Prawo ubezpieczeń społecznych, Notatki na ubezpieczenie spoleczne, 1


  1. Pojęcie zabezpieczenia, zaopatrzenia, ubezpieczenia, pomocy społecznej i formy realizacji.

Zabezpieczenie społeczne jest pewną ideą zgodnie, z którą ogół społeczeństwa poprzez swoją organizację zobowiązany jest do zapewnienia bytu wszystkim, którzy nie ze swojej winy nie mogą sobie zapewnić pracy, ale również egzystencji na godziwym poziomie. Zabezpieczenie społeczne oparte jest na idei solidarności społecznej i przede wszystkim wskazuje państwo, jako głównego realizatora tych idei. Zgodnie z tymi założeniami nowoczesne państwo, zwłaszcza demokratyczne, powinno stworzyć możliwość materialnego bytu wszystkim obywatelom, którzy z racji swego wieku (np. dzieci, młodzież, osoby nie mogące podjąć zatrudnienia, osoby w zaawansowanym wieku), a także z uwagi na inwalidztwo i niepełnosprawność nie mogą pracować. Wszystkim tym osobom powinno się zapewnić godziwe warunki życia.

Patrząc na tak szerokie pojęcie zabezpieczenia społecznego pojawia się nam tutaj rola państwa, różnych organizacji społecznych, charytatywnych, rola kościołów różnych wyznań oraz ogólna solidarność międzyludzka, która powinna zmierzać do niesienia pomocy innym. Każde nowoczesne państwo powinno zmierzać do realizacji tych założeń.

Pomoc społeczne - jedna z form zabezpieczenia społecznego. Najstarsza forma zabezpieczenia społecznego, znana już w Starożytności. Powstawały wówczas organizacje charytatywne w sposób spontaniczny lub zorganizowany (np. kościół katolicki). Nowoczesne państwa a zwłaszcza kraje zachodnie określają się jako państwa socjalne. Ambicją władz tych państw jest posiadanie sformalizowanych instytucji pomocy społecznej. Ustawa o pomocy społecznej wprowadziła szereg rozwiązań prawnych, które zmieniły wyobrażenie o pomocy społecznej. Ukazała ona, że już nie tylko instytucje charytatywne na zasadzie uznania mają pomagać, ale w sposób systemowy przedstawiła różne formy organizacyjne, które mogą liczyć na dotacje budżetowe, jeśli prowadzą działalność pomocową. Podstawową jednostką organizacyjną zobowiązaną do niesienia pomocy osobom pozostającym w niedostatku - są gminy. Na nie nałożono obowiązek zapewnienia dachu nad głową, wyżywienia, odzienia, a nawet opieki zdrowotnej i pochówku. Do 1990r. osoba, która znajdowała się w trudnej sytuacji skazana była na uznaniowość podmiotów organizacji. Ta w/w ustawa wprowadziła konstrukcję roszczeniową w takim znaczeniu, że gmina nie może odmówić środków i form wsparcia, jeżeli rzeczywiście ta osoba spełnia określone warunki. Nie może nawet odmówić świadczeń, jeśli są zobowiązane (nawet z najbliższej rodziny) do alimentowania tej osoby. Mamy:

Renta socjalna przysługuje osobie, która stała się niezdolna do pracy w wieku poniżej 18 roku życia (np. inwalidzi od dziecka).

Pomoc społeczne jest najszerszą formą pomocy i wymaga dużych nakładów i środków z budżetu państwa.

Zaopatrzenie społeczne jest drugą formą zabezpieczenia społecznego (emerytalnego). Ta formuła dotyczyła w przeszłości osoby sprawujące ważne funkcje dla państwa. Z czasem ta formuła rozprzestrzeniła się na wszystkich zatrudnionych w PRL. Efekt był taki, że nie stworzono specjalnych funduszy emerytalnych, tylko z budżetu państwa dawano pieniądze na świadczenia emerytalno-rentowe. Jednak istniały pewne grupy poddane innym regułom - rzemieślnicy, adwokaci, duchowni. Obecnie po reformie ubezpieczeń społecznych (a zwłaszcza ubezpieczeń emerytalnych) system zaopatrzeniowy, czyli taki, gdzie nie trzeba opłacać składki, a otrzymuje się różnego rodzaju świadczenia z ubezpieczeń społecznych - dotyczy sędziów i prokuratorów. Oni przechodzą w tak zwany stan nieczynny, czyli nie są emerytami w rozumieniu ustaw emerytalnych - tylko mają zawieszony obowiązek świadczenia pracy w stan nieczynny i w tym okresie otrzymują 75% ostatniego wynagrodzenia. Grupy te są tak uprzywilejowane, ponieważ w czasie swojej pracy nie mogą podjąć dodatkowego zatrudnienia.

System zaopatrzenia społecznego polega na tym, że środki pochodzą z budżetu, natomiast osoba, która spełnia określone warunki - nabywa prawa do roszczenia. Jest to więc konstrukcja roszczeniowa (obecnie - kiedyś jej nie było).

