny

• w roku 1980 wyniki wyborów: chadecy 34%, komuniści 28%, socjaliści 9% i jeszcze 11 małych ugrupowań

• Jak utworzyć w takiej sytuacji rząd ? chadecja nie ma z kim połączyć się w koalicję (komunistów nie chcą też inne państwa, socjaliści dzielą się na 6 frakcji i chcą premiera oraz 5 ministrów i realizacji swojego programu, do tego dochodzą małe partie), w efekcie chadecja ma 2 ministrów i tyle, a do rządu wchodzi 8 partii

• I to nie był kompromis, a blokowanie się nawzajem

• Zatem w konsekwencji ujawniają się MINUSY

1. Brak klarownego programu rządu (wiele partii tworzy rząd, a każda ma inny program)

2. Wystarczy odejście jednego członka koalicji, a rząd upada

- np. we Włoszech było 56 upadków rządu między 1946 a 1993

3. Słabość w podejmowaniu decyzji (ciężko utworzyć koalicję)

4. Mało stabilne rządy

5. Problem odpowiedzialności za rządzenie, za decyzje (rozmywa się)

• OGRANICZANIE NEGATYWNYCH NASTĘPSTW SYSTEMU PROPORCJONALNEGO KLAUZULA ZAPOROWA - oznacza, że partia, która nie zebrała określonego prawem minimum głosów (Turcja 10%, Szwecja 3%, Polska, RFN 5%) nie jest dopuszczana do uczestnictwa w podziale miejsc i głosów

1. na szczeblu okręgu (np. Grecja 11% w skali wszystkich głosów; jeżeli nie, to inna partia może przejąć te mandaty)

2. na szczeblu kraju (np. Polska)

• Polska w 1993 - 65 mandatów w pierwszym podejściu nie zostało obsadzonych ! bo lewica zjednoczona, a prawica w 17 ugrupowaniach dostała by w sumie te 65, ale nie przekroczyli zapory, więc nie dostali nic, a 65 mandatów podzielono między te partie, które zaporę przeszły i dostały się do parlamentu (SLD, PSL, UW, UP)

• Zatem w konsekwencji głosy prawicowe poszły na lewicę !!! (uniezależnienie się głosów od wyborców) BARDZO WAŻNE

48. MIESZANY SYSTEM WYBORCZY - ISTOTA I KONSEKWENCJE USTROJOWE. PRZYKŁADY.

• pomysł Niemców, którzy po raz pierwszy zastosowali ten system w 1949 w Konstytucji

• 1993 - Włochy (z systemu proporcjonalnego na mieszany)

• 1992 - Węgry

• MIESZANY SYSTEM WYBORCZY - jest to połączenie dwóch systemów poprzednich

system proporcjonalny + system większościowy = system mieszany

• np. Niemcy - każdy ma 2 głosy, jest 16 okręgów (bo 16 landów), różna liczba mandatów (np. Kraj Saary 3, Bawaria 18)

1. I warunek - a'la SYSTEM PROPORCJONALNY (konkretnie SYSTEM D'HONDTA) - partia musi zdobyć mandaty i przejść 5% próg

2. II warunek równolegle - a'la SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY - na każdy okręg przypada 1 mandat, obowiązuje większość względna, a konieczne jest zdobycie minimum 3 mandatów przez partię

• przykład z partią PDS, która jest popularna w Niemczech wsch., a na zachodzie nie

1. zdobyła 7 mandatów w systemie proporcjonalnym, ale w skali całych Niemiec nie miała 5%

2. zdobyła 4 mandaty w systemie większościowym i spełniła tym samym II warunek

• zatem w sumie PDS dostało 11 mandatów (przez to, że spełnili drugi warunek, uratowali też mandaty z pierwszego)

• gdyby im się to nie udało i np. a.) 7 mandatów b.) 2 mandaty, to liczba posłów do parlamentu byłaby mniejsza o 9

49. STRUKTURALNE DEFORMACJE AKTU WYBORCZEGO - KONSEKWENCJE

50. KONIUNKTURALNE DEFORMACJE AKTU WYBORCZEGO - KONSEKWENCJE

• OKRĘGI MARGINALNE

• w demokracjach ustabilizowanych wyborcy w kolejnych wyborach zachowują się tak samo, są z zasady konserwatywni (w sensie stałości poglądów)

• dlatego kampania wyborcza dotyczy tylko okręgów marginalnych, czyli miejsc, gdzie ludzie nie wiedzą, jak głosować, są niezdecydowani (jest ich 7% Włochy, 2,5% WB, 3% Norwegia)

• często przesądza to o wyniku wyborów, te parę procent decyduje

• w Polsce nie ! koło 60% zmienia zdanie

• ale nawet w demokracjach ustabilizowanych zdarzają się niespodzianki

1. WB w latach 70 w Partii Pracy zwyciężył nurt tradeunionistyczny i wydali oni nowy program taki lib-dem-soc, że wyborcom się to nie spodobało i okręg marginalny podskoczył z 1,5% do 40%, dużo osób odeszło do Partii Konserwatywnej; dopiero w latach 90 gdy Partia Pracy powróciła do starego programu, udało im się dostać do żłobu i objąć władzę

2. USA wybory prezydenckie 1980 - 63 demokratów przeniosło się na republikanów (Reagan)

• GERMANDERKA = GEOMETRIA WYBORCZA (nazwa od gubernatora Geri 1867 w USA)

• manewrowanie granicami okręgów wyborczych, aby uzyskać więcej, niż by to wynikało

• np. jeden okręg, w którym skupieni są przeciwnicy, tak aby w innym chociaż wygrać

• np. Francja

• w centrum Paryża w większości są robotnicy, rządzi centroprawica, a o granicach okręgów wyborczych decyduje większość parlamentarna

• wiedzą, że w Paryżu przegrają, bo robole to przeciwnicy

• na przedmieściach Paryża są bogatsi zwolennicy, zatem długość okręgu należy tak zmienić, aby zwolennicy przeważyli (i okręg zaczyna się w Paryżu, a ciągnie się aż na wieś, taki długi i cienki)

• typowy przykład uniezależniania się od wyborców (to ordynacja wyborcza zadecydowała o wyniku) !!!!

• np. PRL

• problem z wyborami, gdy Ursus chciał je zbojkotować, a rządzący chcieli mieć frekwencję

• połączono zatem Ursus z Ochotą, gdzie mieszkała bardziej koniunkturalna inteligencja i dali im więcej mandatów

51. PRZYMUS WYBORCZY, ISTOTA, PRZYKŁADY i KONSEKWENCJE.

W prawie wyborczym niektórych krajów przewidziany jest przymus wyborczy np. Australia, Belgia, Holandia, Grecja, Luksemburg, Turcja) Wyborca jest więc zobligowany do wzięcia udzialu w głosowaniu w wyborach lub referendach etc. W momencie jego wprowadzenia w krajach gdzie przewidziano konkretne sankcje lub uprzywilejowania, nastąpilo znaczne zwiększenie udzialu w wyborach np. w Australi z 59% (1922) do 91% (1925). Wspólcześnie nie ma jednak zasadniczej róznicy we frekwencjiwyborczej między krajami stosującymi przymus wyborczy a tymi, które tego nie robią. Badania pokazują, że przymus wyborczy nie powoduje drastycznych zmian w rozkladzie glosów gdyż ci zmuszeni do pójścia do wyborów glosują w większości na partie marginalne lub skrajne. Poza tym kara za brak udzialu w wyborach jest na tyle niska lub wyklucznie z udziału w nąstepnych wyborach jest na tyle nieskuteczne dla kogoś kto i tak nie głosuje, że wiele to nie zmienia.

52. PLURALIZM I MONIZM POLITYCZNY W SYSTEMIE POLITYCZNYM - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA.

Pluralizm czyli różnorodność to zasadnicza cecha państwa demokratycznego.

Termin pluralizm polityczny zaklada istnienie różnorodnych sił politycznych(parti, grup interesu), konkurujących w ramach przyjętych w danym państwie reguł.

Pluralizm można podzielić tak:

• pluralizm społeczny- wielka liczba konkurujących, zróżnicowanych grup

• pluralizm polityczny- wolna gra sił politycznych, prawo do wypowiadania i do prezentowania własnych poglądów

• pluralizm ekonomiczny- mechanizmy rynkowe i konkurencyjne

• pluralizm ideologiczny wielość konkurujących ze sobą idei

Monizm polityczny-typowy dla państwa totalitarnego i cześciowo także dla państwa autorytarnego. Jego podstawowe założenie to kierowanie wszystkimi dziedzinami życia społecznego z jednego centrum.

53. FORMY PLURALIZMU POLITYCZNEGO WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA.

Do form pluralizmu we wspólczesnym państwie możemy zaliczyć, róznorodność parti politycznych, i innych ugrupowań pozarządowych. Do jego ważnych cech zaliczyć można takie kwestie jak:

• granice między grupami interesów są dobrze zdefiniowane

• w państwie występuje zgoda na postepowanie rządu ale nie zawsze na cele, które rząd soboe stawia

• wysoka jest autonomia grup i interesów

• wplyw na różnego rodzaju decyzje zapadające w państwie jest otwarty

54. PLURALIZM TRADYCYJNE (LIBERALNY) SENS I KONSEKWENCJE DLA SYSTEMU POLITYCZNEGO.

W większości wariantów pluralistycznych kładziony jest nacisk na konflikt. W pluralizmie klasycznym żadna grupa interesu bez własnej woli nie jest wyłączona z systemu.Ekonomiczna i polityczna rola różnych grup spolecznych jest ograniczona. Aktywność polityczna sprowadza się przede wszystkim do postulatów wywuwanych przy wyborze przywódców oraz agitacji na rzecz swoich interesów za pomocą różnych zorganizowanych form reprezentacji

Pluralizm nie wytycza sobie żadnego celu, zaklada że głównym problemem jest pluralistyczny proces, z którego powiina wynikaćoplymalna polityka.

55. NEOKORPORACJONIZM - SENS I KONSEKWENCJE DLA SYSTEMU POLITYCZNEGO.

Neokorporatyzm to jest kontynuacją pluralizmu. Uwypukla on lub wprowadza zupelnie nowe pojęcia do koncepcji pluralizmu należa do nich:

• polityka państwa nie zawsze jest następstwem pressure politics, lecz stanowi również consensus między państwem i związkami interesu.

• związki interesu mogą jednocześnie uczestnizcyć w wykonywaniu tak skoncentrowanej polityki.

• państwo bierze udział w różnym zakresie w organizacji interesów społecznych, zachowując autonomię w formułowaniu i realizacji polityki.

• zaznacza SIĘ zwiększona ingerencja państw w kształtowaniu stosunków związkow interesu do swoich członków

• zaznacza siezalezność między organizacją społecznych interesów, a makroekonomicznym rozwojem nowoczesnych demokracji.

Neokorporatyzm to według mnie teoria, która po prostu mówi o tym, że w zamian za stabilizacje finansową państwo oczekuje od obywateli świętego spokoju w sprawach politycznych.

W środku tej koncepcji leży teoria zakladająca istnienie społeczeństwa współzależnych interesów, która zakłada możliwośc pogodzenia różnych interesów pod hasłem będzie jeszcze lepiej ziomek.

56. PAŃSTWO PRAWA JAKO ZASADA USTROJOWA - KONSEKWENCJE DLA SYSTEMU POLITYCZNEGO.

Państwo prawne, a więc jak sądzę państwo prawa to państwo konstytucyjne, tzn. państwo praworządne, w którym stosunki między organami państwowymi a obywatelami określone są przez stabilne normy prawne. W państwie prawnym najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmuje ustawa, która obok konstytucji jest najważniejszym aktem prawnym regulującym na zasadzie wyłączności: sytuację prawną obywateli, tryb działania organów państwa, szersze i kompetentne normowanie stosunków społecznych w państwie, budżet państwa i inne. W takim państwie ma miejsce sądowa kontrola administracji, oceniająca czy administracja działa na podstawie ustaw. Granicą działalności państwa prawnego są prawa człowieka. Oznacza to również, że w takim państwie przestrzegana jest zasada zaufania obywatela do prawa.

Cechy państwa prawa:

• zabezpieczenie wolności

• równość wobec prawa

• pewność prawna

• podział władzy: egzekutywa, legislatywa, sądownictwo.

Główne prawne gwarancje rządów prawa.

1. Ustrojowe:

• podział władzy

• legalna i swobodnie działająca opozycja

• niezbywalność wolności obywatelskich

• niezawisłość sądów

2. Legislacja:

• hierarcha aktów prawnych

• nadrzędność konstytucji

• rozgraniczenie kompetencji prawotwórczych

3. Proceduralne:

• wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw

• zasada odpowiedzialności indywidualnej

• domniemanie niewinności oskarżonego

• prawa oskarżonego w procesie karnym np. prawo do obrony

• badanie zgodności decyzji administracyjnych z praw

57. RÓŻNE PODZIAŁY SYSTEMÓW POLITYCZNYCH - KRYTERIA I PODZIAŁY

Według mnie odpowiedzią na te pytanie są odpowiedzi na pytania numer 57,58,59,60,61,62,63.

58. PARLAMENTARNE SYSTEMY POLITYCZNE - ISTOTA I RODZAJE.

Taki system opiera sięna tzw. podwójnej egzekutywie, tzn. na roździeleniu funkcji głowy państwa i szefa rządu. W systemie tym łączenie funkcji w rządzie i w parlamencie jest politycznie dozwolone i koniecznie.( z wyjątkiem Francji). Rząd ustępuje po otrzymaniu votum nieufności w parlamencie. Glowa państwa ma prawo do rozwiązywania parlamentu albo bez ograniczeń(np. w W.B.) albo z ograniczeniami”( np. instytucja konstruktywnego votum nieufności w RFN).

Parlamentarne systemy występuja obecnie w formie monarchicznej i republikańskiej charakteryzują sięone:

• Monarchiczna: dominacja lub hegemonia premiera(np.. W.B. lub Szwecja)

• Republikańska: egzekutywa kooperująca np. III i IV republika, dominacja lub hegemonia kanclerza np. RFN, dominacja lub hegemonia prezydenta np. V Republika, Finlandia, Grecja., dominacja parlamentu np. system rządów wedlug konstytucji jakobińskiej.

Palramentaryzm oznacza system rządów, w którym parlament odgrywa rolę ustawodawcy, rozstrzga kwestie związane z budżetem i ma uprawnienia w zakresie kontroli rządu. Ukształtowana w praktyce przewaga parlamentu nad rządem lub gabinetu nad parlamentem wskazuje dwa modele rządów parlamentarnych: parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny.

System parlamentarny opiera sięan następujących zasadach:

• rząd jest powoływany przez głowę państwa

• król lub prezydent powoluje premiera

• na wniosek premiera powołuje resztę ferajny

• rząd aby działaćzabiega o zaufanie i poparcie parlamentu

• glowa państwa nie jest politycznie odpowiedzialna za swoje dzialania

• rząd ponosi solidarnie odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

• wszyscy ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną

• jedna z odmian rządów parlamentarnych jest system kanclerski.

Do systemów parlamentarnych mo.żna jeszcze zaliczyć system mieszany, nazywany także pólprezydenckim V Republika. Jest to system który stanowi połączenie systemu parlamentarnego i prezydenckiego.

Jest jeszcze system parlamentarno-komitetowy(rządy Zgromadzenia Konwentu) występowal w jakobińskiej konstytucji z 1973. Jest to system polityczny współczesnej Szwajcarii. Opiera się na zasadzie jednolitości wladzy państwowej. Parlament jest najwyższym organem reprezentującym naród i wykonującym w jego imieniu wladzę na zasadzie wyłączności. Wolno mu wszystko i on jest właściwie wszystkim.

59. PREZYDIALNE SYSTEMY POLITYCZNE - ISTOTA I RODZAJE.

TRZY MODELE SYSTEMÓW PREZYDIALNYCH

1. system prezydencki w USA - głowa państwa, szef rządu i minister

2. w Ameryce Łacińskiej - głowa państwa, szef rządu, ale ograniczony przez gabinet

3. system kolegialny w Szwajcarii - 7-osobowa Rada Związkowa, będąca również rządem

60. PREZYDENCKI SYSTEM RZĄDÓW - ISTOTA I RODZAJE

SYSTEM RZĄDÓW - wyodrębniony ze względu na relację między głową państwa, rządem i parlamentem

• USA, elementy też w Ameryce Środkowej, Ameryka Południowa, Finlandia, Francja, Grecja, Nowa Jugosławia, kraje postradzieckie poza nadbałtyckimi, Rosja

• CECHY - wszystkie cechy wskazują na silną pozycję prezydenta oprócz jednej

• SILNA POZYCJA PREZYDENTA - CECHY FORMALNOPRAWNE

1. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych w społeczeństwie

• prezydent wybierany przez społeczeństwo jest równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu, ma legitymację narodu i to większą niż np. każdy parlamentarzysta z osobna

• prezydent może się na to powoływać, stąd ew. konflikty z parlamentem

1. WYBORY BEZPOŚREDNIE - Meksyk, Ameryka Południowa, Finlandia, Francja, kraje postradzieckie, Nowa Jugosławia

2. WYBORY POŚREDNIE - USA

2. Prezydent ma zaplecze polityczne

• w USA nie jest to tak ważne, bo zakazana jest tam dyscyplina partyjna (bo posłowie niby są reprezentacją narodu, nie partii); często w praktyce jest podział głosów Północ-Południe, a nie różnopartyjny

• ale ważne dla prezydentów europejskich (np. Mitterand z dużym zapleczem sprywatyzował wszystko ?)

• gesty prezydentów, że nie są partyjni (np. „prezydent wszystkich Polaków”)

3. Prezydent jest głową państwa i szefem rządu jednocześnie

• np. w USA jeszcze do tego jest ministrem, bo sekretarze stanu formalnie nie mają roli ministra, tylko rolę doradczą; prezydent może z nimi robić co chce, może ich odwołać itp.; prezydent rządzi sam - zamknięta egzekutywa

• np. Francja - posiedzenia strategiczne rządu pod przewodnictwem prezydentem, posiedzenia techniczne z premierem (mniej ważne)

• np. Finlandia

4. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale ponosi odpowiedzialność prawną

• ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA - w czasie kadencji nie może być przez nikogo odwołany z powodów politycznych (w pewnym sensie jednak odpowiedzialność polityczna jest np. Wałęsie nie udało się zostać wybranym na prezydenta po raz drugi)

• prezydent Meksyku - na jedną 7-letnią kadencję, po której ustępuje, ale jednocześnie wskazuje, na kogo głosować

• ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA - można postawić prezydenta w stan oskarżenia i skazać go za naruszenie prawa w związku z pełnioną funkcją

• w USA - impeachment (wniosek Izby Reprezentantów, sądzi Senat) - zdarzyło się to dwukrotnie (Nixon ustąpił dobrowolnie ! po uchwaleniu wniosku przez IR)

1. Bill Clinton (afera rozporkowa)

2. 1868 Andrew Johnson postawiony w stan oskarżenia pod zarzutem mianowania sekretarza skarbu bez zgody Senatu (Senat go uniewinnił jednym głosem)

• Argentyna - o mało co M. E. Peron (bo minister ds. socjalnych tzw. minister dobroczynności przelał na jej konto dużo pieniędzy, ale partia opozycyjna też z tego korzystała, więc tylko uchwała, że 24 h na opuszczenie stanowiska prezydenta i w ciągu 2 tygodni wyjazd; Peron wyjechała na 3 lata i wróciła)

• inny sposób - Białoruś, Polska, Wenezuela - parlament może uznać, że prezydent nie może pełnić funkcji ze względu na stan zdrowia

• w Polsce wprowadzono, aby Jaruzelski nie rządził za długo, ale potem chciano to wykorzystać przeciwko Wałęsie

• na Białorusi - 1996 - chcieli Łukaszenkę, wynik 63% tak, ale 37% nie (remont parlamentu, wyrzucono tych co głosowali na tak, a prezydent uznał, że parlamentem jest tylko te 37%; wyrzuceni zaskarżyli prezydenta do TK, ale prezydent wymienił tam 3 osoby i wygrał, że w konstytucji coś o racji stanu, że prezydent może unieważniać akty?)

