KONCEPCJA DECIEGO I RYANA
Składa się z trzech wzajemnie powiązanych koncepcji - miniteorii. Najbardziej ogólną jest teoria integracji organistycznej (organismic integration theory), dotycząca rozwoju motywacji samoistnej (intrinsic) oraz instrumentalnej (extrinsic). Druga składowa to teoria oceny poznawczej, zwana także teorią wartościowania poznawczego (cognitive evaluation theory). Trzecią jest teoria orientacji w zakresie ustalania źródeł przyczynowości działania czy źródeł sprawstwa jednostkowego (causality orientations theory).
Teoria integracji organistycznej - zasady homeostazy, hedonizmu i redukcji popędu nie wystarczają do wyjaśnienia bardziej złożonych form aktywności ludzkiej. Kompetencja - motywacja skuteczności - odczucie skuteczności i satysfakcji - motywacja mistrzostwa i osiągnięć (White, 1959). Stymulatorem zachowań kompetencyjnych są otoczenie oraz samoistna aktywność systemu nerwowego - motywuje się ona samoistnie, jest średnio intensywna i średnio trwała.
Deci i Ryan (1985) stwierdzają, iż człowiek ma trzy podstawowe potrzeby: samoukierunkowania (self-determination), kompetencji i interpersonalną. Motywacja samoistna opiera się na wrodzonych, organistycznych potrzebach kompetencji i samoukierunkowania.
Dostarcza energii dla wielu różnych zachowań i procesów psychicznych, dla których pierwotną nagrodą jest doświadczenie skuteczności w działaniu (effectance) i doświadczenie autonomii.
Potrzeby te nie wynikają z deficytów (jak głód i pragnienie) i nie pojawiają się cyklicznie. Samoistne potrzeby motywują ciągły proces poszukiwania i podejmowania optymalnych wyzwań.
Motywacja samoistna - opiera się na wrodzonych, organistycznych potrzebach kompetencji i samoukierunkowania (autodeterminacji). Nie wynika z deficytów tkankowych - może wchodzić w interakcję z popędami, wzmacniając je lub osłabiając, modyfikując sposób zaspokajania podstawowych potrzeb. Przy braku nacisku innych potrzeb lub emocji, ludzie poszukują sytuacji dla siebie interesujących i wymagających twórczego podejścia, odpowiednio do poziomu swoich kompetencji - zgodność pomiędzy strukturą wewnętrzną rozmaitych kompetencji a strukturą świata zewnętrznego.
Ludzie motywowani samoistnie doświadczają zainteresowania, zaciekawienia i radości, czują się kompetentni i mają odczucie kierowania sobą. Spostrzegają umiejscowienie przyczyn zachowania (sprawstwo) jako wewnętrzne, zależne od nich samych.
Teoria oceny poznawczej - skupia się na charakterystyce warunków, w jakich przebiega działanie motywowane samoistnie - obecność braku kontroli i struktury nagrody.
Wpływ danego wydarzenia na proces motywacyjny nie jest określony przez jego obiektywne cechy, lecz przez psychologiczne znaczenie, jakie ma dla jednostki. Wydarzenia inicjujące i regulujące zachowanie motywowane wzmacniają lub osłabiają motywację samoistną. Dokonuje się to za pośrednictwem poznawczego konstruktu reprezentującego indywidualny zakres i rodzaj kompetencji oraz specyficzny sposób samoukierunkowania.
Wydarzenia zewnętrzne (istotnie związane z zapoczątkowaniem lub regulacją działania) pociągające za sobą spostrzeganie sprawstwa jako zewnątrzpochodnego osłabiają motywację samoistną. Jest ona natomiast wzmacniana, jeśli człowiek stwierdza, iż sam inicjuje własne działanie i kieruje nim.
Wydarzenia powodujące zwiększenie poczucia kompetencji (w sytuacjach nastręczających trudności i problemy) mogą zwiększać motywację samoistną. Kompetencja wzrasta w momencie uzyskania pozytywnej informacji zwrotnej o skuteczności działania, o rozwiązaniu zadania czy pokonaniu trudności.
Wydarzenia inicjujące i regulujące działania można sklasyfikować jako: informacyjne, kontrolujące i amotywujące. Wydarzenia informujące dostarczają informacji zwrotnej odnośnie skuteczności działania w sytuacji wyboru. Aspekt kontrolujący wydarzenia - wiąże się z presją, aby człowiek zachowywał się, myślał lub czuł w określony sposób. Stymuluje to zachowania zdeterminowane przez kontrolę. Amotywujące zdarzenia są związane z nieskutecznością zachowań w danych warunkach i niemożnością podołania wymaganiom sytuacji.
Wydarzenia tych trzech rodzajów mają odmienne funkcjonalne znaczenie. Informacyjny aspekt ułatwia spostrzeganie sprawstwa jako wewnętrznego i własnej kompetencji - wzmacnia motywację samoistną. Wydarzenia odbierane jako kontrolujące sprzyjają spostrzeganiu sprawstwa jako zewnątrzpochodnego i osłabiają motywację samoistną - podporządkowanie się nakazowi. Wydarzenia amotywujące powodują spostrzeganie własnej niekompetencji i niweczą motywację samoistną - stan bezradności.
Drugą grupą zależności jest struktura i efekty nagród - okoliczności związane z informacjami o skutkach działania:
Nagrody za udział w eksperymencie - nagroda (pieniądze) przydzielana za udział bez względu na to, co robią podczas badania. Jest ubocznym skutkiem działania - stała pensja. Nie wpływa szkodliwie na motywację samoistną - nie jest instrumentalnie powiązana z zadaniem i nie jest spostrzegana jako kontrolująca zachowanie
Nagroda za aktualne zadanie. Obniża motywację samoistną w porównaniu z sytuacją, gdy jest przydzielana bez dodatkowej wyjaśniającej informacji zwrotnej. Jeśli taka informacja jest podana, zapobiega występowaniu tej zależności
Nagroda za wykonanie na określonym poziomie, np. szybko i poprawnie. Równoczesny wpływ własności informacyjnych i kontrolujących, zazwyczaj jednak dostarcza pozytywnej informacji zwrotnej o poziomie kompetencji
Nagroda dla najlepszych - liczba nagród jest mniejsza niż liczba uczestników
Teoria orientacji kauzalnej - odnosi się do wewnętrznych, osobowościowych i motywacyjnych charakterystyk sprawstwa. Opisuje trzy duże klasy zachowań - samoukierunkowanie, determinacja przez kontrolę i amotywacja. Orientacja kauzalna to trwała właściwość człowieka - specyficzna dyspozycja motywacyjna.
Orientacja na autonomię - jednostka w dużym stopniu doświadcza wyboru (w sensie motywacyjnym) w sytuacjach inicjowania własnego zachowania.
Orientacja na kontrolę - zachowanie ludzi jest organizowane z uwagi na kontrolę w otoczeniu lub nich samych. Są motywowani powinnościami - nagrody zewnętrzne i wewnętrzne.
Orientacja amotywacyjna (pozaosobowa) - ludzie doświadczają swojego zachowania jako pozostającego poza ich intencjonalną kontrolą - czują się niekompetentni i niezdolni do opanowania sytuacji - lęk, depresja.