System zaopatrzeniowy tak rozumiany rozwinął się w krajach skandynawskich. Zwłaszcza w Szwecji przyjęto, że każdy obywatel, który osiągnie określony wiek ma prawo do pomocy ze strony państwa. Osoby, które były czynne zawodowo i opłacały składkę na cele ubezpieczeniowe pozyskiwały II tytuł ubezpieczeniowy. Każdy obywatel był objęty tym zaopatrzeniem społecznym. Państwo bierze środki na te cele z nałożonych podatków.

Cechy ubezpieczeń społecznych:

  1. System ubezpieczeń społecznych w Polsce.

Prawo ubezpieczeń społecznych cechuje się bezwzględnością regulacji - tzn. nie ma możliwości innych rozwiązań prawnych, które strony stosunku pracy chciałyby ukształtować wbrew rozwiązaniom ustawowym. Można wprowadzić w drodze porozumień (układów zbiorowych) dodatkowe ubezpieczenia na wypadek osiągnięcia wieku emerytalnego, czy innych ryzyk ubezpieczeniowych. Ten system zwany zakładowym ubezpieczeniem społecznym rozwinął się w państwach zachodnich. Polega na tym, że osoby legitymujące się dłuższym stażem pracy w danej firmie mogą liczyć na dodatkowe świadczenia.

W 1986r. wydano ustawę o finansowaniu ubezpieczeń społecznych - przetrwała do końca roku 1998. Był to akt podstawowy w dziedzinie ubezpieczeń społecznych. Głównymi jego założeniami było:

ZUS posiadał status centralnego organu administracji państwowej. W myśl tej ustawy ubezpieczeniu społecznemu podlegali obowiązkowo nie tylko pracownicy, ale również członkowie spółdzielni produkcyjnych, adwokaci, artyści, duchowni, posłowie.

2000/2001r. - wprowadzenie koncepcji, że podstawą wymiaru świadczeń było 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat.

Lata 80-te - bardzo łatwo zdobyć status rencisty III kategorii, czyli osoby o ograniczonej zdolności do pracy w wyuczonym zawodzie. Przywileje branżowe bardzo obciążyły ZUS. Stopniowo zostały one zlikwidowane.

Styczeń 1999r. - reforma ubezpieczeń społecznych. Najważniejsza jest ustawa z 13.10.1998r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych i ustawa z 22.08.1997r. o pracowniczych programach emerytalnych. Filozofia zmian:

Ubezpieczenia społeczne obejmują:

Są to ubezpieczenia powszechne. Poza nimi funkcjonują ubezpieczenia zdrowotne. Ustawa o ubezpieczeniach społecznych szczegółowo określa krąg osób podlegających każdemu z tych ubezpieczeń.

Ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu podlegają pracownicy (za wyjątkiem prokuratorów i sędziów), osoby wykonujące pracę nakładczą, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, spółdzielni kółek rolniczych, osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osoby z nimi związane, posłowie i senatorowie pobierający wynagrodzenie, także osoby pobierające stypendium sportowe jeśli nie mają innego tytułu ubezpieczenia, słuchacze Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, duchowni z wyjątkiem alumnów z seminariów duchownych, żołnierze niezawodowi w służbie cywilnej, osoby przebywające na urlopach wychowawczych, osoby pobierające świadczenia socjalne - są to grupy osób, które podlegają obligatoryjnemu obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnych i rentowych.

Nie podlegają ubezpieczeniom obywatele innych państw, których pobyt na terenie RP nie ma charakteru stałego i są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych lub konsularnych. Oni opłacają składkę w swoich krajach macierzystych.

Obowiązek ubezpieczenia dotyczy także pracowników, którzy mają już ustalone prawo do emerytury lub renty, a nadal są zatrudnieni.

Pracownicy podlegają zgłoszeniu do ubezpieczenia w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia. Ten obowiązek został nałożony na ubezpieczającego, którego określamy płatnikiem składek - jest nim pracodawca. W sytuacji nie wywiązania się z tego obowiązku ZUS wydaje z urzędu decyzję o objęciu ubezpieczeniem. Zgłoszenie przez pracodawcę stanowi podstawę do założenia indywidualnego konta ubezpieczeniowego.

Cechy ubezpieczeń społecznych:

  1. Podział systemu ubezpieczeń.

Ustawa 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych jest ustawą „Matką”. W myśl tej ustawy ubezpieczenie społeczne obejmują:

Są to ubezpieczenia powszechne. Poza nimi funkcjonują ubezpieczenia zdrowotne.

  1. Ubezpieczenia wypadkowe, emerytalne, rentowe, chorobowe i zasiłki.

Obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne w następujących okresach:

    1. pracownicy od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku,

    2. osoby wykonujące pracę nakładczą oraz zleceniobiorcy - od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy,

    3. członkowie spółdzielni - od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy na rzecz spółdzielni do dnia zakończenia jej wykonywania,

    4. osoby prowadzące działalność pozarolniczą - od dnia rozpoczęci wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności,

    5. osoby współpracujące - od dnia rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej albo umowy zlecenia do dnia zakończenia tej współpracy,

    6. posłowie i senatorowie - od dnia nabycia prawa do uposażenia do dnia utraty tego prawa,

    7. stypendyści sportowi,

    8. osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania - od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy do zakończenia wykonywania tej pracy,

    9. bezrobotni - od dnia nabycia prawa do zasiłku lub stypendium do dnia utraty prawa do nich,

    10. duchowni - od dnia przyjęcia do stanu duchownego do dnia wystąpienia z tego stanu,

    11. żołnierze zawodowi w służbie czynnej oraz osoby odbywający służbę zastępczą - od dnia powołania lub skierowania do tej służby do dnia zwolnienia z tej służby.