5. Prezydent jest szefem sił zbrojnych

6. Prezydent jest kreatorem polityki zagranicznej

• USA - umowy (a protokoły nawet nie wymagają ratyfikacji przez Senat)

• Francja - dominuje prezydent nad premierem

7. Prezydent nie może rozwiązać parlamentu, ponieważ musi być względna równowaga trójpodziału władzy

• INNE, NIE FORMALNOPRAWNE UWARUNKOWANIA POZYCJI PREZYDENTA

• Np. charyzma prezydenta - miał ją Tito (zapis w konstytucji, że „dożytwotnim prezydentem Jugosławii jest Josif Bros Tito)

• Prezydent Islandii (kobieta) przez 38 lat non-stop rządziła, bo w Islandii gdy tylko jeden kandydat, to wygrywa bez wyborów

• Prezydent Finlandii U.K. Kekkonen (ten od układu Mołotow-Paasiviki-Kekkonen) rządził 24 lata 1956-1981

61. PARLAMENTARNO-GABINETOWY SYSTEM RZĄDÓW - ISTOTA I RODZAJE. PRZYKŁADY.

62. GABINETOWO-PARLAMENTARNY SYSTEM RZĄDÓW - ISTOTA I RODZAJE. PRZYKŁADY.

• SYSTEM PARLAMENTARNY

Parlamentaryzm oznacza system rządów, w którym

1. parlament odgrywa rolę ustawodawcy, rozstrzyga o budżecie i ma uprawnienia w zakresie kontroli rządu.

2. opiera się on na tzw. podwójnej egzekutywie tzn. na rozdzieleniu funkcji głowy państwa i szefa rządu.

3. łączenie funkcji w parlamencie i rządzie jest dozwolone i konieczne (z wyjątkiem Francji)

4. rząd ustępuje po otrzymaniu wotum nieufności

5. głowa państwa ma prawo do rozwiązania parlamentu.

• Mamy dwa systemy rządów parlamentarnych

1. SYSTEM PARLAMENTARNO-GABINETOWY - przewaga parlamentu nad rządem - Europa kontynentalna

2. SYSTEM GABINETOWO-PARLAMENTARNY - Wielka Brytania

• ZASADY

• rząd powoływany przez głowę państwa

• głowa państwa nie jest politycznie odpowiedzialna za swoją działalność

• rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem za swoją działalność i akty normatywne głowy państwa

• Równowaga między parlamentem a gabinetem (nie ma dominacji tylko lekka przewaga), osiągana przez:

1. środki kontroli parlamentu nad rządem

2. środki oddziaływania rządu na parlament

• ŚRODKI KONTROLI PARLAMENTU WOBEC RZĄDU

1. DEBATA WSTĘPNA

2. KOMISJE PARLAMENTARNE

3. OMBUDSMAN

4. INTERPELACJE I ZAPYTANIA POSELSKIE

5. WOTUM NIEUFNOŚCI

• Ad. 1.) DEBATA WSTĘPNA - inna rola w krajach skandynawskich, inna w pozostałych

• polega na tym, że rząd wysyła do parlamentu praprojekt ustawy lub jakiegoś przedsięwzięcia, aby dowiedzieć się, co parlament (zwłaszcza opozycja) o tym sądzi przed ostatecznym sformułowaniem projektu

• wówczas przyjmuje się fikcję prawną, że wszyscy posłowie się zamieniają w jedną komisję (bo komisja nie może uchwalić wotum

1. Kraje skandynawskie

• Rząd przesyła praprojekt ustawy, i jest otwarty na uwagi opozycji

• Praprojekt ze zmianami powraca i rząd uwzględnia maksymalnie możliwie poprawki opozycji w projekcie

• Projekt idzie do parlamentu, opozycja się cieszy, bywa nawet jednomyślność (przy >60% ustaw)

2. Inne kraje

• rząd szpikuje praprojekt bardzo radykalnymi pomysłami, których sam nawet nie chce

• opozycja wnosi dużo poprawek np. 50

• rząd uwzględnia np. 47 z tych poprawek, które są tak naprawdę nieważne, nie uwzględnia 3, które są clue programu

• opozycja się orientuje i głosuje przeciw

• rząd w mediach oskarża opozycję o nieracjonalność, w ten sposób następuje ograniczenie opozycji przez rząd

• Ad. 2.) KOMISJE PARLAMENTARNE

• 3 rodzaje:

1. STAŁE - na całą kadencję,

1. wg kryterium branżowego (odpowiada ministerstwu np. Polska) lub

2. problemowego (problemy te wysuwane są na pierwszym posiedzeniu parlamentu zwłaszcza takie chroniczne, np. kraje skandynawskie, USA, Hiszpania, Finlandia)

2. AD HOC - powołane dla rozwiązania określonej sprawy (WB)

3. ŚLEDCZE - dla oceny działalności wysokich urzędników państwowych

• np. w Polsce była próba powołania jej w sprawie Oleksego

• w RFN 6 razy

• po raz pierwszy w 1949, bo dyskusja nad stolicą (Monachium czy Bonn), a partia Bawarii za Bonn (absurd), więc było podejrzenie korupcji; komisja nic nie stwierdziła

• w RFN także w latach 80 tzw. afera Flicka (koncern przemysłowy zamawiał ekspertyzy u rządu, aby dać im kasę, dostawał w zamian korzystne decyzje); powołano komisję, składającą się z posłów, którzy związani byli z tą aferą, po roku do komisji dokooptowano zielonych; komisja działała 2,5 roku (17 samobójstw, 49 rezygnacji ze stanowisk) i ostatecznie uchwalono zmienioną ustawę o partiach politycznych rozszerzoną o kolejne środki ochrony

• 2 sposoby kontroli

1. PRZESŁUCHANIA W KOMISJI PARLAMENTARNEJ

2. WIZJA LOKALNA

• Ad. 3.) INSTYTUCJA OMBUDSMANA

• „ombudsman” - słowo szwedzkie, ale pomysł turecki

• 1807 Turcy uchwalili ustawę o Rzeczniku Ludowym, ale nie weszła ona w życie

• 1826 Szwedzi po raz pierwszy wprowadzili ten pomysł w życie

• Współcześnie ombudsman bada, czy rząd i administracja (w Norwegii: rząd, w Polsce, WB: rząd i administracja) nie naruszają prawa i woli parlamentu.

• Nie może nic rozstrzygać, może tylko wydawać opinie (wyjątek: tylko w Norwegii może zgłaszać wniosek o wotum nieufności !).

• Gdy ma miejsce debata nad absolutorium dla rządu, ombudsman wygłasza mowę

• 3 SPOSOBY ORGANIZACJI OMBUDSMANA

1. Jedna organizacja - np. WB, Norwegia, Hiszpania, Portugalia

2. Kilku ombudsmanów

• np. Szwecja - o. generalny, ds. środków masowego przekazu, ds. konsumentów, ds. kobiet, ds. dzieci

• podobnie jest w Polsce - o. generalny czyli Rzecznik Praw Obywatelskich, ale jest też Rzecznik Ds. Dzieci, a od 2005 będzie Rzecznik Ss. naruszania praw i wolności obywateli w wojsku (?)

3. Tak jak w Lichtenstein i RFN - jest tu tylko parlamentarny komisarz ds. naruszania praw obywatelskich w wojsku (w innych dziedzinach nie ma)

• Ad. 4.) INTERPELACJE I ZAPYTANIA POSELSKIE

• Pytanie, jakie parlament (tzn. grupa posłów, komisja itp.) może skierować do rządu (tzn. premiera, ministra, kilku ministrów, całego rządu) może mieć dwie formy:

1. INTERPELACJA - cechy

1. Interpelacja musi być na piśmie

2. Odpowiedź na interpelację jest obowiązkowa ! gdy nie, to interpelowana osoba może być pociągnięta do odpowiedzialności prawnej

3. Jeżeli parlamentowi się nie spodoba odpowiedź, to albo nic nie robi, albo może uchwalić rządowi wotum nieufności

2. ZAPYTANIE - cechy

1. Zapytanie w dowolnej formie

2. Odpowiedź jest fakultatywna

3. Jeżeli odpowiedź nastąpi, to w dowolnej formie

4. A gdy nie ma odpowiedzi lub parlamentowi nie jest usatysfakcjonowany, wówczas albo parlament nie robi nic, albo formułuje to samo pytanie jako interpelację

• Ad. 5.) WOTUM NIEUFNOŚCI

• (+) najbardziej skuteczny środek, bo może doprowadzić do ustąpienia rządu

• (-) ale są też pewne koszty, równocześnie jest niebezpieczny, bo może powodować anarchię (wypaczenie) np. Polska 1993 - rząd Suchockiej dostał wotum nieufności, prezydent rozwiązał parlament, rząd nadal rządził przez 3,5 miesiąca do wyborów nowego składu, bez legitymacji ku temu i nie mając w tym czasie nad sobą żadnej kontroli ! w tym czasie podpisano konkordat z Watykanem, czyli ważna decyzja podjęta została przez rząd, który nie miał poparcia społeczeństwa

• Dlatego są pewne OGRANICZENIA STOSOWANIA WOTUM NIEUFNOŚCI

1. Wyznaczenie okresu między zgłoszeniem wniosku a debatą i głosowaniem

• nie może być od razu po wniosku debata i głosowanie

• jest to czas na namysł, ew. kompromis

• najczęściej jest to 48 h, 3 dni

• Japonia - 6 miesięcy (za długo)

• Rosja - 7 dni od wniosku, przy czym rząd nie upada od razu, w ciągu miesiąca musi nastąpić ta sama procedura

• np. za Jelcyna próbowano 9 razy w ten sposób obalić rząd, ale bez skutku

• Pucz w Moskwie - 2 razy wotum nieufności dla rządu, prezydent ogłasza, że rozwiązuje parlament, ten tego nie uznaje i zaczyna okupować

2. Wniosku o wotum nieufności nie może zgłaszać 1 poseł

• najmniej w Belgii: 10 posłów

• najwięcej w RFN: 23% posłów

3. Posłowie nie są skłonni do zgłaszania wotum nieufności w I, II roku kadencji, chętniej w III, IV - boją się, aby nie został rozwiązany parlament

4. Jest to raczej środek opozycji przeciwko partii rządzącej

• ale zdarzają się wyjątki, kiedy partia rządząca uchwala wotum nieufności własnemu rządowi

• np. Wielka Brytania lata '80 - od 1979 rządzi M. Thatcher z Partii Konserwatywnej, dobre reformy, poparcie rządu 17%, za rok wybory, nagle konflikt o Falklandy i popularność rządu rośnie do 83%, wówczas partia rządząca zgłasza wniosek o wotum nieufności, rząd upada, odbywają się nowe wybory, zwycięża Partia Konserwatywna większością 50,3% (był to podstęp w celu przyspieszenia wyborów)

• np. Polska lata '90 - SLD i PSL chciały się pozbyć Pawlaka, aby premierem został Oleksy, zatem uchwalono wotum, upadł rząd Wałęsa, nadeszła era Oleksego

5. Konstruktywne wotum nieufności

• nie ma okresu przerwy, gdy rządzi rząd bez legitymacji, bo od razu trzeba przegłosować nowego premiera

• pierwsze Niemcy 1949 (do kanclerza)

• reszta do rządu: 1978 Hiszpania, 1983 Grecja, 1997 Polska, 2002 Turcja

• np. Grecja - kara dla opozycji, jeżeli nieudane wotum nieufności, przez 6 miesięcy nie może wnosić kolejnego wotum

• np. Niemcy 1982 - SPD 48% i FDP 9% miały razem 57% miejsc w parlamencie, w opozycji były CDU, CSU, raptem nastąpił konflikt na tle socjalnym, FDP w czasie debaty budżetowej opuszcza rząd i przechodzi do opozycji, która w ten sposób ma już 52% i może powiedzieć kanclerzowi „nie”, ale jest problem z podziałem łupów i z nowym kanclerzem czy Kohl, czy Strauss (ostatecznie zostaje nim Kohl)

• instytucja ta ma jednak również swoje minusy, pewne skutki uboczne

• np. trzeba było znosić rząd Buzka, bo brak kontrkandydata (choć znalazłaby się większość wymagana do uchwalenia wotum)

• ale zanim wprowadzono tę instytucję

• np. Polska 1923 - rząd upadł 17 razy

• np. Polska 1992 - rząd upadł 3 razy

• ŚRODKI ODDZIAŁYWANIA RZĄDU NA PARLAMENT

1. INICJATYWA USTAWODAWCZA

2. GILOTYNA

3. KANGUR

4. PRAWODAWSTWO DELGOWANE

5. PRAWODAWSTWO POWIELACZOWE

6. NADZWYCZAJNE UPRAWNIENIA WŁADZY WYKONAWCZEJ W STANACH WYJATKOWYCH

• Ad. 1.) INICJATYWA USTAWODAWCZA

• w systemie parlamentarnym: rząd, prezydent, posłowie, druga izba, ew. jeszcze inni

• ale w praktyce w krajach europejskich ponad 60% to inicjatywy rządowe (coś w rodzaju planowania pracy parlamentu)

• Ad. 2.) GILOTYNA - rząd wysyła projekt ustawy do parlamentu i określa jednocześnie czas debaty w parlamencie (urwanie czasu debaty np. Francja, WB, Belgia Holandia, od 2002 Turcja)

• Ad. 3.) KANGUR - rząd określa procedurę debaty nad projektem ustawy np. kolejność debatowanych artykułów - najpierw art. 7, potem art. 8, a potem art. 1 (to może być w interesie rządu np. na początek artykuł kontrowersyjny, bo jak to przejdzie, to wszystko przejdzie, albo od najłatwiejszego - różne taktyki)

• Ad. 4.) PRAWODAWSTWO DELEGOWANE - za zgodą parlamentu (tylko !) władza wykonawcza przejmuje uprawnienia stanowienia prawa, do wydawania aktów prawnych równych ustawom

• np. ordonanse prezydencko-rządowe we Francji (obszary, w których mogą być wydawane, są wyszczególnione w konstytucji)

• np. dekrety prezydenckie we Włoszech

• Ad 5. ) PRAWODAWSTWO POWIELACZOWE

• przepisy wykonawcze niższej rangi (np. okólniki, regulaminy)

• powinny one tylko technicznie regulować, ale praktyka jest taka, że idą za daleko i dokonują one merytorycznej interpretacji ustaw (zawężającej lub rozszerzającej), choć nie powinny

• tym samym niejako wnikają w działanie parlamentu

• Polska ma ponad 120 mln takich aktów prawnych (trudno sprawdzić ich zgodność, czy są bez błędu, sprawdza się jedynie ustawy)

• Ad. 6.) NADZWYCZAJNE UPRAWNIENIA WŁADZY WYKONAWCZEJ W STANACH WYJATKOWYCH

• np. Francja ma 5 takich stanów

• w razie stanu wyjątkowego albo.. albo.., ale i tak w obu wypadkach rośnie rola władzy wykonawczej, rosną jej uprawnienia

1. albo parlament jest rozwiązywany (np. Skandynawia)

2. albo parlament nie może być w ogóle rozwiązany (np. Francja)

63. SYSTEM RZĄDÓW ZGROMADZENIA - ISTOTA

• SYSTEM RZĄDÓW ZGROMADZENIA (bo dominuje parlament)

=DYREKTORIATU=KONWENTU (odwołanie do konstytucji 1793 Francji)

=SYSTEM PARLAMENTARNO-KOMITETOWY (bo rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu? )

• GDZIE ?

• współcześnie występuje tylko w Szwajcarii (konstytucja z 1874)

• Salwador przepisał od nich konstytucję, ale po roku się wycofał

• podobnie Turcy przepisali od Szwajcarii KC, ale też ta próba przeniesienia okazała się nieudana

• system ten występował w jakobińskiej konstytucji z 1793 roku, w Komunie Paryskiej, w ustrojach europejskich, a także niektórych azjatyckich państwach realnego socjalizmu

• CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

• Brak trójpodziału władzy ! System ten opiera się na zasadzie jednolitości władzy państwowej z dominacją parlamentu.

• Parlament jest najwyższym organem i to jemu podporządkowane są wszystkie organy.

• Rząd jest wybierany bezpośrednio przez parlament.

• Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem jego kadencji.

1. REFERENDUM

RZĄD ZGROMADZENIA:

2. RZĄD SZWAJCARSKI - skład wynosi 7 osób, a z praktyki wynika, że jest to „magiczna siódemka”

1. zawsze od 80 lat bez względu na wynik wyborów parlamentarnych do „magicznej siódemki” wchodzą te same partie i zawsze mają taką samą liczbową reprezentację (z reguły mają ministrów po kilkanaście lat, najdłużej zdarzyło się 37 lat, a od 1874 było tylko 92 ministrów)

socjaldemokraci: 2

ludowcy (chadecy): 2

liberałowie: 2

Partia Niezależnych: 1

2. wszyscy muszą mieć czynną znajomość francuskiego, niemieckiego, włoskiego, retoromańskiego

3. muszą być obecne dwie religie szwajcarskie (skoro jest 7 osób, to nie może być parytetu, dlatego na zmianę, raz jest 4 katolików i 3 protestantów, raz 3 katolików i 4 protestantów)

4. musi być reprezentacja 3 kantonów szwajcarskich (historycznie największych - Berno, Zurich, Genewa)

5. rząd rozstrzyga jednomyślnie !

6. na czele stoi prezydent

• jest jednocześnie szefem rządu i głową państwa

• tylko technicznie kieruje obradami rządu (nie może decydować)

• reprezentuje kraj na zewnątrz i wewnątrz

• jest rotacyjny tzn. przez 1 rok ktoś z każdej partii (socjaldemokrata ludowiec liberał PN)

7. jeszcze coś, ale już nieaktualne, bo do 1999 - nie mogło być w „magicznej siódemce” kobiety (wcześniej dwukrotnie socjaldemokracji próbowali wprowadzić do rządu kobietę, ostatecznie 1999 kobieta-socjaldemokratka weszła do rządu i w dodatku została prezydentem, bo akurat była ich kolej)

3. PARLAMENT

1. zazwyczaj znajdują się w nim tylko 4 główne partie (tzn. stanowią one 80%, prawie nigdy małe partie nie mają więcej niż 15%), a Szwajcarzy nigdy nie dają żadnej partii więcej niż 50%

2. W konstytucji jest wotum nieufności, ale praktycznie nie stosowane, bo upadłby rząd i kolejny byłby nie do końca magiczny bez reprezentacji

• Np. 1984 socjaldemokraci (47%) + liberałowie (19%) - socjaldemokraci chcieli, aby liberałowie oddali im 1 miejsce w rządzie, skoro mają taką przewagę w parlamencie, ale liberałowie się nie zgodzili i inne partie też nie (groziło by im wotum, a to przecież niemożliwe, bo rząd jest reprezentacją wszystkich partii)

• Ale socjaldemokratów było dużo w komisjach parlamentarnych

• Szczególna rola komisji parlamentarnych (małe rządy branżowe) - one opracowują strategie wykonawcze, a nie rząd; decyzje podejmuje się większościowo, a nie jednomyślnie, a szef komisji ma mocniejszy głos

w Polsce nie dało by się wprowadzić takiego układu, że np. w parlamencie wiekszość ma SLD, a w rządzie jest SLD, UP, PSL, LPR, S itp., ale w Szwajcarii ludzie są pragmatyczni i partia, która ma większość w parlamencie, nie szaleje z uchwalaniem wszystkiego co się da, bo wie, że w rządzie potrzebna jest jednomyślność, a ponadto w następnych wyborach może się ukształtować inny układ sił

64. PAŃSTWO UNITARNE - CHARAKTERYSTYCZNE CECHY.

Takie państwo jest wewnętrznie jednolite. Jego jednostki administracyjno-terytorialne są ściśle podporządkowane organom centralnym i nie mają żadnej politycznej samodzielności. Współcześnie jest to najbardziej rozpowszechniona forma państwa.

Jej charakterystyczne cechy to:

• jednolity system prawa materialnego i formalnego

• jednolite obywatelstwo

• jednorodny system organów sądowych oraz prawodawczych i wykonawczych

• podział kraju na jednostki administracyjno terytorialne z równoczesnym podporządkowaniem organów lokalnych organom centralnym

Państwa unitarne możemy podzielić na podgrupy ze względu na stopień centralizacji władzy:

• państwa zdecentralizowane

• państwa scentralizowane

W państwach zdecentralizowanych organy regionalne formowane są niezależnie od organów centralnych( np. Japonia, Nowa Zelandia, Wielka Brytania). W krajach o ustroju scentralizowanym podporządkowanie osiąga się dzięki wyznaczonym przez władzę centralną urzędnikom np. Holandia, Finlandia.

65. PAŃSTWO ZŁOŻONE. RODZAJE I CHARAKTERYSTYCZNE CECHY..

66. PAŃSTWO FEDERACYJNE.

67. KONFEDERACJA - ISTOTA I RODZAJE.

W państwach złożonych ich części składowe zachowują pełny lub ograniczony zakres suwerenności. Każda z nich ma określone kompetencję i swój własny system organów prawodawczych, wykonawczych i sądowniczych. Możemy wyróżnić następujące rodzaje takich państw:

1. Unia personalna- jest związkiem dwóch lub więcej państw poprzez osobę wspólnej głowy państwa, z zachowaniem odrębnego systemu instytucji państwowych np. unia polsko-węgierska za czasów Ludwika Andegaweńskiego po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 r. czy liczne unie polsko-litewskie.

2. Unia realna- jest związkiem dwóch lub więcej państw będących podmiotem prawa międzynarodowego. W ramach unii realnej sprawy zagraniczne, wojskowe, finansowe dotyczą wszystkich państw; tai charakter miała Unia Lubelska, zawarta między Polską a Litwą w 1569 r.

3. Konfederacja- jest związkiem państw powołanym w celu realizacji określonych zamierzeń. Organy konfederacji wykonują władzę za pośrednictwem państw członkowskich. Konfederacja prawie nie ogranicza suwerenności poszczególnych państw, ale pewne funkcje zobowiązują się one wypełniać wspólnie. Państwa wchodzące w skład konfederacji zachowują kompetencje kompetencji tzn. prawo do ustalania własnej kompetencji, jak i kompetencji wszystkich jednostek polityczno-prawnych we własnym obrębie, Pozostają państwami suwerennymi i utrzymują swoją osobowość międzynarodowa. Stosunki między członkami konfederacji mają charakter prawnomiędzynarodowy. Najczęściej powoływany jest wspólny organ w formie zgromadzenia parlamentarnego, w którym części składowe związku są równoprawne w glosowaniu, tzn. mają po jednym glosie, niezależnie od wielkości państwa, liczby mieszkańców, bogactw materialnych itp. np. Unia Europejska podobno jest konfederacją ale inne przykłady to np. Szwajcaria 1803-1848, Związek Niemiecki1815-1866, USA 1778-1787, a więc dawno i nieprawda.

4. Federacja- to państwo związkowe, jego części mają samodzielność prawną i określony zakres samodzielności politycznej. Części składowe ( stany, kantony, prowincje, państwa) są podmiotami federacji i mają własny podział administracyjno-prawny. Współcześnie jest to najczęściej występująca forma państwa złożonego. federacje tworzą się głównie:

• w ramach ograniczania uprawnień państw członków w ramach konfederacji tak było w Szwajcarii czy USA.

• dobrowolnej umowy między państwami

• wcielania terytoriów np. Nowa Funlandia do Kanady

• dekoncentracji jednolitego państwa np. w 1988 parlament Belgii przyjął ustawę, mówiącą że królestwo Belgii przeobrazi się w państwo federacyjne złożone z Brukseli, Flandrii, Walonii.

Federacja ma następujące cechy:

1. Terytorium takiego państwa pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością: składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły nie mających prawa secesji.

2. Podmioty rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji, mogą uchwalać inne ustawy obowiązujące na własnym terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem federacji. Federalne organy mogą ponadto wydawać akty prawne dla poszczególnych członków federacji.

3. Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy

4. Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem związku i odpowiedniej części składowej federacji np. Austria, RFN, Szwajcaria, USA.

5. Parlament związkowy jest dwuizbowy: interesy podmiotów federacji reprezentuje izba wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej, jeden to zasada równego przedstawicielstwa np. USA po dwóch senatorów z każdego stanu, drugi to zasada zróżnicowanego przedstawicielstwa w zależności od liczby ludności np. Australia, RFN, Kanada.

6. Istnieje podział kompetencyjny pomiędzy federację i jej części składowe. Praktyka ustrojowa krajów federacyjnych wskazuje na trzy rodzaje rozwiązań w takich państwach.

• dualistyczny federalizm np. USA, Szwajcaria, Meksyk, Brazylia, Australia. Konstytucja państwa związkowego wyznacza mu granice działalności ustawodawczej tzn. mówi jakiego rodzaju ustawy są w wyłącznej gestii państwa federalnego, a co może sobie podmiot takiego państwa sam ustalać.

• zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tzw. konkurencyjnych kompetencji np. Austria, RFN.

• trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych związku i władz podmiotów federacji np. Indie

Wśród ponad 160 państw członkowskich ONZ jedynie około 30 to różne formy państw złożonych.

68. AUTONOMIA - UWARUNKOWANIA, ISTOTA, PRZYKŁADY.

Autonomia to wewnętrzne samozarządzanie częścią terytorium państwa na podstawie kompetencji ustawodawczych, dotyczących spraw o lokalnym znaczeniu. Przyczyny tworzenia autonomii są zróżnicowane. Wśród najważniejszych można wymienić:

• uwarunkowania geograficzne np. Wyspy Teterskie w składzie Danii, Wyspy Alandzkie w składzie Finlandii

• uwarunkowania ekonomiczne-jako konsekwencja relatywnego nadrozwoju np. kraj Basków, Flandria, Katalonia lub relatywnego niedorozwoju np. Sycylia, Bretania, Walia, Walonia.

• uwarunkowania historyczne np. Szkocja, niektóre rejony Włoch

• uwarunkowania narodowościowe np. Baskonia, Katalonia,

• etniczne, językowe i religijne

Autonomia oznacza ograniczoną tylko samodzielność. Status autonomi, czyli akt normatywny będący prawną podstawa działalności organów autonomicznych jest ustanawiany lub zatwierdzany przez organ ogólnopaństwowy. Prawa regionalne mogą być zmieniane przez organy centralne, jeśli zostały naruszone państwowe interesy. Autonomiczne organy czy rządy, parlamenty prowadzą działalność pod nadzorem organów centralnych, które wyznaczają swojego specjalnego pełnomocnika np. gubernator Finlandia czy komisarz Dania.

69. WIZJA I CELE TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ W EUROPIE WSCHODNIEJ.

70. UWARUNKOWANIA TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ W EUROPIE WSCHODNIEJ.

W tych pytaniach będę trochę freestailował . Głównym celem transformacji ustrojowej w krajach socjalistycznych było jak wszyscy wiemy przywrócenie demokracji , i to tej według wzorca zachodnio europejskiego. Zamiast monopolistycznego systemu politycznego społeczeństwa postulowały państwo prawa, demokrację i przywrócenie narodowych tradycji. Jak się okazało biedne społeczeństwa nie wiedziały czego żądają. Celem transformacji było także przejście od społeczeństwa zredukowanego do dwóch grup tzn. nomenklatury i reszty do społeczeństwa obywatelskiego w sensie polityczno kulturowym i społeczeństwa klasowo zróżnicowanego pod względem interesów ekonomicznych i pozycji na rynku. Jak się można było spodziewać przeszliśmy od społeczeństwa nomenklatury i reszty do społeczeństwa bogactwa i biedy ( niektórzy na pewno zaprotestują i będą to ci bogatsi).

Zasadniczą przyczyną upadku panującego systemu było jak się mówi ubezwłasnowolnienie polityczne, narodowe i ekonomiczne. I znów muszę złamać stereotyp: przecież wyniki frekwencji wyborczej pokazują ze i tak wszyscy mają w dupie politykę i nie glosują, no chyba, że wtedy to był spontan.

Żadne ze społeczeństw postkomunistycznych nie stworzyło jeszcze stabilnego systemu partyjnego. Wynika to podobno z tego, że niechęć do polityków wynieśliśmy jeszcze ze starego ustroju. ( to może być prawda).

Teraz zamiast pierdzielić wypunktuje cele transformacji ustrojowej:

• przejście od władzy autorytarnej do demokratycznej

• od partii monopolistycznej do wielopartyjności

• od nomenklatury partyjnej do pluralistycznych elit politycznych

• od nominacji do wybieralności naczelnych władz państwa

• od władzy komitetów partyjnych do rządów gabinetów ministrów

• chciano narodowej suwerenności

• politycznego pluralizmu

• państwa prawa

• niezawisłej władzy, policji, sądownictwa, armii

• chciano reformować gospodarke

Uwarunkowania tego całego procesu były różne tak jak różni są od siebie Polak, Czech, Rosjanin, Czy Albańczyk. Niektórym chodziło tylko o demokrację, wolność chcieli jeść u chińczyka jeździć do roboty na Irlandzką budowę, czy kupować w kioskach zagraniczną prasę pornograficzną. W jeszcze innych krajach chodziło o problemy także natury narodowościowej, które komunizm uśpił traktując wszystkich tak samo chujowo. Po rozpadzie tych państw odżyły one na nowo taj jak w Jugosławii. Nie będę więcej pisać, bo na te pytania to można powiedzieć każdy farmazon.

71. ETAPY ROZWOJU TRANSORMACJI SYSTEMOWEJ W EUROPIE WSCHODNIEJ.

Występują 3 główne etapy transforamacji ustrojowej tzn.

1. Upadek starego systemu: w drodze rewolucji(Rumunia) lub „refolucji np. Polska, Węgry nie funkcjonalność socjalizmu np. Bułgaria, Rumunia, erozja socjalizmu np. Polska, Węgry, innowacja w socjalizmie np. pierestrojka w ZSRR, załamanie socjalizmu i przejęcie władzy przez przeciwną elitę np. CSRS, NRD.

2. Budowanie instytucji nowego sytemu: czyli budowanie instytucji liberalnej demokracji tego etapy to; transformacja, czyli wprowadzanie liberalnych zasad, instytucji i mechanizmów, zniesienie cenzury, wprowadzenie wielopartyjności, gwarancja praw obywatelskich, drugi etap to: stabilizacja czyli, nowa konstytucja i prawo wyborcze rozwój samorządu lokalnego, nowa elita polityczna, stabilna koalicja na rzecz demokracji.

3. Etap trzeci to konsolidacja demokracji: stabilne partie polityczne i system partyjny oraz demokratyczna kultura polityczna.

72. TYPOLOGIA SYSTEMÓW POLITYCZNYCH W EUROPIE WSCHODNIEJ - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA.

Występujące tutaj rozwiązania ustrojowe nie mogą być uporządkowane według typowych kategorii i to nie ze względu na okres transformacji, ale dlatego, że nie ma żadnych idealnych modeli. Z normalnego punktu widzenia warianty demokratyczne oscylują między systemem quasi-prezydenckim (Rosja) a różnymi systemami parlamentarno-gabinetowymi (pozostałe kraje). Zmiany systemowe są zaawansowane w różnym stopniu. W Polsce, Republice Czeskiej, Słowacji, Słowenii, na Węgrzech są one najbardziej zaawansowane. Bułgaria, Rumunia, Albania to wciąż jeszcze opóźnione w rozwoju dauny. Szanowny Pan Konstanty Książe Adam z Chujami nie gadam podaje w swojej książce taka o to klasyfikację:

1. Demokracja- Polska, Czechy

2. Anokracja- czyli forma rządów mieszana zawierająca elementy zarówno autorytaryzmu, jak i demokracji to np. Rosja, Chorwacja, Ukraina, Białoruś, Rumunia

3. Autorytaryzm- Republiki Centralnej Azji, Albania, Kazachstan.

73. PARLAMENTY W KRAJACH EUROPY WSCHODNIEJ - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA.

74. GŁOWA PAŃSTWA W KRAJACH EUROPY WSCHODNIEJ.

Prezydenci ogólnie:

1. Albania- prezydenta wybiera parlament, ma on słabą władzę

2. Bułgaria- wybierany w wyborach powszechnych, ma średnią władzę

3. Chorwacja- wybory powszechne, ma silną władzę

4. Czechy- wybiera parlament, ma słabą władzę

5. Polska- wiemy jak wybierany, władza słaba

6. Słowacja- wybiera parlament, ma słabą władzę

7. Węgry- wybiera parlament ma słabą władzę

Generalnie rzecz biorąc to nie znam żadnego tych krajów oprócz Polski i Rosji i to mogę opisać:

Polska Prezydent:

Wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych na okres 5 lat. Kandydat musi mieć ukończone 35 lat i mieć pełne prawa wyborcze nie może być karany karnie. To ogólnie a jego kompetencje to: czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, strzeże suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności jego terytorium, ratyfikuje i wprowadza umowy międzynarodowe( musi o tym zawiadomić sejm i senat), mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych, ma prawo łaski, jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, mianuje szefa sztabu generalnego, nadaje obywatelstwo polskie, zarządza wybory do sejmu i senatu, zarządza referendum, ma inicjatywę ustawodawczą, podpisuje akty ustaw, może odmówić, przyjmuje dymisje rządu, desygnuje premiera, powołuje sędziów i to tyle reszta w pytaniach dotyczących konkretnie tego zagadnienia.

Polska Parlament:

Wybierane na 4 letnie kadencje rozpoczynające się w dniu pierwszego posiedzenia, są głównymi ośrodkami kształtowania się prawa, decydują lub współdecydują o obsadzaniu stanowisk państwowych, urzędów oraz powoływaniu podstawowych organów, sejm 460 posłów, senat 100 senatorów, wybieranych w wyborach powszechnych, tajnych, równych, proporcjonalnych, wybory zarządza prezydent na miesiąc przed końcem kadencji, sejm sam może skrócić swoją kadencję, obrady sejmu są jawne, poseł to reprezentant całego narodu oznacza to iż nie wiążą go instrukcje wyborców. Funkcje to funkcja ustawodawcza czyli tworzenie prawa, funkcja kontrolna czyli, parlamentarny proces nadzoru, tworzenie komisji śledczych, kontrola wykonywania budżetu państwa, 3 funkcja to funkcja kreacyjna czyli: powoływanie określonych organów państwa, prezes NBP, członkowie TK i TS, prezes NIK, członkowie krajowej rady radiofonii i telewizji razem 6

Prezydent Rosja:

Kadencja 4 lata z możliwością jednej reelekcji, frekwencja wyborcza musi być wyższa niż 50%, musi być więcej niż jeden kandydat, kieruje polityką wewnętrzną i zewnętrzna, powołuje i odwołuje najwyższe dowództwo sił zbrojnych, zarządza wybory do Dumy, referenda, corocznie wygłasza orędzia do Zgromadzenia Federalnego, kieruje polityką zagraniczną, prowadzi rokowania, podpisuje porozumienia zagraniczne, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, wydaje akty prawne, dekrety, rozporządzenia, powołuje premiera i może go odwołać, jest arbitrem w sporach między organizacjami państwowymi, Rada ministrów to organ należący do prezydenta.

Parlament Rosja:

Dwie Izby, Izba wyższa Rada Federacji, niższa Duma Państwowa, pierwszy organ ma 450 członków deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych, Rada ma 178 członków po dwóch z każdego organu federacji, obie izby obradują nieprzerwanie, zadania dumy to uchwalanie ustaw federalnych, inne jej kompetencje sprowadzają się w istocie od zatwierdzania prezydenckich kandydatów na szereg stanowisk państwowych, Rada Federacji udziela rządowi votum zaufania, zatwierdza granice podmiotów federacji, prezydenckich kandydatów na różne stanowiska i jego dekrety, powołuje sędziów Sądu Konstytucyjnego, Najwyższego, Naczelnego Sądu Arbitrażowego, prokuratora generalnego, decyduje o użyciu wojsk federacji poza granicami federacji, żadna z izb nie może uchylić dekretu czy rozporządzenia prezydenta.

Parlamenty w innych krajach:

• Słowacja: jednoizbowy, Rada Narodowa 150 członków

• Węgry: jednoizbowa, Zgromadzenie Narodowe 386 członów

• Bułgaria: jednoizbowa, Zgromadzenie Narodowe 240 członasów

• Rumunia, dwuizbowa, Izba Deputowanych, Senat, 341,143 odpowiednio człochów

• Łotwa, Litwa, sejm jednoizbowy odpowiednio 100 i 141 członkuff

75. NOWE TENDENCJE W ROZWOJU SYSTEMÓW POLITYCZNYCH.

76. PARTIA POLITYCZNA - ISTOTA, GŁÓWNE KONTROWERSJE WOKÓŁ DEFINICJI

• PARTIA - dobrowolna organizacja, której głównym celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego

• Eksponowane są 3 podstawowe elementy partii:

1. ORGANIZACJA

2. PROGRAM

3. FUNKCJE

4. W partiach komunistycznych dodatkowo KLASOWOŚĆ (ten punkt uwzględniają tylko autorzy marksistowscy)

• SPÓR O DEFINICJE

1. SZKOŁA FRANCUSKA - eksponują ORGANIZACJĘ

2. SZKOŁA NIEMIECKA - definicja poprzez PROGRAM

3. SZKOŁA AMERYKAŃSKA - definicja poprzez FUNKCJE

77. ORGANIZACJA PARTII POLITYCZNYCH - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

• Na ORGANIZACJĘ składają się

1. zasady członkostwa

2. struktura wewnętrzna (i sposób jej zorganizowania)

3. sposób podejmowania decyzji

• Ad. 1.) MODELE CZŁONKOSTWA

1. członkostwo indywidualne (indywidualny akces)

• w partiach liberalnych, ekologicznych, komunistycznych występuje tylko ten model członkostwa

2. członkostwo kolektywne

• jako wyłączne w Instytucjonalno-Rewolucyjnej Partii Meksyku (należy do niej ponad 60% dorosłych Meksykanów

• są tam 3 sektory:

1. sektor ludowy (kapitaliści, należący do grup biznesu, do ruchu rzemieślnicznego - automatycznie, z urzędu są w Partii)

2. sektor pracowników fizycznych, robotników i należących do związków zawodowych - są automatycznie w Partii

3. sektor niefizycznych zawodów, dziennikarzy, adwokatów, lekarzy, wojskowych, policjanci - mają obowiązek należeć do izb samorządowych, a przez to automatycznie do Partii (można się aktywnie wypisać, ale wtedy kariery nikt nie zrobi)

3. członkostwo mix indywidalno-kolektywne

• partie konserwatywne, chadeckie, socjaldemokratyczne

• np. Partia Pracy WB - zrzesza 7 mln ludzi (z czego 400 tys. to członkowie indywidualni, a reszta to członkowie kolektywni, należący do tradeunionów, a trudno należeć do tradeunionu, a do Partii Pracy nie); 1903 ustawa o mariażu Partii Pracy ze związkami zawodowymi, że Towarzystwo Fabiańskie + TU = Partia Pracy; trudno się wypisać, bo trzeba dochować wierności formułce wypisu wynikającej z tej ustawy, a ona jest bardzo formalna i dokładnie trzeba się trzymać przecinków itp.

• 1979, gdy do władzy w WB doszła Partia Konserwatywna, zgłosili w 1981 projekt ustawy o derogacji tamtej ustawy z 1903, ale projekt ten upadł, mimo że PK miała większość, bo 1/3 PK głosowało przeciw (tradycjonaliści)

WYMAGANIA STAWIANE KANDYDATOM I CZŁONKOM JAKO KRYTERIUM PODZIAŁU PARTII

1. partie, do których wystarczy się zapisać

2. partie, które mają pewne oczekiwania, wymagają np. uznania określonego światopoglądu lub tego, aby kandydat był wprowadzany przez innych członków

• partie ekologiczne, chadeckie, komunistyczne

• SKŁADKI - jest tendencja odstępowania od składek członkowskich, nie prowadzą ich np. Partia Konserwatywna (WB), CSU (Bawaria), Forza Italia (Berlusconiego)

• Ad. 2.) STRUKTURA WEWNĘTRZNA - 3 zasady organizacji struktury wewnętrznej partii

1. ZASADA DEMOKRATYZMU - najbardziej rozpowszechniona (socjaldemokraci, chadecy, kons?, liberałowie, ekolodzy)

1. wszystkie decyzje są wypracowywane od dołu do góry i zwieńczeniem jest kongres

2. są możliwe frakcje w partiach

2. ZASADA CENTRALIZMU DEMOKRATYCZNEGO - poniosła fiasko, znana w partiach komunistycznych, nie dało się znaleźć równowagi i zazwyczaj dominował centralizm (ew. gdy na odwrót, to następował kryzys np. praska wiosna, np. poziomki, czyli struktury poziome w PZPR 1981)

1. próba połączenia demokracji wewnątrzpartyjnej z centralizmem - decyzje od dołu, realizacja scentralizowana

2. brak możliwości tworzenia frakcji

3. ZASADA MILITARYZMU - militaryzm jest niedopuszczalny w państwach demokratycznych (ew. w partiach skrajnie prawicowych paradoks: w statucie zasada demokracji, drugie dno obok statutu zasada militaryzmu; często delegalizacja)

• rozkazy, silna pozycja jednej osoby

• Ad. 3.) SPOSOBY PODEJMOWANIA DECYZJI

1. scentralizowane - decyzje podejmowane są przez organy centralne (np. Partia Konserwatywna WB)

2. Zdecentralizowane

• partie amerykańskie (prawybory)

• partie ekologiczne (tylko w tych partiach, które przecież działają wg zasady demokratyzmu, istnieje też zasada konsensusu - gadamy, aż się zgodzimy)

78. PROGRAMY WSPOŁCZESNYCH PARTII POLITYCZNYCH - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

• Na PROGRAM składa się triada

1. IDEOLOGIA

2. PROGRAM SENSU STRICTO

3. PLATFORMA WYBORCZA

• Ad. 1.) IDEOLOGIA - większość partii nie eksponuje swojej ideologii (ew. partie ekologiczne, chadeckie, komunistyczne), bo dzisiaj obowiązuje model „all catch party” (chcą mieć członków z różnych warstw społecznych), model partii „volkspartei”, ogólnonarodowej

• Ad. 2.) PROGRAM SENSU STRICTO - recepta partii na rozwiązanie problemów

1. programy są centrowe, bo programy dążą do centrum, idą od lewa do centrum i od prawa do centrum, bo centrum jest wygodne, ale ma też koszty swoje!

• np. SLD się przesunęło do centrum i na lewicy powstało vacuum, puste miejsce, zajęte przez Samoobronę,

• np. Francja z Frontem Narodowym, który wstrzelił się w miejsce partii prawicowych)

2. programy są pragmatyczne, konkretne

• np. na poziomie lokalnym, że most zbudują za to i za to

3. programy na określony czas ? komuniści 5 lat, socjaldemokraci 10-25 lat, chadecy, konserwatyści 3 lata, ekologiczne 1 rok

• Ad. 3.) PLATFORMA WYBORCZA

• krótkotrwała na czas wyborów

• populistyczna zazwyczaj

• np. dlaczego w USA tylko 2 partie ? nowe partie tworzone są na szczeblu stanu na tle jakiegoś problemu, tymczasem partie duże zaraz przejmują podobne sposoby rozwiązania tego problemu od tamtej nowej partii; a wyborca wie, że system jest większościowy i że jego partyjka nie ma za bardzo szans, więc głosuje na dużą partię

• dlatego w USA te duże partie są bardzo elastyczne, nie mają programów sensu stricto, są tylko te bardzo elastyczne platformy wyborcze

79. FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

• PUNKT WIDZENIA

1. socjologiczny

2. politologiczny

• z punktu widzenia b.) wyróżniamy 3 FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH

1. KSZTAŁTOWANIE OPINII I POSTAW SPOŁECZNYCH

• wszystkie partie chcą wpływać na naszą świadomość tak, abyśmy na nich głosowali w wyborach (kreują pozytywne nastawienie do samych siebie)

• ale partie ekologiczne, komunistyczne, chadeckie chcą też, abyśmy przyjęli określony światopogląd

2. FUNKCJA WYBORCZA - wypełnia się w 3 postaciach

1. partie wysuwają kandydatów do wyborów

2. dają kandydatom program do ręki

3. partia urządza kandydatom marketing, pomaga się wylansować

3. FUNKCJA RZĄDZENIA - polega na kilku sprawach

1. obsadzanie stanowisk w państwie po wygranych wyborach (zbieranie konfitur, TKM - u nas pokutuje dawny system USA tzn. wymiana wszystkich stanowisk, mimo ustawy o służbie cywilnej, a na Zachodzie tylko ministrów i ew. wiceministrów, zgodnie z zasadą: „politycy odchodzą, urzędnicy zostają” i można ich zwolnić tylko za nielojalność, a nie za brak zaufania wynikający z innej opcji politycznej)

2. funkcja rządzenia wykonywana przez partie opozycyjne - mitygujący wpływ na partię rządząca, gdy jest się w opozycji parlamentarnej lub pozaparlamentarnej

• np. Polska 1993 rząd mniejszościowy SLD-PSL, UP nie wszedł do rządu, ale obiecał poparcie, mimo że był w opozycji

• np. WB, Hiszpania, Grecja, Turcja gabinety cieni !!! - cienie premiera i ministrów dostawali połowę pensji tych prawdziwych, potem tylko premier, ale i tak gabinet cieni dostaje pieniądze na swoją działalność

80. MODELE CZŁONKOWSTWA WE WSPÓŁCZESNYCH PARTIACH POLITYCZNYCH.

81. ZASADY STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH WSPÓŁCZESNYCH PARTII POLITYCZNYCH.

82. IDEOLOGIA - PROGRAM - PLATRORMA WYBORCZA WSPÓŁCZESNYCH PARTII POLITYCZNYCH.

83. FUNKCJA WYBORCZA PARTII POLITYCZNYCH - SPOSOBY PRZEJAWIANIA SIĘ.

Funkcja wyborcza partii politycznych polega na budowaniu programów, selekcji kandydatów i uczestnictwu w wyborach. W państwach niedemokratycznych ta funkcja schodzi na drugi plan lub nie jest w ogóle realizowana.

84. FUNKCJE RZĄDZENIA PARTII POLITYCZNYCH - SPOSOBY PRZEJAWIANIA SIĘ.

Funkcje rządzenia realizuje partia, która wygrała wybory. W konsekwencji tego - samodzielnie lub w koalicji z innymi partjami - obsadza stanowiska państwowe. W warunkach państwa demokratycznego udzial w rządzeniu mają również partie opozycyjne poprzez różnorodne reakcje na dzialanie ośrodków władzy.

85. CHARAKTERYSTYKA PARTII LIBERALNYCH.

Główne idee:antyklerykalizm; ponadto liberalizm lewicowy- socjalnie skorygowany kapitalizm i liberalizm prawicowy- obrona własności prywatnej i wolnej gospodarki

rynkowej.

86. CHARAKTERYSTYKA PARTII CHADECKICH

Partie Chrześcijańskie ich główne idee: chrześcijaństwo, antykomunizm, wolna gospodarka.

Przykłady partii: CDU, CSU-RFN, OVP-Austria, Chrześcijańsko-Demokratyczne Stonnictwo Pracy-Polska.

87. CHARAKTERYSTYKA PARTII SOCJALISTYCZNYCH I SOCJALDEMOKRATYCZNYCH.

Główne idee: różne warianty w ramach tzw. socjalizmu demokratycznego; demokracja gospodarczo socjalna, polityczna, kulturalna, międzynarodowa.

Przykład partii: SPD-RFN, Labour Party-W.B., Unia Pracy, Polska Partia Socjalistyczna, Socjaldemokracja Rzeczpospolitej Polskiej-Polska

88. CHARAKTERYSTYKA PARTII KONSERWATYWNYCH.

Główne idee: zachowanie gospodarki rynkowej , silne państwo wewnątrz i na zewnątrz, akcentowanie antysocjalizmu.

Przyklady partii: Conservative Party-W.B., Finna Fail-Irlandia, Partia Konserwatywna-Polska

89. CHARAKTERYSTYKA PARTII EKOLOGICZNYCH.

Główne idee: więcej wspóldecydowania obywateli przez decentralizację politycznych procesów rozstrzygania, ograniczenie wzrostu gospodarczego odbywające się kosztem środowiska naturalnego(odrzucenie energi jądrowej, rozbrojenie w Europie, ochrona środowiska , pokoju.

Partie: wszedzie tak samo Zieloni

90. CHARAKTERYSTYKA PARTII SKRAJNIE PRAWICOWYCH.

Główne idee:konglomerat rasistowskich, antysemickich, nacjonalistycznych i autorytarnych postulatów. Wrogość wobec cudzoziemców.

Partie: Ku-Klux-Klan, Front Narodowy

85 do 90 dodatkowo

Głównymi czynnikami podziału na różne partie , ale także czynnikami ich rozwoju są:

• proces tworzenia nowoczesnego narodu i uprzemysłowienia oraz „narodowych rewolucji”, konflikty między dominującąi podporządkowana kultura, orz konflikty na lini państwo kościół

• procesy rewolucji przemyslowej, konflikty między agraryzmem, a industrializacją oraz między kapitalem a pracą.

W drugiej połowie wieku XX podzialy te uwypuklą konflikt ekologiczny. Uproszczony schemat genezy „ideologicznych rodzińeuropejskich partii politycznych przedstawia się następująco:

• liberałowie i konserwatyści wyodrębnili się w związku z konfliktem między systemem feudalnym a kapitalistycznym.

• partie robotnicze to nastepstwo systemu burżuazyjnego

• partie agrarne następstwo uprzemyslowienia

• regionalne centralizacja wladzy

• chrześcijańskie odpowiedź na ideologi socjalistyczną

• faszystowskie opozycja do systemu demokratycznego

• ekologiczne odpowiedź na zagrożenia cywilizacyjne.

91. POJĘCIE I ZAKRES PRZEDMIOTOWY SYSTEMU PARTYJNEGO.

Dwie różne interpretacje tego sformułowania:

1. Stanowisko nazywane klasycznym. M.Duverger mówi, że system partyjny to: „formy i warunki kooegzystencji wielu partii istniejących w danym kraju”

2. Drugi punkt widzenia znacznie rozszerza zakres systemu partyjnego tzn. : „system partyjny jest mechanizmem współdziałania bądź rywalizacji organizacji społecznych w walce o władzę i jej sprawowanie.”

Pan Szanowny Konstanty uważa jednak, że system partyjny to: „system obejmujacy partie polityczne, całokształt zachodzących pomiędzy nimi relacji oraz zasad i norm regulujących zarówno stosunki międzypartyjne, jak i stosunki mmiędzy partiami, a aparatem państwowym”

Bliższy jest więc zatem pierwszej opini na temat systemów partyjnych.

Na wszelki wypadek pisze równieżco znaczy system polityczny według Adama: „System polityczny to ogół organów państwowych, parti politycznych oraz organizacji i grup spolecznych- formalnych i nie formalnych- uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogól generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi”.

System partyjny obejmuje więc tylko partie polityczne. Genialne!!!

System partyjny wypelnia następujące funkcje.

• plaszczyzna konfrontacji partii politycznych

• forum kształtowania opini publicznej i rozwijania kultury politycznej

• stanowi mechanizm wyłaniania i zmiany ekip rządzących oraz potwierdzania legitymizacji władzy państwowej

92. KRYTERIA PODZIAŁÓW SYSTEMÓW PARTYJNYCH.

Wystęują kryteria ilościowe i jakościowe.

1) Kryterium ilościowe opiera się na liczbie partii czynnie uczestniczących w życiu publicznym i w machanizmach sprawowania władzy. Podstawą rozróżniena są partie, które mają szanse zdobycia włądzy i uczestniczenia w jej sprawowaniu.

Na podstawie kryterium ilościowego wyróznia sięsytemy:

• jednopartyjne: istnieje tylko jedna partia, zakaz działalności innych np. socjalizm, faszyzm

• dwupartyjne: wsród wielu partii tylko dwie mają realne szanse na sprawowanie władzy, system opiera się na koalicjach ijest wyrazem integracji politycznej wokół dwóch biegunów(USA, Wielka Btytania)

• wielopartyjne: 3 lub więcej partii ma szansę zdobycia władzy, system ten jest wyrazem znacznego rozbicia i zróżnicowania społeczęństwa

2) Kryterium jakościowe. Opiera się na kryteriach: konkurencyjności partii, charakterze programu i walki międzypartyjnej, częstotliwości zmiany partii rządzącej i przebiegu procesu tworzenia rządu.

- oparte na zasadzie konkurencji: partie konkurują o głosy wyborców, a konfiguracja sił politycznych jaka wyłoni sięw parlamencie jest odzwierciedleniem preferencji elektoratu. Istotą tego systemu jest formalna równość szans starania się o władzę przez wszystkie partie i dopuszczenie do wladzy wszystkich legalnie dzialających partii politycznych.

- nie dopuszczejące konkurencji: brak walki o wladzę, legalnej opyzycji, wladza państwowa w sposób trwały jest w rękach jednej partii. Ten system można jeszcze podzielić wyróżniająć systemy:

1. jednopartyjne

2. partii hegemonicznej: odrzucenie rywalizacji ze względów ideologicznych mimo istnienia kilku partii, brak legalnej opozycji wynika z uznania -ideoologiczno-politycznego- zwierzchnictwa partii komunistycznej przez tzw. partie sojusznicze, bowiem uznanie to jest warunkiem ich dzialalności.

3. partii predominującej: jedna partia jest zdolna przez dłuższy czas do uzyskania większości mandatów( choć niekoniecznie głosów)

Wśród występujących w literaturze kryteriów jakościowych najczęściej powtarzają się jednak cztery: konkurencyjności partii, charakter programu i walki międzypartyjnej, częstotliwości zmiany partii rządzącej i przebiegprocesy tworzenia rządu.Tako żecze Wojtaszczyk.

Istnieje jeszcze wiele innych chujowych podziałów ale można je na luzie obsrać ciepłym kałem.

93. SYSTEM JEDNOPARTYJNY - ISTOTA I RODZAJE. PRZYKŁADY.

Opiera się na zakazie działania innych partii , oprócz rządzącej. Jednopartyjność zaznaczyla się w państwie faszystowskim, w warukach realnego socjalizmu oraz w krajach pokolonialnych.Ze względu na rodzaje Szanowny Doktor dzieli systemy jednoparytjne na trzy podgrupy, a więc:

1. Faszystowski: Nie był jednakowy we wszystkich państwach. Istotne różnice pomiędzy systemami: włoskim i niemieckim, a hiszpańskim i portugalskim.Jednopartyjność sprowadza się do upaństwowienia partii rządzącej i nadania jej atrybutów władczych, zarówno w Niemczech jak i we Wloszech status partii fasztstowskiej był zbliżony do stanowiska prawnego organu państwowego. Wódz partii jest także przywódcą państwa, partia jest chroniona tak samo jak państwo, organy parti mają różne kompetencje z zakresu prawa publicznego.

2. Realny socjalizm: formalnoprawna odrębność kompetencji organów partyjnych, organów państwowych od siebie. To rozgraniczenie było w niektórych płaszczyznach i okresach historycznych państwa realnego socjalizmu kompletnie nie przestrzegane.

3. Kraje pokolonialne: Ten system wynika tam z często z tradycji, i ze względów czysto pragmatycznych. Np. tradycja wspólnoty plemiennej(wynika z niej postulat odrzucenia indywidualności na rzecz wspólnoty), chęć przezwyciężenia zróżnicowania etnicznego etnicznego, wielopartyjności nie sprzyja również stopień zaawansowania rozwoju społecznego( niski poziom kultury politycznej, mało wyszkolonych kadr).

94. SYSTEMS DWUPARTYJNY - ISTOTA I RODZAJE. PRZYKŁADY.

W tym systemie może co prawda działać więcej partii, ale tylko dwie z nich mają realne sznse na zwycięstwo i zdbycie władzy. Zazwyczaj system ten jest chroniony większościową ordynacją wyborczą.

Ten system może mieć wpływ na zachowanie elektoratu:

• przeciwdziałanie polaryzacji spoleczeństwa. Wyborcy chcąc, aby ich głos nie był stracony, zmuszeni są na oddania głosu na jedną z dwóch wielkich partii. Inne nie mają szans.

• uzyskanie przez wyborców poczucia realnego wpływu na to, jaka partia będzie rządziła. Pierwsze współgra z drugim nieprawdaż?

Ten system występuje w USA i Wielkiej Brytanii.

Ten system stwarza korzystne przesłanki dla stabilizacji i równoważenia systemu plitycznego.

Margines stanowią w nim parie małe i skrajne.

• Ten system należy do konkurencyjnych systemów sprawowania władzy, w przciwieństwie do niekonkurencyjnych(realny socjalizm, faszyzm). Podstawowe roztrzygnięcia we wszystkich systemach konkurencyjnych zapadają na zasadzie większości.

• System w Usa należy dodatkowo do systemów pragmatycznych czyli takich gdzie walka konkurencyjna między partiamii toczy się nie o ideologie ale konkretne hasla programowe tudzież obsade stanowisk. Ten system jest przeciwieństwem sytemów zideologizowanych.

• System partyjny zrównoważony(W. Brytania, USA, RFN) czyli nie wiem wlaściwie jaki. Wiem jedno charakterystyczna jest tu tendencja do regularnej zmiany rządów.

95. SYSTEM ROZBICIA WIELOPARTYJNEGO - ISTOTA I RODZAJE. PRZYKŁADY.

System wielopartyjny to taki, w którym trzy lub więcej partii ma szanse na zdobycie władzy. System ten jest wyrazem znacznego rozbicia społeczeństwa (politycznego).System wielopartyjny może zapowiedać niestabilność i zmiany w obszarze wykonywanej polityki. Na gruncie literatury polskiej M. Sobolewski wyróżnia w ramach sytemów wielopartyjnych podział na:

1. System partii dominującej- to system wielopartyjny, w którym pozycje dominującą zajmuje jedna partia. W kolejnych wyborach odnosi zwycięstwo, posiada absolutną przewagęw parlamencie i jest zdolna do utworzenia rządu jednopartyjnego np. Indie do lat 60, czy Meksyk.Występuje kumulacja stanowisk partyjnych i państwowych. W tym systemie partia rządząca nie wypelnia żadnych funkcji publicznych, co w szczególności odróznia ten system od systemu jednopartyjnego.

2. System kooperacyjny partii- wszystkie partie tego systemu lub co najmniej liczące siępartie podejmują współpracę. Najczęściej przystępują do wyborów osobno, konkurują podczas wyborów aby po nich podjąć współprace. Przyczyny tego systemu to np. zagrożenie bytu narodowego Wielka Brytania w czasie wojny drugiej, równowaga sił między głównymi ugrupowaniami, uniemożliwiająca zdobycie przewagi przez któreśz nich np. Austria w latach 1945-66 i od 1982, czy RFN i okres tzw. Wielkiej koalicji(1966-1969) z udziałem CDU/CSU i SPD. Specyficzny przykład kooperacji partii to Szwajcaria gdzie wszystkie partie współpracują ze sobą. Wynik ustrojowy takiego działania to zanik odpowiedzialności rządu przed parlamentem i ograniczenie roli parlamentu.

3. Sytsem dwublokowy(wielopartyjny ustabilizowany)- jest odmianą systemu wielopartyjnego, w którym występująbloki parti politycznych. Walka o włądzę toczy sięmiędzy dwoma blokami. Po wyborach rządzi jeden z bloków, majacy absolutnąprzewage w parlamencie. Następstwi tego systemu to stabilność rządów, przy równoczesnym zanikaniu mechanizmów kontroli parlamentu nad rządem. Wspólpraca w ramach bloków odbywa się na podstawie zawieranych porozumień np. Francja od 1962r.

4. System rozbicia wielopartyjnego- brak tu partii większosciowej mającej przewage nad innymi. Konieczność tworzenia koalicji, aby sprawować władzę.

96. SYSTEM KOOPERACJI PARTII - ISTOTA I RODZAJE. PRZYKŁADY.

Występuje naprzyklad w Szwajcarii w Ausrii w latach 1945-1966 i po 1982., w RFN w latach 1966-1969. Polega na tym, że wszystkie liczące się partie lub wszystkie partie tego samego systemu podejmują współpracę. Najczęściej jest tak, ze partie przystępujądo wyborów osobno, konkurując w okresie kampani wyborczej, aby po wyborach zrezygnować z rywalizacji na rzecz współpracy.. Następstwem ustrojowym systemu kooperacji jest zanik odpowiedzialności rządu przed parlamentem i ograniczenie roli parlamentu. Właściwy ośrodek decyzyjny znajduje się albo w rządzie koalicyjnym, albo poza aparatem państwowym- w uzgodnieniacc międzypartyjnych.

97. SYSTEM DWUBLOKOWY PARTII - ISTOTA I RODZAJE.

Jest odmianąsystemu wielopartyjnego, w którym występują bloki partji politycznych np. Francja po 1962, RFN z wyjątkiem lat 1966- 1969. Walka o wladzę toczy sięmiędzy dwoma blokami . Po wyborach rządzi jeden z bloków mający absolutną przewagę w parlamencie. Następstwem tego systemu jest stabilność rządu przy równoczesnym zanikaniu mechanizmu kontroli parlamentu nad rządem.

98. PRAWNE FORMY INSTYTUCJONALIZACJI PARTII POLITYCZNYCH.

Rozwój systemów partyjnych doprowadził do postępującego, zwłąszcza po II wojnie światowej, procesu prawnej reglamentacji dzialalności partii politycznych.

Podstawowe zasady prawnego regulowania partii zawartę sąw konstytucjach wielu krajów (np. RFN, Włochy, Szwecja, Portugalia, Hiszpania, Francja, Grecja), a następnie w aktach niższej rangi i coraz bardziej rozwijającym sięustawodawstwie o partiach politycznych. Główne zasady, do których odwolująsięustawodawstwa państw zachodnich to:

• gwarancja wielopartyjności

• akceptacja konstytucyjnych wymagań dzialania jako przesłankadla legalnego istnienia i rozwijania aktywności

• demokratyczna struktura wewnętrzna partii

Dla struktury i kierunku rozwoju systemów partyjnych szczególne znaczenie mają następujące, powsszechnie występujące rozstrzygnięcia konstytucyjne:

1. Określenia miejsca i roli partii w życiu społ-polit. Najważniejsza funkcja partii to uczestnictwo w wyborach, wspóldziałanie w formułowaniu woli wyborców np. Art. 21 konstytucji RFN. Partie w większości krajów same ustalają swoje struktury i określająswój program. Jako dobrowolne zrzeszenia obywateli mogą konkurowaćze sobą w dązeniu do przejęcia wladzy poprzez propagowanie swoich programów, wyłanianie kandydatów i zabieganie o środki finansowe i poparcie spoleczeństwa.

2. Podkreślenie demokratycznej zasady swobodnego tworzenia i działalności wszystkich partii. Np. Art. 4 konstytucji francuskiej mówi, że „partie polityczne i ugrupowania tworzą i prowadzą swoją działalność swobodnie.

3. Wskazane są granice działalności partii, jakimi sąmechanizmy konstytucyjne. Np. Art. 4 konstytucji francuskiej stwierdza, żę „partie powinny przestrzegać suwerenności narodowej i demokracji”.

Istotny wpływ na kształtowanie sięsystemu partyjnego mają ustawy o partiach politycznych, które regulują szereg spraw:

• cechy partii plitycznych

• porządek ich tworzenia

• status prawny

• przyczyny delegalizowania

• najważniejsze zadania i funkcje

Ważne prz partiach są takie sprawy jak:

• uczestnictwo w wyborach

• znaczenie polityczne

• permanentny charakter działalności

• przestrzeganie przez partie zasad demokracji i praworządności

Partię często najpierw trzeba zarejestrować( tutaj rózne normy co do poparcia, członków).

W ustawodawstwie różnych krajów kompetencje delegalizacji partii powieża się wyłącznie organom sądowym, a nie wladzy ustawodawczej, czy wykonawczej.

Ważne jest też to, że partie polityczne są neutralnie traktowane przez państwo i jego urzedników tzn. tak samo.

99. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PARTII POLITYCZNYCH.

Występujątrzy formy finansowania partyjnego:

• wewnątrz organizacyjne źródła finansowania

• płynące z zewnatrz świadczenia od osób prywatnych, przedsiębiorstw i grup interesu

• wspieranie partii z budżetu państwa

Publiczne finansowanie partii politycznych wzmacnia zazwyczaj te silne, podtrzymuje tradycyjne mechanizmy demokracji parlamentarnej, ogranicza źródła korupcji oraz stabilizuje efektywność mechanizmó politycznych w państwie demokratycznym.

Europa Środkowo-Wschodnia - systemy polityczne

Słowo transformacja nie jest używane w całej Europie Środkowo-Wschodniej. Kraje postradzieckie z wyjątkiem Litwy, Łotwy, Estonii używają określenia modernizacja. Podstawowe cele transformacji:

• demokracja

• gospodarka rynkowa

• odzyskanie suwerenności narodowej

Etapy transformacji politycznej:

1. Upadek Systemu

Różny był punkt wyjścia i historia poprzedzająca ten punkt. Można to podzielić na kilka grup:

• Polska i Węgry - trwało to kilkadziesiąt lat. Charakterystyczne jest tu to, że przemiany zostały wymuszone przez społeczeństwo, a nie odgórnie. Początkiem tego są lata 50'. Na Węgrzech odchodzenie od komunizmu odbywało się początkowo tylko w sferze gospodarczej. Upadek powstania spowodowała wyjazd 150 tys. Węgrów za granicę (głównie inteligencji). Reżim Kadara był reżimem konserwatywnym, gdyż nie dopuszczał do liberalizacji w ramach systemu. Węgry są przykładem liberalizacji gospodarczej - reforma gospodarcza rozpoczęła się w 1968 r. i była w następnych latach poszerzana. Dokonano prywatyzacji rzemiosła i prawie 60% handlu, zaś w 1981 r. władze zgodziły się na wprowadzenie podwójnej gospodarki - Węgier pracujący 8h może dodatkowo pracować od 4 do 5 godzin płacąc amortyzacje za zużycie sprzętu i za surowce, zaś to co wyprodukuje należy do niego. Pod koniec lat 80' 4/5 Węgrów pracowało w ramach tych nadgodzin, zaś tylko 30% produkcji powstawała w ciągu 8h państwowych a reszta w czasie prywatnych nadgodzin. Początkowo rozwinęło i ożywiło to gospodarkę, jednak zmęczenie tym stanem spowodowało wzrost niezadowolenia. Ważnym aspektem na Węgrzech była mała liberalizacja w kulturze (głównie w filmie). W Polsce liberalizacja szła w 2 kierunkach:

- w obszarze kultury - kino, muzyka itp. - Polska oknem na świat inteligencji Bloku Wschodniego.

- w obszarze systemu politycznego

W Polsce połowa lata 60' jest okres przejścia z systemu totalitarnego do autorytarnego. Kryzys lat 1968-70 prowadzi do kolejnych przeobrażeń, które to postawiły przed Polakami możliwość zapoznania się z systemem politycznym zachodu (wyjazdy). Od połowy lat 70' wzrósł głos kościoła w życiu publicznym (wypowiedzi, mediacje itp.). w latach 80' po stanie wojennym wmontowano do polskiego systemu politycznego instytucje trybunału Konstytucyjnego, Trybunału Stanu, instytucje Rzecznika Praw obywatelskich, sądownictwo administracyjne. Dyskutowano również nad możliwością wprowadzenia prezydenta. Kierownicza rola partii determinowała jednak działania tych instytucji np.: sejm większością 2/3 głosów mógł odrzucić weto trybunału Konstytucyjnego (zmieniono to dopiero w 1993 r.).

• Albania, Bułgaria, Rumunia - bardzo opresyjne reżimy polityczne. W Bułgarii i w Rumunii była inna mentalność społeczna i sytuacja gospodarcza niż w Polsce - był ta o wiele lepszy status społeczny. W Rumunii w 1962 r. wybuchł strajk 5 tys górników - władze nakazały zalać kopalnie wodą. Po II Wojnie Światowej w Rumunii zamordowano 154 tys. komunistów za sprzeciwianie się władzą partii. Podobizna Nicolae Ceaușescu i jego żony Eleny widniała na każdym wydaniu gazety itp. Duża samodzielność Rumunii w stosunku do ZSRR - nie wysłanie wojsk do Czechosłowacji, udział w igrzyskach w Los Angeles, nie uczestnictwo w programie „wspólnych wagonów”. W pierwszych wolnych wyborach w Bułgarii w 1991 r. zwyciężyły partia socjalistyczna będąca następczynią partii komunistycznej. Podobnie stało się w pierwszych wyborach w Albanii w 1992 r. Ruch Ludzi Pracy - komunistyczna opozycja wobec Ceaușescu.

• Czechosłowacja i NRD Pierwszy zryw robotniczy w bloku wschodnim nastąpił w 1951 r, w Berlinie - 3 dniowe zamieszki, zabito 198 osób. 63 tys osób zabito przy próbie ucieczki z NRD.

2. Budowa demokracji - wzorowane głównie na systemach Europy Zachodniej lub USA, zaś rzadziej na własnych doświadczeniach.

• Powoływanie 2 izby parlamentu

• stworzenie instytucji wotum nieufności - istniał taki zapis w konstytucji Czechosłowacji jeszcze za komuny ale był to zapis martwy (został użyty w 1949 r. do obalenia demokratycznego rządu).

• Powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich (w bloku wschodnim istniał tylko w Polsce).

• Wprowadzenie Trybunału Stanu - Węgry, Czech, Słowenia, Słowacja - przedtem istniał tylko w Polsce, ale po 1989 r. zmieniono jego kształt.

• Trybunał Konstytucyjny - istniał wcześniej w Jugosławii (Rada Konstytucyjna), w latach 80' został stworzony w Polsce, w konstytucji Czechosłowacji istniał o nim zapis (był on martwy).

• Sądownictwo - poza Jugosławią nie było sadownictwa administracyjnego. Nie ma go jeszcze w Rumunii i jest tworzony w Albanii (istnieją odpowiednie projekty ustaw w tej sprawie).

• Ordynacja wyborcza - zdemokratyzowanie. Rada Europy miała zarzuty do Łotwy (zapisy językowe), Rumunii u Albanii za odebranie praw wyborczych byłym działaczom komunistycznym.

Prawo podwójnego obrotu - 2 etap kończy się po 2 wolnych wyborach, których wyniki nie były podważane. Miało to miejsce we wszystkich państwach Europy Środkowo-Wschodniej.

3. Konsolidacja demokracji. - nie jest jeszcze osiągnięty. Wymagane są dwa procesy:

• Nowoczesny, stabilny system partyjny:

• System partyjny rozbudował się wokół przywódcy (państwa postradzieckie bez Litwy, Łotwy, Estonii) i w kontrze do niego

• Model historycznego kryterium - dominował w Polsce (do 2005 r.) i w Słowacji (1999 r.). Linia podziału idzie między komunistami a solidarnością. Na Węgrzech powstały 2 partie postkomunistyczne - socjalistyczna (starzy, twardogłowi), socjaldemokratyczna (młodsi działacze, mniej uwikłani w zbrodnie komunistyczne).

Co odróżnia prawicę od lewicy:

1. Warstwa aksjologiczna

2. Polityczna - modele ustrojowe (Lewica - parlamentarno-gabinetowe; prawica - silna władza wykonawcza, system kanclerski, prezydencki, półprezydencki).

3. Ekonomiczna - rola państwa w gospodarce, typ własności

• Kultura polityczna uczestnicząca

Konstytucjonalizm w Europie Środkowo-Wschodniej

• Duże konsekwencje poprzedniego okresu

• Słabe elity polityczne niegotowe do kompromisu

Dwa podejścia do konstytucji:

• Nowa konstytucja na początku przemian (Bułgaria i Rumunia w 1991 r.) - nowe władze wywodzące się z elit komunistycznych chciały legitymizować swoją władz.

• Konstytucje po pewnym czasie - Polska 1997 r., Albania 1998 r., Węgry 1999 r. T. Mazowiecki - konstytucja ma powstać w warunkach istnienia społeczeństwa obywatelskiego.

Podejście elit Polski i Węgier do prac nad konstytucją:

• ewolucjoniści - Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek

• Partia Niepodległości na Węgrzech, KPN, PC - nowa konstytucja od początku przemian, partie te nie uczestniczyły przy okrągłym stole

W PRL konstytucje traktowano marginalnie, w zależności od swoich potrzeb.

Konieczność odrzucenia wzorców z przeszłości, zarówno tych z okresu komunizmu jaki i tych międzynarodowych (pod względem tego ostatniego punktu wyjątkiem była Czechosłowacja). Za wzór brano konstytucjonalizm zachodni. Ulubionym wzorem dla Węgier była Ustawa Zasadnicza Niemiec (mimo tego Węgry nie wprowadziły systemu kanclerskiego). Słowenia wzorowała się na konstytucji IV Republiki Francuskiej (zwłaszcza prawa i wolności obywatelskie).Podobnie tyle że na V Republice, wzorowała się Rumunia (ale nie ma systemy pół prezydenckiego). Polska była pod tym względem najbardziej uniwersalna - Komisja Konstytucyjna (24 osoby - poglądy lewicowe), Konwent Konstytucyjny (politycy Włoch, Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec). W państwach postradzieckich (z wyjątkiem Litwy, Łotwy, Estonii) wzorowano się na V Republice Francuskiej, ale jednocześnie odwoływano się do okresu komunizmu np. Rada Najwyższa na Ukrainie.

Pozostawienie pewnych instytucji z okresu komunizmu:

• Katalog praw socjalnych - ograniczenie go (nie w Rumunii i Słowenii). W Słowenii jest zapis, że państwo jest socjalnym państwem prawa.

• Łączenie stanowiska prokuratora i ministra sprawiedliwości

Zasady ustrojowe komunizmu:

• zwierzchnictwo ludu pracującego

• jednolitość władzy - w systemie władzy najważniejszą rolę pełni parlamentami

Zasady ustrojowe postkomunistyczne:

• zwierzchnictwo narodu (pierwsze konstytucje Rumunii u Bułgarii zachowały pod tym względem zapis z komuny ale zmieniły to w 1996 r.)

• podział władzy

- model Europejskiej

- model Amerykański

Wspólne w tych modelach jest to, że jest podział na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą oraz to, że każda z tych władz jest przyznana innemu organowi

Różnice w tych systemach:

Amerykański system podtrzymuje władzę, jej suwerenność. Nikt nie wchodzi w zakres władzy prezydenta. Przykładem hamowania władzy prezydenta jest:

- kwestia wysyłania wojsk przez prezydenta wymaga finansowej zgody parlamentu (w przypadku Nikaragui prezydent takiej zgody nie otrzymał)

Prawo weta dla prezydenta:

- weto kieszonkowe - ma ono absolutny charakter. Występuje wtedy gdy projekt ustawy zostaje przesłany Prezydentowi do podpisu w ciągu ostatnich 10 dni sesji Kongresu. Prezydent nie zajmując stanowiska wobec takiego projektu przesądza o jego niewejściu w życie jako ustawy.

- regularne - odmowa podpisania ustawy, która może być odrzucona większością 2/3 głosów Kongresu (co zdarza się bardzo rzadko).

- nieformalne - prezydent nie wydaje aktów wykonawczych do ustawy.

W systemie Europejskim nie ma separacji władz, lecz współpraca i konflikt.

W Europie Środkowo-Wschodniej w kwestii podziału władzy brakuje (dopiero z tym byłby pełen podział władzy):

- podziału władzy między administracje rządową i samorządową

- między partiami rządzącymi a opozycją

W państwach postradzieckich (z wyjątkiem Gruzji i Mołdawii, Litwy, Łotwy, Estonii), Serbii i Chorwacji występuje Francuski model prezydentury - podział władzy oraz rząd w rękach prezydenta.

Demokratyczne państwo prawa

W Rumunii i Słowenii zapis o demokratycznym prawnym państwie socjalnym.

Wprowadzenie szeregu rozwiązań wprowadzających to np. autonomia prokuratury - Słowenia, Chorwacja, Rumunia, Estonia oddzieliły tę funkcję od ministerstwa sprawiedliwości, Polska w tą stronę zmierza. W Polsce prokurator generalny nie ma oddzielnego zaplecza finansowego.

W Europie Środkowo-Wschodniej nastąpiła rozbudowa aparatu ochrony prawnej. Wszędzie poza Serbią i strefą postradziecką pojawiła się rozbudowa sądownictwa, powstało sądownictwo administracyjne. Kraje można podzielić na 2 grupy ze względu na sąd konstytucyjny:

• tylko ocena zgodności ustaw z konstytucją

• oprócz tego ocena działań władzy (połączenie sądu konstytucyjnego z trybunałem stanu)

W Serbii i w państwach postradzieckich ustawa niezgodna z konstytucją może zostać ponownie przegłosowana przez parlament (wielkość kwalifikowana w Serbii zaś w państwach postradzieckich tylko ponownie uchwalenie ustawy).

Kolejnym elementem wprowadzonym w ramach państwa prawa była skarga konstytucyjna - wystąpienie ze skargą społeczeństwa co do zgodności prawa z konstytucją - Polska, Słowenia, Bułgaria, Estonia (prawdopodobnie Słowacja - ale obawa przed mniejszością Węgierską).

Następny element to Rzecznik Praw Obywatelskich. Przeważa model 1 rzecznika (wyjątek to Polska, Słowenia, Łotwa). Rzecznika nie ma w Albanii (ale ma powstać w 2010 r.). rzecznicy są stowarzyszeni w organizacji pozarządowych w ramach UE.

Wcześniej w prawodawstwie komunistycznym nie było skonstytucjonalizowanych nadrzędnych zasad prawa karnego. Najbardziej rozwinięte jest to obecnie w Słowenii, zaś na 2 miejscu jest Bułgaria i Rumunia.

Miernikiem funkcjonowania państwa prawa jest występowanie dużych organizacji np. agend ONZ.

Pod względem różnych aspektów praw człowieka Polska w 2009 r. jest na 28 miejscu na świecie. Przed nami jest Słowenia, Węgry, Estonia, Chorwacja.

Polsce zarzuca się:

• słabość państwa w gwarantowaniu i ochronie praw człowieka

• korupcja (74 miejsce wg UNESCO)

• przekładanie celów politycznych nad cele społeczne i ekonomiczne

• kryterium stabilności demokracji wg USA Polska jest na 39 miejscu (Bułgaria, Albania, Serbia, Rumunia za Polską)

Ustrojowa pozycja prezydentów w Europie Środkowo-Wschodniej

Głowa państwa powinna być czystą państwowością, powinien stanowić rezerwę sił politycznych, stać ponad rozgrywki polityczne, arbiter, majestat państwa i jedność narodowa - tak w XIX w. uważano powinności prezydenta.

Obecnie w różny sposób artykułuje się cechy prezydenta:

• szeroki opis

• skąpy opis

Definiuje się:

• prezydent stoi na straży bezpieczeństwa państwa. Jedynie w Polsce prezydent jako jedyny z prezydentów Europy Środkowo-Wschodniej decyduje kto jest w Radzie Bezpieczeństwa Narodowego. W innych państwach jest to ustawowo opisane.

• Prezydent jest strażnikiem ustawy zasadniczej. Głębiej opisuje to:

• Polska - prezydent może skierować ustawę do TK

• Rumunia - prezydent jeśli una, że ustawa est niezgodna z konstytucją może przygotować projekt ustawy poprawiający ustawę, którą to parlament może obalić większością 2/3 głosów. W przypadku braku 2/3 ustawa wchodzi w życie w wersji prezydenckiej.

• Węgry - prezydent wysyła ustawę wraz ze swoją wizją jej poprawek do TK a ten decyduje która jest zgodna z prawem.

• Prezydent jest arbitrem - harmonizowanie działań i uspokajanie kłótni na styku premier-parlament. Prezydent nie powinien administrować czy zarządzać - jest to dla rządu. Liczy się tu autorytet osoby prezydenta. Konstytucji Rumunii i Bułgarii widnieje zapis o rozwiązywaniu konfliktów na linii rząd-parlament-społeczeństwo (ściągnięte jest to z Rosji).

Pozycja prezydenta:

• niepołączalność funkcji prezydenta z innymi funkcjami np. Rumunia, Albania - prezydent może być członkiem partii politycznej; Bułgaria, Portugalia - może być członkiem partii ale nie może pełnić funkcji kierowniczej.

• Bark odpowiedzialności politycznej prezydenta np. kontrasygnata

Słowacja - prawodawstwo delegowana - parlament może pozwolić prezydentowi na wydawanie aktów prawnych równych ustawie. Parlament może dekretem stwierdzić, że dany akt prawny przygotował i uchwalił prezydent. Parlament może za to taki akt przedłożyć do TK (parlament nie uchwala tego dekretu).W przypadku zgodności z prawem parlament ma prawo do rozporządzeń do ustawy. Uchwalono tak 4 dekrety np. Kodeks Karny, Prawo Pracy.

Prezydent jako zwierzchnik sił zbrojnych

jest to tradycyjna funkcja. Jest to więc różnie rozwiązane w różnych krajach:

• prezydent zwierzchnikiem sił zbrojnych w okresie pokoju i wojny - Bułgaria, Węgry.

• Prezydent zwierzchnikiem siła zbrojnych pokoju, na czas wojny prezydent wyznacza zwierzchnika sił zbrojnych.

Rola prezydenta w stanach wyjątkowych

• Bułgaria, Rumunia - nie można rozwiązać parlamentu. Stan nadzwyczajny wprowadza prezydent i poddaje go kwestii zaufania parlamentu.

• Reszta państw - prezydent ogłasza stan wyjątkowy w porozumieniu z:

• Polska i Czechu - marszałkiem sejmu, premierem

• reszta państw - marszałkami obu izb, premierem, zgoda sądu konstytucyjnego

W przypadku stanów wyjątkowych:

• rola prezydenta rośnie tam gdzie parlament jest rozwiązany - musi to nastąpić w Czechach zaś w reszcie państw można rozwiązać

• prezydent może Węgrzech wydawać dekrety na mocy ustawy które obowiązują w okresie stanu wyjątkowego.

Mianowanie na stopnie wojskowe - Polska, Rumunia, Bułgaria

• szefa sztabu generalnego

• dowódców połączonych sił zbrojnych

w innych państwach robi to Sztab Generalny wspólnie z prezydentem lub premier

Prezydent a stosunki międzynarodowe

Z punktu widzenia konstytucji rząd w Europie Środkowo-Wschodniej jest ważniejszy. W większości państw jest podział, że to rząd zajmuje się stosunkami międzynarodowymi, zaś prezydent jest najwyższym przedstawicielem narodu.

Otwarta legitymizacja negocjowania - rząd może swobodnie negocjować umowy międzynarodowe prezydent nie. Kaczyński kilkukrotnie o mało nie złamał konstytucji.

Czynne i bierne prawo negacji:

• Rumunia - rząd przedstawia kandydatów na prezydenta ten może się na nich nie zgodzić i przedstawić własnych, na których rząd nie musi się zgodzić, wtedy prezydent przedstawia innego kandydata, które obejmuje urząd.

• Inne kraje - rząd przedstawia kandydatów a prezydent może przyjąć lub odrzucić.

Wysyłania wojsk:

• Rumunia - prezydenta

• Polska - proponuje rząd, decyduje prezydent (zgoda lub nie, ale bez żadnych innych propozycji)

Ordery i odznaczenia - Bułgaria i Rumunia - najważniejsze odznaczenia nadaje prezydent pozostałe premier.

Prawo azylu:

• w Bułgarii prezydent

• Słowacja - premier z prezydentem

• w reszcie państw premier

Powoływanie sędziów:

• Polska, Czechy - prezydenta

• reszta państw specjalna rad, której decyzje podpisuje przewodniczący

Prawo łaski:

• Polska, Bułgaria, Rumunia, Węgry - prezydent

• W innych państwach premier

Parlamentarne komisje śledcze

Wynika z 2 zasad:

• autonomii parlamentu

• funkcji kontrolnej

Komisje śledcze mają autonomię która przejawia się w:

• samodzielnym ukierunkowaniu swojej pracy

• komisja sama dokonuje wyboru szefa komisji ale w Bułgarii jest zapis, że przewodniczący komisji śledczej może być tylko przedstawiciel opozycji nie będącej uwikłaną w sprawę

• Komisja ma swobodę oceny rozpatrywanej sprawy i zdaje raport z tego który nie ma charakteru normatywnego z wyjątkiem Bułgarii gdzie gdy parlament przyjmie raport komisji jest on automatyczny z postawieniem przed trybunał stanu.

Demokracja bezpośrednia

Inicjatywa ustawodawcza

Wywodząca się od społeczeństwa - Albania (20 tys.), Litwa (30 tys), Łotwa (30 tys), Węgry (40 tys), Polska (100 tys). W praktyce bardzo trudna do osiągnięcia.

Z wyjątkiem Polski i Albanii inicjatywa ludowa nie może być odrzucona przez parlament (powoduje to referendum.

Najbardziej znanym przykładem inicjatywy ludowej w Albanii była kwestia aborcji w 1994 r. (przyjęte).

Węgry - 2001 r. korekta województw (przyjęte).

Referendum

Wszystkie państwa mają referenda konstytucyjne, ale nie wszystkie kwestie podlegają pod to:

• Polska, Białoruś, Rosja, Rumunia - nie wszystko wymaga referendum. Wymaga tego nowa konstytucja i część zmian. Parlament może decydować w jakich kwestiach jest referendum.

• Nie można uniknąć referendum przy zmianie konstytucji.

Zwykłe ustawy nie wymagają referendum - była próba tego w Rumunii. Jest tak w Szwajcarii i w Islandii.

Inicjatywa referendalna:

Trzy podmioty mogą wystąpić z inicjatywą referendalną:

• Społeczeństwo - Bułgaria, Rumunia, Chorwacja, Łotwa, Mołdawia, Polska, Słowacja, Albania

• Parlament

• potrzebna jest 1/3 deputowanych z niższej izby (Słowenia, Łotwa, Mołdawia)

• potrzebna jest zwykła większość - Albania, Bułgaria, Estonia, Węgry

• Większość absolutna - Polska

• Prezydent - Rosja, Białoruś, Polska (wymagana bezwzględna zgodna senatu)

W Chorwacji jedno z ważniejszych referendum poświęcone było kwestii terenu przygranicznego z Czarnogórą, zaś w Mołdawii kwestia języka rumuńskiego jako języka urzędowego (przyjęte).

Rząd może wyjść z inicjatywą referendalną w Polsce, Słowacji, Węgrzech

Słowacja 2002 r. przeprowadza referendum - czy po ewentualnym przystąpienia do UE, przyjąć Euro (inicjatywa rządu).

Na Węgrzech odbyło się referendum w sprawie statusu mniejszości cygańskiej - społeczeństwo opowiedziało się za przywilejami dla tej grupy.

W 1997 r. Łukaszenko dokonał referendum w którym zapytał o woje uprawnienia dzięki czemu dodał sobie 6 nowych uprawnień. Spowodowało to próbę odwołania prezydenta przez parlament. Innym razem Łukaszenko przeprowadził referendum w sprawie de facto cenzury - powstrzymanie publikacji na czas tygodnia do orzeczenia przez sąd. Zgoda społeczeństwa 98,9%. 2006 r. referendum w sprawie poszerzenia uprawnień prezydenta w kwestii polityki zagranicznej - negocjowanie i podpisywanie protokołów międzynarodowych, których wcześniej wymagana była ratyfikacja parlamentu.

Kuczma przeprowadził referendum w sprawie przemian ustrojowych:

1. Czy jesteś za tym aby prezydent sprawował zwierzchnictwo Sił Obronnych Ukrainy?

2. Czy jesteś za tym aby weto prezydenta było odrzucane większością 4/5?

3. czy jesteś za tym aby prezydent mógł wetować ustawę budżetową?

Mołdawia - 2002 r. referendum w sprawie rozszerzenia uprawnień prezydenta w polityce międzynarodowej - odrzucone.

Rosja referendum w 1996 r. co do podziału władzy w ramach federacji. Było to próba przeciwdziałania tendencją odśrodkowym. 91% na TAK dla władzy centralnej (prawdopodobnie sfałszowane).

We wszystkich krajach poza Czechami można przeprowadzić referendum na szczeblu krajowym. Na szczeblu lokalnym można w Bułgarii, Albanii, Polsce, Chorwacji, Węgrzech, Słowenii, Rosji , Czechach.

Referenda bardzo często występują w Słowenii (między 2004-2008 było ich 196).

Problem grup interesu

Grupa nacisku a grupa interesu

Grupa nacisku dąży do załatwienia pewne sprawy poprzez różne naciski i jeżeli jest to rozstrzygnięte (poparte lub nie) to wtedy przestaje istnieć.

Grupa interesu jest bardziej zinstytucjonalizowana, jest pojęciem o wiele szerszym, możne stosować inne metody np. korupcje.

Grupa nacisku nie jest grupą interesu, ale grupa interesu może być grupą nacisku.

Dwie odmiany:

• Amerykańska - utożsamiana z grupami interesu, grupami nacisku i formami nacisku

• Europejski - inne formy oddziaływania - formalne, zinstytucjonalizowane.

Grupy interesów rynkowych

Pluralizm organizacji zawodowych jak i organizacji pracodawców.

Organizacje kapitału dzielimy na:

• kraje zróżnicowane np. Niemcy, Skandynawia, Hiszpania. Niemcy - Izby Handlowe (pracodawcy), Izby Przemysłowe (inwestorzy). Inwestorzy są bardziej związani z państwem zaś izby handlowe z związkami zawodowymi.

• Wszystkie instytucje kapitału są w 1 organizacji np. Francja (patronat Francuski), Włoch (Confindustria).

W Szwecji od 1938 r. do 1976 r. rządzą Socjaldemokracji. Na skutek konfliktów Socjaldemokratów z grupami interesów wygrywa prawica . Ta nie mając oparcia w grupach interesu początkowo nie daje sobie rady u władzy.

Związki zawodowe dzielimy na:

1. ze względu na sposób organizacji

• związki zawodowe oparte o zawód np. Skandynawia

• związki zawodowe o charakterze branżowym

1. ze względów politycznych

• związki socjaldemokratyczne - dominują ponad 50% wszystkich związków np.: Skandynawia

• Chadeckie (konserwatywne) związki zawodowe ok 28% central

• Związki zawodowe liberalne - ograniczone cele działania 8% central

• Żółte związki zawodowe - powstały we Włoszech, Grecji - tworzone z inspiracji pracodawców, zwiększona kontrola przez pracodawcę ok 4%

• Terrorystyczne związki zawodowe np. Cypr (2 pod względem ważności), Sycylia.

System wyborczych

W Rumuni w sposób specyficzny wybiera się niższą izbę parlamentu - w jej skład mogą zasiadać posłowie honorowi (na takich samych prawach jak zwykli posłowie) - byli przewodniczący Sądu Najwyższego, Rady Konstytucyjnej, Sądu Administracyjnego.

Wyższą izbę wybiera się w wyborach w Polsce, Czechach, Rumunii.

W Polsce i Węgrzech mniejszości nie muszą przekroczyć progu zaporowego.

Rosjanie w Estonii to 30% a na Łotwie to 45-60%.

W Estonii aby mieć prawo wyborcze trzeba zdać test językowy (cenzus języka estońskiego) - 15% społeczeństwa to starzy Rosjanie. Na Łotwie oprócz języka, nie ma możliwości podwójnego obywatelstwa. Oba te państwa stanęły przed Radę Europy, która zakwestionowała zapisy językowe, ale zgodziła się na zapis o obywatelstwie.

Promocja programów wyborczych

Rosja, kraje byłej Jugosławii, Rumunia - określony minimalny czas promowania programów wyborczych, zaś kierownictwo radia, gazet itp. może przekazać czas programowy dla jakiejś z grup ze względu na zainteresowanie danym problemem.

System wyborczy w części krajów opisany jest w konstytucjach - Estonia, Czechy, Albania, Łotwa, częściowo Rumunia. Nie ma tam ustawy o ordynacjach wyborczych. W Rumunii nie ma opisanego podziału na okręgi wyborcze - robi się to każdorazowo przed wyborami.

Ustawy o ordynacjach wyborczych można zmienić zwykłą większością w Polsce, Słowacji, Rosji, Ukrainie, Białorusi. W reszcie państw większość kwalifikowana.

Czynne i bierne prawo wyborcze:

wszędzie czynne prawo wyborcze od 18 lat zaś bierne w 11 krajach w tym samym wieku, 29 lat w 9 krajach w Rumunii od 23 lat, w Litwie 25 lat. W większości krajów wybory co 4 lata.

W systemach proporcjonalnych wszędzie poza Chorwacją jest klauzura zaporowa. Okręgi wielomandatowe w Rumunii - do 2 miejsc oraz extra miejsce jeżeli jest duży wpływ do budżetu państwa z tego regionu.

System mieszany w Litwie, Węgrzech, Albanii, Białorusi, Rosji, Ukrainie, Macedonii. Wzorowany jest na systemie Niemieckim, zwłaszcza w Litwie, Albanii, Macedonii.

Białoruś - Kandydat z danego okręgu może dostać się do parlamentu jeżeli partia w tym okręgu otrzyma 75% poparcia. Jeżeli tego nie ma to prezydent zarządza 2 turę wyborów nie później niż po 4 miesiącach. W 2 turze partia musi otrzymać 50% poparcia. Jeśli tego nie ma to prezydent zarządza 3 turę po 2 miesiącach i w niej 6% klauzura zaporowa lub pierwsze miejsce w 5 okręgach by dostać się do parlamentu. Gdy nie ma parlamentu władzę ustawodawczą przejmuje prezydent.

Udział w wyborach:

• udział powyżej 90% w Albanii, Bułgarii, Estonii.

• Duże nawet do 80% - Chorwacja, Łotwa, Mołdawia, Rumunia, Słowacja, Czechy, Słowenia, Macedonia

• Polska poniżej 50%

Drugie izby w Europie Środkowo-Wschodniej

Występuje w państwach złożonych np. w Rosji jaki unitarnych - Polska, Rumunia, Czechy, Słowenia, Białoruś - jest to głównie wynik tradycji.

Sposób wyboru:

• bezpośredni - Polska, Czechy, Rumunia - wybory powszechne

• Białoruś, Rosja - wyznaczany przez organy regionalne.

W Rosji na Radę Federacji składa się po 2 przedstawicieli z każdego z 89 podmiotów.

W Rumunii zasady wyborcze są takie same jak do 1 izby tyle, że prawo wyborcze od 35 roku.

Czechy - kadencja 6 lat, co dwa lata wymiana 1/3 składu. 1 tura większość bezwzględna, 2 tura większość bezwzględna dla 3 kandydatów, 3 tur 3 kandydatów zwykła większość.

Izba wyższa ma mniej kompetencji z wyjątkiem Rumunii gdzie na wzór Włoch izba ma zbliżoną pozycję do niższej izby. Jest tam prawie tak samo silna:

• wotum zaufania przed oboma izbami zbierającymi się oddzielnie

• wspólne przyjęcie budżetu (zasiadają razem)

• wotum nieufności - może być zgłoszone przez którąś z izb. By rząd upadł wystarczy przegłosowanie w 1 z izb.

• Rozwiązanie sejmu nie rozwiązuje senatu.

Rada Federacji w Rosji

Ma prawo weta wobec ustaw - odrzucenie tego weta lub poprawek wymaga 2/3 głosów.

W Radzie Federacji są zazwyczaj inne partie polityczne niż w Dumie - głównie lokalne. Tworzą one często bloki międzyregionalne. Izba niższa może zgłosić się do prezydenta by ten potwierdził ich ustawę w razie problemu z 2 izbą.

Białoruś

poprawka 2 izby może być zniesiona większością 2/3 głosów. Prezydent na prośbę 1 izby może uznać jej wersję ustawy. Nie są tu przewidziane komisje pojednawcze jak np. w Rosji (memorandum Dumy do Rady federacji - jest to częsta praktyka, ustawy bywają często wielokrotnie poprawiane przed rzeczywistym projektem)

W Czechach na posiedzenie niższej izby zapraszani są przedstawiciele wyższej izby, którzy mogą zabierać głos.

Senat w Polsce wychodzi z inicjatywą ustawodawczą w 2,4% zaś w Słowenii aż 36%.

W Rosji i w Rumunii pojedynczy członek z którejkolwiek z izb może zgłosić projekt ustawy.

W Czechach, Polsce, Białorusi - senat ma możliwość współdecydowania o nominacjach

• sędziowskich

• Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce

• Prezydenta w Czechach

Rząd

w Europie Środkowo-Wschodniej na czele rządu stoi premier. Wszystkie rozstrzygnięcia zapadają na posiedzeniach gabinetu.

Jedno posiedzenie w tygodniu - najczęściej we wtorek.

Dwa posiedzenia w tygodniu - Słowacja, Rumunia, Słowenia Estonia.

Konstytucja przewiduje nadzwyczajne posiedzenia rządu.

Premier odpowiada za całość działań rządu, zaś ministrowie za jakiś dany obszar. Za poszczególne działania w danym ministerstwie ponosi odpowiedzialność w Rumunii, Bułgarii i Węgrzech konkretny minister oraz premier zaś w innych państwach tylko ten minister.

Rosja i Białoruś - jasno wypisane kompetencje rządu zaś prezydent czyli część władzy wykonawczej ma resztę kompetencji które nie są wypisane.

Ukraina - dwoista zależność rządu od parlamentu i od prezydenta. Premier może nie zgodzić się na żądanie dymisji jaką wysyła prezydent ale musi mieć oparcie w 4/5 parlamentu by przetrwać.

Gabinety przeciętnie liczą od 14 do 20 osób ale np. rząd SLD-PSL aż 26 ministrów

Polska - 17 osób

Czechy - 14

Słowacja - 16

Węgry - 19 (we wszystkich tych krajach premier + ministrowie)

Rumunia 28 osób - premier, ministrowie inne osoby wyznaczone przez premiera. Są to przedstawiciele Rad przy ministerstwach (przewodniczący tych Rad) czyli 11 osób, są on i pełnoprawni np. w głosowaniu.

Wicepremierzy:

Powoływani at hoc z wyjątkiem Macedonii - instytucja wicepremiera wpisana w konstytucję - jest ich aż 5 (na 19 ministrów).

Ministrowie juniorzy, ministrowie stanu, wiceministrowie, polityczni sekretarze, ministrowie bez teki - pomagają premierowi i ministrom.

Ministrowie bez teki nie wchodzą w skład rządu z wyjątkiem Bułgarii, Macedonii, Węgier i Rumunii, w reszcie krajów zaproszeni są na posiedzenie rządu.

Premier - funkcja kierownicza, z wyjątkiem Litwy i Estonii. W Polsce wynika to z kontekstu z konstytucji, w Chorwacji i Albanii z ustawy o rządzie.

Macedonia, Chorwacja, Rumunia - każdy z ministrów jest zatwierdzany oddzielnie po przesłuchaniu w odpowiedniej komisji. Kandydat nie zostaje zatwierdzony w Rumunii i w Macedonii jeżeli 2/3 głosów przeciwko niemu zaś w Chorwacji 2/3.

Premier faktycznie określa kierunki działania rządu. W Koalicji wszystkie projekty rozpatrywane są na posiedzeniu całego rządu, gdzie decyzje podejmowane są zwykła lub absolutną większością składu.

Procedura uzgodnień - praktyka

W koalicji uzgodnienie stanowiska rządu odbywa się w rządzie lub poza nim (w rządzie jeżeli przewodniczący partii koalicyjnych są członkami rządu).

Ustawa o osiąganiu stanowiska rządu - Litwa, Estonia, Węgry, Słowacja - powoływanie stałej komisji przy rządzie. Komisja ta składa się z przewodniczących partii rządzących lub z osób wyznaczonych przez nich. W Słowacji jednomyślność komisji powoduje przyjecie projektu przez rząd bez dyskusji w rządzie (chyba, że 3/5 rządu chce inaczej). W Słowacji komisja przyjęła 91 projektów a rząd tylko nad 2 debatował.

Typy rządów a konstelacje partyjne

W Ukraińskim rządzie Juli Tymoszenko 5 ministrów było z Bloku Juli Tymoszenko, 3 z innych partii reszta bezpartyjna.

Białoruś na 19 ministrów 3 z partii reszta od prezydenta.

Koalicje

• Łączą się partie bliskie ideowo

• nie bliskie ideowo - Estonia, Łotwa, Słowenia

• Koalicje wielkich partii - z reguły w Słowenii

• Tolerowanie rządów mniejszości np. 9 lat takich rządów w Czechach.

Europeizacja systemów politycznych

UE wpływa na system polityczny państw członkowskich poprzez fakt, że prawo UE wpływa na prawo państw członkowskich

Polska 58% prawo UE

Niemcy 61%

Francja 68%

Belgia 74%

Czy prawo UE jest nadrzędne nad prawem krajowym?

Traktat Lizboński przesądził tę kwestę jednoznacznie Rozporządzenia UE przed traktatem były nad ustawami, ale pod konstytucjami. Pojawiły się problemy we Włoszech i w Niemczech. Okazał się, że jest niezgoda rozporządzeń UE z konstytucją. ETS postanowił że jeśli konstytucja jest sprzeczna to obowiązuje ona, ale do czasu jej zmiany ulega ona zawieszeniu i na ten czas stosuje się rozporządzenie. Niemcy i Włosi nie zgodzili się na to, ale po czasie stwierdzili, że zgodzą się na jednorazowe zastosowanie tego w tych kwestiach.

Traktat Lizboński postanowił, że:

Prawo UE jest nadrzędne nad całym prawem krajowym w ramach przyjętych zwyczajów i orzeczeń ETS.

Rozwiązania prawne:

Do państw członkowskich należy:

• edukacja

• ochrona zdrowia

• organizacja porządku publicznego

• sprawy własnościowe

Poszczególne kraje tworzą tutaj prawo i UE w zasadzie nie ingeruje - chciałaby ale nie ma nakazu, ma tylko zalecenia i opinie np. system boloński w Polsce jest wynikiem własnych działań a nie nakazu UE.

UE zabiera suwerenność jeśli chodzi o azyl, wizy, sytuację rezydentów, obywatelstwo UE.

Obszar rzeczy w które należą do krajów członkowskich a UE ma wpływ to współpraca policyjna i sądowa - państwa członkowskie muszą się liczyć z celami UE np. Europejski Nakaz Aresztowania.

Obszar spraw polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, obrony narodowej - państwa członkowskie są tutaj związane zasadami UE np. handel bronią a zasada UE która głosi, że nie wolno handlować bronią z państwem które jest w konflikcie, któremu grozi konflikt, państwem terrorystycznym, organizacją terrorystyczną.

Państwo członkowskie musi realizować prawo UE, nie może go blokować. UE nie ma aparatu realizacji - mają je państwa członkowskie.

Rozwiązania instytucjonalne:

• Ministerstwo Spraw Zagranicznych włączyło w swoje struktury Komitet Integracji Europejskiej (1 I 2010). jest to w Polsce i w 8 krajach.

• Dyrektoriat przy premierze - 7 państwowych

• Specjalne ministerstwo ds integracji - Polska i 11 innych państw

• W każdym ministerstwie jest departament ds Europejskich

20 państw uchwaliło ustawy dzielące kompetencje krajowe i unijne. PE jest równoprawny z Radą Europejską jeśli chodzi o tworzenie prawa. PE koordynuje to z parlamentami krajowymi, dlatego ważna jest ta ustawa. Jeśli 9 parlamentów wniesie weto to jest to zablokowane.

LUSTRACJA

Temat: Lustracja i dekomunizacja - rozwiązania prawne w Europie Środkowo - Wschodniej.

Definicja pojęcia lustracja - łac. lustratio, znaczy: oczyszczenie przez ofiarę; lustrare- poświęcać, pokutować, rozjaśniać

Definicje współczesne - procedura sprawdzania przez upoważnione ograny państwowe kandydatów na najwyższe stanowiska państwowe przez uprawnione organy państwowe; ujawnienie osób, które świadomie i tajnie współpracowały z organami śledczymi w charakterze tajnego informatora

Ten problem występuje we wszystkich krajach

Białoruś, Ukraina, Serbia, Macedonia, Chorwacja - nie ma żadnych rozwiązań, nie podjęto działań żadnych;

Albania - są pewne (częściowe rozwiązania)

4 etapy rozwoju przepisów i regulacji:

1. Lata- 1989-91, wszędzie poza poza Niemcami Wschodnimi - było optymistyczne przekonanie, że to co się dzieje w latach 1989-90 to ostateczny upadek komunizmu i elit komunistycznych

W tym okresie najistotniejsze rozwiązania działy się w NRD, a w innych krajach się tym nie zajmowano.

Traktat zjednoczeniowy (RFN+NRD) zakładał lustrację w NRD, a ustawę o powszechnym dostępie do akt Stasi i powołującą Instytut Gaucka (on czuwa nad archiwami) uchwalono w 1992 r., ta sytuacja niemiecka była wymuszona przez:

- w 1989 r.- manifestacja w Berlinie- wdarli się do budynków Stasi i zabrali sobie trochę aktów, to był przejaw że ludzie chcą by te akta były dostępne

- były żądania opozycji demokratycznej

- panowało tam prawo zachodnioniemieckie i dokonano tego na mocy ustawy dotyczącej „wierności i lojalności wobec państwa i demokratycznego porządku”- i wg trzeba było przeprowadzić lustrację

To rozwiązanie niemieckie było wzorcowe- było na początku, niektóre kraje się na nim wzorowały, gł. Czechosłowacja i trochę Węgry

Rozwiązanie kwestii lustracji w NRD, działania:

- brak możliwości zajmowania stanowisk państwowych osobom, którym udowodniono współpracę z tajnymi służbami, chodziło dokładnie o:

• Stanowiska w uczelniach - rozumiano to bardzo szeroko, dotyczyło to stanowisk od rektora do kierownika katedry, lub usuwano osoby z uczelni ( nie tylko pozbawiano stanowisk ale też wyrzucano), dotknęło to największego uniwersytetu w NRD - Humboldta w Berlinie ( rektor sam zrezygnował, prorektorów usunięto, usunięto 11 z 15 dziekanów, kierowników katedr - 76 z 82, pracowników naukowych- 3,8 tys z 4,5 tys, robiono to umiejętnie etapami by uczelnia mogła dalej funkcjonować, a całość zakończono do 1995 r.)

• W szkołach w latach 1991-93 usunięto 36 tys nauczycieli ze szkół średnich (na 52 tys)

• Całkowicie usunięto osoby z dawnej milicji ludowej

• Media (telewizja i radio państwowe)- usunięto wszystkich kierowników redakcji

W NRD nie rozprawiono się z:

- z armią, z dawnej armii NRD pozostało 60 % żołnierzy

Od wszelkich zarzutów można było się odwołać i próbować sił w sądzie.

2) od 1992 r. „Narastanie tendencji lustracyjnych i antykomunistycznych”

Przyczyny:

- była trochę frustracja, że nie ma rozliczenia moralnego z poprzednią epoką

- zaczęto wprowadzać reformy ekonomiczne, pojawiła się niepewność i ludzie trochę zatęsknili za poprzednią epoką (zabrano ludziom stabilizację przez reformy, wzrosło ryzyko w życiu, musieli być bardziej samodzielni, pojawiły się tendencje do krytyki, nie było już takiego optymizmu jak wcześniej), ludzie zobaczyli, że elity komunistyczne nie zniknęły m.in. z życia politycznego, dalej mają się dobrze, pojawiły się pomysły by ich wreszcie rozliczyć z historią, argumentowano to: sprawiedliwością dziejową, potrzebą ustanowienia ładu moralnego, tworzenia zdrowych podstaw demokracji. To były początki moralnego buntu przeciw przystosowywaniu się dawnych elit w nowej epoce, np.

- w Polsce była dyskusja czy okrągły stół był słuszny, potrzebny

- na Litwie, przewodniczący parlamentu a potem prezydent- „ komunizm umarł ale kto widział jego zwłoki”

4.10.1991 r.- uchwalono ustawę lustracyjną w Czechach, bardzo restrykcyjną ( druga najostrzejsza zaraz po niemieckiej)

1992,93- etap nasilania się tendencji lustracyjnych ( bo wcześniej tylko dyskutowano).

3. Lata 1993 - 97, Cofnięcie się tendencji lustracyjnych.

Przyczyna:

- bo w tych latach w wielu krajach władzę przejęli postkomuniści- w Polsce, na Litwie, Węgrzech i Bułgarii

Tendencje wcześniejsze zostały zahamowane

4. Od 1997

Przyjmowano ustawy lustracyjne:

- 1997- Polska, Rumunia

- 1998- Bułgaria, Słowacja

Rozwiązanie w Czechach:

10.01.1991 r.- przyjęto ustawę lustracyjną (gdy była jeszcze Czechosłowacja), trochę wcześniej przyjęto rezolucję (wzywająca posłów, ministrów, wiceministrów, pracowników kancelarii parlamentu i rządu, którzy kiedyś współpracowali ze służbami sami by się zgłosili i dobrowolnie ustąpili ze stanowisk, ale nikt tego nie zrobił), więc uchwalono ustawę.

Na mocy ustawy parlament powołał komisję- złożoną z prawników (nie związanych z parlamentem) powołanych w drodze kompromisu przez parlament, składała się ona z 12 osób (8 - z opozycji demokratycznej, 2 - nie z opozycji ale nie związani ze służbami, 2 - mianował Havel). Komisja ta miała prześledzić tę sytuację, prowadziła badania, gdy ustaliła, że dana osoba współpracowała ze służbami wzywano ją, rozmawiano i dawano 14 dni na to, aby ustąpiła ze stanowiska (większość sama ustąpiła, ale 10 posłów i 6 ministrów się nie zgodziło na dobrowolne odejście ze stanowiska i ich dane podano opinii publicznej).

Powoływano też podobne komisje na niższych szczeblach i lustracji dokonano do 1995 r.

Ważne kwestie:

- tylko w Czechach i NRD uznano, że partia komunistyczna była organizacją przestępczą

- w Czechach z badań lustracyjnych wykluczono okres praskiej wiosny

- w Czechach kwestię lustracji powiązano ściśle z dekomunizacją, degradowano ważnych funkcjonariuszy partii komunistycznej, tajnych agentów i członków milicji ludowej i zabrano tym osobom prawo do zajmowania stanowisk w życiu publicznym (najpierw ustalono, że będzie to obowiązywało do 1996, potem przedłużono do 2000, a w 2000 przedłużono na czas nieokreślony)

Obecnie każdy kto się ubiega o stanowisko publiczne (aparat administracyjno - gospodarczy, wymiar sprawiedliwości, organy ścigania, państwowe środki masowego przekazu, bankowość, wojsko, sądownictwo) musi okazać oświadczenie o negatywnym wyniku lustracyjnym.

Za takie rozwiązania Czechom groziło zawieszenie w prawach członka Rady Europy ( zarzucano im łamanie praw człowieka).

1999 - liberalizacja czeskiej ustawy, można było ubiegać się o rehabilitację, do 2005 r. zgłosiło się w tym celu 36 tys. osób a 2540 się udało, Rada Europy była usatysfakcjonowana. Ta ustawa liczy 88 stron, jest bardzo szczegółowa, wymienia konkretnie grupy osób, których dotyczą zakazy:

- funkcjonariuszy partii

- byli członkowie milicji ludowej

- studentów i stażystów przebywających przez dłużej niż 3 miesiące w szkołach wyższych KGB w ZSRR ( zostało przeszkolonych: Czechów - 16 tys., Niemców z NRD - prawie 40 tys., Polaków- 3200)

Określa ta ustawa konkretnie kto był współpracownikiem służb - agenci, rezydenci, właściciele lokali wspierających tajne służby, informatorzy, współpracownicy ideowi ( w Czechach na 85 tys. pracowników naukowych uczelni, 62 tys. było współpracownikami ideowymi, w NRD - na 101 tys. było współpracownikami 98 700).

Z racji współpracy usunięto też :

- z Czeskiej Akademii Nauk 35 % pracowników

- sędziowie i prokuratorzy - usunięto 42 tys. z 60 tys., (w NRD - 111 tys. z 120 tys.)

Ustawa słowacka - 1995 :

- zamyka wszystko na 2000 r.

- nie ma konieczności okazywania oświadczeń o negatywnej lustracji gdy ktoś się stara o stanowisko publiczne, trzeba tylko samemu sporządzić oświadczenie że się nie współpracowało ( w Polsce też)

- lustracja nie obejmuje gospodarki

- lustracja dotyczy- wojska, policji

- były lustrowane stanowiska w nauce ale nie sami naukowcy

Na terenie obecnej Słowacji przed 1989 r. było zaangażowanych we współpracę ze służbami w stosunku do całej liczy ludności prawie najmniej osób w porównaniu do całego bloku wschodniego ( tylko w Polsce było mniej)

Liczba zaangażowanych (dane niemieckie):

Polska - 630 tys. (ostatnie miejsce w rankingu)

NRD - 5 mln 400 tys., 1- miejsce w rankingu

Rumunia - 3 mln, 2 miejsce

Rozwiązanie na Węgrzech:

1990 - pierwszy projekt ustawy, ale jeszcze jej wtedy nie uchwalono, pojawił się on na tle dyskusji, oskarżeń, pomówień, gdyż tam najwcześniej opublikowano listę współpracowników- jeszcze przed ustawą, było 720 tys. osób na liście i ludzie się burzyli, że nie ma ustawy i są bezprawnie oskarżani, Rada Ministrów wydała uchwałę i opublikowanie tej listy stało się zgodne z prawem (sama procedura nie była do końca zgodne z prawem, powinna być ustawa)

Dochodziło do procesów sądowych i końca 2008 r. - 250 tys. osób się wybroniło po uchwaleniu ustawy ( z 1994)

8.03.1994 - przyjęto ustawę ( w 1996 ostatnia nowelizacja), jest ona przeciwstawna Czeskim i NRD - owskim restrykcjom:

- nie ma obowiązku rezygnowania ze stanowiska w przypadku ujawnienia, że była współpraca tej osoby, ewentualnie pracodawca może daną osobę wyrzucić wg własnego uznania

Określono co to są tzw. organy bezpieczeństwa, ich się bada:

- Departament III MSW, czyli policja polityczna

- oficerzy i współpracownicy ( posłowie, członkowie rządu, prezydent, osoby które złożyły przed prezydentem przysięgę, sędziowie, prokuratorzy, dziennikarze mediów państwowych, generałowie, komendanci policji, szef sztabu generalnego, komendant straży granicznej)

- rektorzy, dziekani, szefowie katedr szkół i uczelni państwowych (na Węgrzech jest 7 uniwersytetów państwowych a 6 straciło rektorów przez ustawę o lustracji, wszystkie straciły prorektorów, 30% szefów katedr usunięto)

- pracownicy samorządu terytorialnego

- dyrektorzy jednostek gospodarczych należących do skarbu państwa

Powołano 3 - osobową komisję główną (parlament powołał, kandydatów wyłonił Sąd Najwyższy). Komisja główna powołuje komisję na każdy komitat ( jak w Polsce województwo) po 3 osoby i jest wobec nich odwoławczą, rozmawia z osobą podejrzaną i gdy uzna, że osoba współpracowała powiadamia się ją a ona ma 30 dni by się odwołać do Sądu Najwyższego.

Do 2000 r. zlustrowano na Węgrzech - 925 tys., osób.

W Rumunii - inny system przyjęto, każdy kto pełni funkcje kierownicze musi oświadczyć, że nie współpracował, w ciągu 3 miesięcy jest to weryfikowane i gdy ma wynik pozytywny (okłamał), to może się odwołać do sądu ( na szczeblu - w Polsce by to był wojewódzki) i sąd ma 3 miesiące na wydanie ostatecznego oświadczenia ( w Polsce to się ciągnie latami), max 5 miesięcy gdy bardzo skomplikowana sprawa.

Duży nacisk kładzie się na kwestię dekomunizację.

1993 - pierwsza ustawa w Rumunii

Kwestię dekomunizacji poruszyła druga ustawa, gdy w parlamencie były osoby nie związane z dawnym systemem, jest trochę na wzór Czechosłowacki - partia komunistyczna była zbrodniczą organizacją, zakaz piastowania stanowisk na szczeblach jak w Czechosłowacji i ten zakaz obowiązuje na 40 lat

W Albanii - jest ustawa, ma ona 3 artykuły:

- art.1 - osoby ubiegające się o stanowiska w służbie publicznej składają oświadczenie o niewspółpracowaniu ze służbami, może być ono w ciągu roku zweryfikowane, ale nie ma w ogóle mowy o dekomunizacji

- art. 3 - można się odwołać od decyzji sądu

To wszystko jednak nic nie znaczy bo ustawa ta nie ma żadnych przepisów wykonawczych i jest martwa, nie ma procedur.

GŁOWA PAŃSTWA

T: Głowa państwa w Europie Środkowo - Wschodniej.

Sposób wyłaniania:

a) wybory powszechne, bezpośrednie - Polska, Słowacja, Rumunia, Bułgaria

b) przez parlament - Czechy, Węgry

ad. a)

Rumunia- w konstytucji nie ma określonego wieku dla kandydata, przyjmuje się w praktyce wiek biernego prawa wyborczego do senatu - 25 lat

35 lat - Polska, Słowacja, Węgry

40 lat - Czechy, Bułgaria

Słowacja - zasada większości bezwzględnej, II tura odbywa się po 14 dniach

Rumunia - bezwzględna większość potrzebna, wzorowano się na konstytucji V Republiki Francuskiej

Bułgaria - potrzebna bezwzględna większość, II tura po 7 dniach, by wybory były ważne musi wziąć udział ponad 50 % ludności uprawnionej (mają tam wysokie frekwencje, chociaż co wybory spada, najniższa ok. 70%), gdy nie będzie 50 % odbywa się kolejna tura (mogą być max. 3 tury, a gdy w III nie będzie kworum spełnionego - 50 % to prezydenta wybiera parlament)

ad. b)

Węgry - wybiera izbowy parlament (Zgromadzenie Krajowe) - wybory są tajne,

Co najmniej 50 deputowanych zgłasza kandydaturę prezydenta, są przewidziane max. 3 tury:

I tura- trzeba uzyskać 2/3 głosów, gdy się nie uda to jest

II tura - znów trzeba mieć 2/3 głosów, gdy się nie uda to jest

III tura - bierze w niej udział 2 głównych kandydatów i wygrywa ten z bezwzględną większością

Poszczególne tury odbywają się co 1 dzień.

Czechy - wybór przez obie izby - poselską i senat (obradują razem)

Kandydata zgłasza 10 posłów lub 10 senatorów

I tura - aby wygrać kandydat musi mieć bezwzględną większość zarówno u senatorów i posłów (głosują oddzielnie), gdy nie ma - w ciągu 14 dni odbywa się II tura - w niej potrzebna jest bezwzględna większość od obu izb (razem wziętych), jeżeli to się nie uda za 14 dni odbywa się III tura - biorą w niej udział wszyscy kandydaci, ale do zwycięstwa wystarczy większość względna.

Havel na drugą kadencję był wybrany w III turze

Praktyka, wybory za pośrednictwem parlamentu:

- Węgry - prezydent jest bardziej polityczny niż w Czechach, zawsze wygrywał kandydat większości parlamentarnej

- Czechy - pierwszym prezydentem był Havel (był symbolem), była wtedy deklaracja wszystkich partii (oprócz komunistycznej) popierająca jego kandydaturę, w drugich wyborach żadna partia nie opowiedziała się za Havlem i wtedy była potrzebna III tura głosowania

Kadencje prezydenta:

W Europie Środkowo - Wschodniej przeważnie trwa ona 5 lat (w Rumunii - 4 lata)

We wszystkich krajach tego obszaru są możliwe 2 kadencje.

Ewentualne zastępstwo prezydenta:

- w Bułgarii istnieje instytucja wiceprezydenta - gdy są wybory prezydenckie to równolegle trwają wybory na wiceprezydenta (ludzie głosują na 2 osoby), na wiceprezydenta jest lista limitowana, kandydat na wice jest wybierany przez kandydata na prezydenta

1993 - wygrał kandydat i został nowym prezydentem, ale jego (ewentualny) wice nie wygrał, wobec tego typu sytuacji konstytucja nie przewiduje II wyborów na wice, sprawa przenosi się na parlament, który na wniosek prezydenta wybiera wiceprezydenta (on jest potem zastępcą prezydenta, gdy nie może on kontynuować sprawowania urzędu)

- w wielu krajach osobą zastępującą jest szef parlamentu

- Słowacja- zastępuje prezydenta rząd (de facto prezes Rady Ministrów), do 2003 r. zastępował szef parlamentu

- Polska - Marszałek Sejmu, w drugiej kolejności Marszałek Senatu

- Rumunia - Marszałek Senatu, potem przewodniczący Izby Deputowanych

- Węgry - przewodniczący Zgromadzenia Krajowego

- Czechy - premier (tak samo jest w Belgii), są wypisane kompetencje w razie konieczności zastępstwa i są podzielone między rządem a przewodniczącym Izby Poselskiej

Kompetencje głowy państwa w Europie Środkowo - Wschodniej:

Podział na kompetencje:

1. Własne - bez kontrasygnaty

2. Wykonywane na podstawie kontrasygnaty (wtedy odpowiedzialność przejmuje dana osoba - premier lub minister), prezydent politycznie nie odpowiada

Kontrasygnata- uważano, że zagwarantuje nie występowanie konfliktów nie do pokonania w ramach egzekutywy (że władza wykonawcza będzie działała jednolicie), w Europie Wschodniej występuje w:

Republika Czeska, Węgry, Bułgaria, Polska, Rumunia (nie występuje w przypadku rozporządzeń prezydencko - rządowych, coś jak ordynanse prezydenckie we Francji)

Słowacja - w ogóle nie ma kontrasygnaty

ad. A)

- powołanie rządu

- ustanawianie dyplomatów

- odznaczenia

- symboliczne, reprezentacyjne funkcje

ad. B) związane z tworzeniem prawa:

1. Dotyczące trybu pracy parlamentu - może rozwiązać, zarządza nowe wybory, zwołuje i zamyka sesje parlamentu

- rozwiązanie parlamentu - w Czechach nie jest potrzebna kontrasygnata prezydentowi, fakultatywna kompetencja (może ale nie musi) w przypadku:

• Gdy został powołany nowy rząd (zaproponowany przez prezydenta) i gdy parlament go nie przyjmie (wyrazi brak zaufania), prezydent może wtedy rozwiązać parlament

• Gdy rząd wystąpi z projektem ustawy - parlament nie zajmie się nim w ciągu 3 miesięcy, prezydent może rozwiązać parlament

• Gdy rząd połączy projekt ustawy z kwestią zaufania do siebie, w zależności od wyniku prezydent może rozwiązać parlament

W innych krajach (fakultatywne kompetencje):

• Polska - gdy parlament w 4 miesiące nie uchwali budżetu; gdy rząd się nie wyłoni w 3 etapach, prezydent może rozwiązać parlament

• Węgry (też Portugalia) - Zgromadzenie Krajowe może być rozwiązane przez prezydenta gdy w ciągu jednego roku danej kadencji zostanie wobec ZK zgłoszone 4 razy wotum nieufności (może rozwiązać); gdy po wyborach w ciągu 40 dni rząd nie zostanie sformułowany- wtedy musi rozwiązać parlament

• Słowacja - parlament jest rozwiązany przez prezydenta gdy w ciągu 6 miesięcy nie uda się sformułować rządu, to kompetencje szefa rządu przejmuje prezydent (najlepsze jest to że nie potrzebuje kontrasygnaty)

• Rumunia (też Włochy) - po wyborach rząd musi znaleźć akceptację obu izb, gdy w 60 dni od pierwszego wniosku złożonego przez prezydenta do jednej i drugiej izby one nie zaakceptują nowego rządu - prezydent musi wtedy obie izby rozwiązać

2. Rola inicjująca i hamująca prezydenta

Rola hamująca - weto:

• Lech Kaczyński - zawetował 27 ustaw

• Aleksander Kwaśniewski - 64 (w dwie kadencje razem), m.in. budżet zadaniowy

Udział w procesie tworzenia prawa:

- rola inicjująca

- rola hamująca, metody:

- weto

- skierowanie do sądu konstytucyjnego (w Polsce TK)

Inicjatywa ustawodawcza, raczej powszechna, nie mają jej prezydenci:

• Czech, Bułgarii, Słowacji

• Belgii, Holandii, Norwegii, Szwecji

Pozostałe kraje:

• Polska - dotyczy ustaw zwykłych, zmiany konstytucji,

- Kaczyński - 22 projekty ustaw

- Kwaśniewski - 16 projektów

• Węgry - tak samo jak w Polsce, w latach 1994 - 2008 - prezydent wniósł 16 % projektów ustaw (z parlamentu pochodziło - 38 %, z rządu - 46 %)

• Rumunia - nie ma inicjatywy co do ustaw, ale do zmiany konstytucji tak, przykład: zmiana konstytucji - doszło do pewnej zmiany prawa wyborczego w 2004 r., wcześniej wyłączeni byli funkcyjni partii komunistycznej od sekretarza organizacji podstawowej - brak prawa czynnego i biernego - w 2004 to wykreślono (bo Rada Europy i Unia Europejska się burzyła)

Rola hamująca:

1. weto występuje we wszystkich krajach regionu, ale są różnice co do potrzebnej liczby posłów do odrzucenia:

• Czechy - (jak we Francji) trzeba ponownie uchwalić ustawę w razie weta prezydenta i przegłosować bezwzględną większością, Havel - w I kadencji na 1450 ustaw zawetował 305, w II kadencji na 680 ustaw zawetował 14

• Polska - 3/5 głosów przy co najmniej ½ ogólnej liczby posłów

• Bułgaria - bezwzględna większość, ponad 50 %

• Węgry, Słowacja - zwykła większość, na Węgrzech w poprzedniej kadencji prezydent 4 razy zawetował

• Rumunia - gdy prezydentowi dana ustawa się nie podoba, zwraca się do parlamentu by jeszcze raz uchwalili, wnosi swoje poprawki, po uwzględnieniu zmian prezydenta głosują nad tym w parlamencie - gdy odrzucą ustawę to tak samo jakby odrzucili weto prezydenta

2. Odwołanie do sądu konstytucyjnego

Prezydent może tak zrobić w:

Polska, Bułgaria, Węgry, Czechy, Słowacja

Rumunia - prezydent nie może, ale może się zwrócić do premiera by on to zrobił (premier może, ale nie ma wtedy obowiązku)

3. Uprawnienia głowy państwa wobec rządu

Tam gdzie występuje dualistyczna egzekutywa wszędzie w Europie Wschodniej prezydent ma takie uprawnienia.

Kraje można podzielić na:

• Prezydentura neutralna - Węgry, Czechy

• Model przeciwstawny, porównywany z kohabitacją ze Francji - Polska, Rumunia

Relacje głowa państwa a rząd:

• Proces powoływania premiera i rządu (co ma do powiedzenia prezydent)

Prezydent we wszystkich krajach regionu występuje z propozycją kandydata na premiera do parlamentu, w niektórych krajach:

• Wybór premiera i od razu ministrów

• Wybór tylko premiera na początku

Czechy - prezydent mianuje kandydata na premiera wg własnego uznania a na wniosek kandydata na premiera mianuje kandydatów na ministrów i te kandydatury przechodzą do parlamentu - Izba Poselska zatwierdza lub nie, gdy nie prezydent znów musi ponowić procedurę (proponuje te same osoby- może te same osoby zaproponować max. 3 razy, albo proponuje nowe osoby), gdy parlament 3 razy nie zatwierdzi to oznacza jego rozwiązanie.

Polska i Czechy - brak regulacji w sprawie kogo konkretnie prezydent ma wysunąć na premiera (w Polsce zwyczajowo- szef partii zwycięskiej w wyborach lub ktoś z tej partii), to uregulowano w Bułgarii - prezydent powierza kandydatowi największej partii w parlamencie ustanowienie rządu (określają wprost w konstytucji), ale gdy taki kandydat nie znajdzie poparcia w parlamencie prezydent powierza to drugiej największej partii, a gdy znów nie uda się to prezydent spotyka się z przedstawicielami wszystkich partii i dyskutuje kogo oni w końcu chcą, gdy znowu się nie dogadają to prezydent sam powołuje rząd prowizoryczny i rozwiązuje parlament (ludzie prezydenta rządzą do kolejnych wyborów).

Węgry - prezydent zgłasza kandydata na premiera do Zgromadzenia Krajowego by go zatwierdzili, a potem członków rządu, gdy nie zatwierdzą prezydent musi wysunąć nowego kandydata, gdy znów się nie zgodzą to prezydent mianuje na 6 miesięcy na premiera tego drugiego kandydata i on rządzi, a potem znów go proponuje parlamentowi, gdy parlament znów się nie zgodzi to prezydent rozwiązuje parlament

Słowacja - prezydent wskazuje kandydata na prezydenta i kandydat musi zdobyć poparcie w parlamencie, za pierwszym razem- absolutne poparcie, gdy nie uda mu się, ma drugie podejście i wtedy wystarczy zwykłe, a gdy znów się nie uda to parlament jest rozwiązywany

Rumunia - prezydent wskazuje kandydata na premiera i on proponuje program rządu i ten program jest w parlamencie dyskutowany (na plenum i w komisjach), potem są dwa głosowania: na premiera i na program (gdy zaakceptują premiera a program nie, to kandydat ma 3 miesiące na sformułowanie nowego programu i jest nowe głosowanie nad programem, gdy znów odrzucą w parlamencie to rząd upada i parlament jest rozwiązany), gdy przyjmą ten program i powołany jest w końcu rząd to program jest przemianowany na strategiczną ustawę rządowo - parlamentarną, z której potem rząd jest rozliczany.

62

---