Zasady podlegania ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym osób rezygnujących z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie nie zamieszkującymi z matką, ojcem lub rodzeństwem, za które ośrodek pomocy społecznej opłaca składkę regulują przepisy o pomocy społecznej.

Za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne wójt, burmistrz lub prezydent miasta opłaca składkę na ubezpieczenie emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę, jednak nie dłużej niż przez 20 lat.

Wypadki przy pracy i choroby zawodowe objęte są jednym ubezpieczeniem - ubezpieczeniem wypadkowym. System świadczeń z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych miał zawsze dwoisty charakter, ponieważ w wyniku wypadku przy pracy powstaje uszczerbek na zdrowiu poszkodowanego. Ten uszczerbek na zdrowiu może spowodować odwracalne lub nieodwracalne zmiany w organizmie pracownika.dlatego należało stworzyć podwójny system świadczeń na rzecz poszkodowanych osób. Świadczenia wypadkowe dzielono na:

Wg dawnej ustawy 1975r. przyjęto zasadę, że skoro wypadek wydarzył się w zakładzie pracy u pracodawcy to zakłady pracy muszą ponosić koszty skutków tych nieszczęśliwych zdarzeń. Świadczenia odszkodowawcze w postaci: jednorazowego odszkodowania, gdy powstał uszczerbek na zdrowiu z tytułu śmierci poszkodowanego, a także tzw. świadczenia wyrównawcze, czyli zapewnienie różnicy jaka powstała w wyniku przesunięcia go na inne stanowisko ze względu na stan zdrowia - spoczywało na zakładzie pracy. Natomiast renta wypadkowa, renta po zmarłym pracowniku, zasiłki - te świadczenia były zawsze wypłacane przez ZUS. Dotyczyło to osób zatrudnionych w uspołecznionych zakładach pracy. Dla osób prywatnych całość świadczenia wypłacał ZUS, gdyż te podmioty płaciły składki do ZUS.

W PRL ponad 90% osób pracowało w uspołecznionych zakładach pracy. Po zmianie ustroju te proporcje odwróciły się. Wszelkie świadczenia dla zakładów prywatnych wypłacał ZUS. Było to bardzo wielkie obciążenie. Sytuacja ta spowodowała przyspieszenie reformy w dziedzinie ubezpieczeń wypadkowych (ustawa z 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy).

  1. Rola składki i jej podział na poszczególne fundusze ubezpieczeń społecznych.

Dla wszystkich rodzajów ubezpieczeń wykorzystuje się pojęcie składki.

Art. 15 z dn. 13.10.1998r. o syst. ubezp. społ. - wysokość składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe wyrażone są w formie stopy procentowej, jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych. Składkę ponosi wyłącznie płatnik, przy czym w stosunku do duchownych jest to zróżnicowane, gdyż duchowni realizują składkę wraz z tzw. funduszem kościelnym. Fundusz kościelny są pewne środki finansowe, które są gromadzone w wyniku rekompensat, jakie kościół otrzymał za tzw. „dobra martwej ręki”. Te dobra nie są dziedziczne. Duchowni płacą składkę w wysokości 20%, a pozostałe 80% fundusz kościelny. W całości fundusz pokrywa składkę w stosunku do zakonów komplentacyjnych, kapturowych i misjonarzy w czasie pracy na terenach misji.

Ustawa z 1998r. o systemach ubezpieczeń społecznych przewiduje składkę na ubezpieczenie wypadkowe w formie od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru składki. Ustawa, która weszła w życie 01.01.2003r. o ubezpieczeniu wypadkowym wprowadziła system ubezpieczeń polegający na zapłacie składki i w razie zdarzeń losowych wypłatę świadczenia. Brano pod uwagę:

Wynika to z charakteru pracy. Najczęstszymi przyczynami wypadków przy pracy jest:

Dlatego nowy system przewiduje zróżnicowanie tej składki dla poszczególnych podmiotów w drodze decyzji ZUS-u na okres 3 lat, aż do ustania indywidualnej składki wobec podmiotu. Ustalono pewne grupy ryzyka konkretnego pracodawcy, a więc poszczególni pracodawcy mają obowiązek płacenia składki w wysokości uzależnionej od stopnia niebezpieczeństwa danego rodzaju przedsiębiorstwa. Wysokość tej składki dla poszczególnej grupy działalności przedsiębiorstwa oblicza się na podstawie 3 wskaźników częstości ryzyk:

Kategorie te ustalane są dwustopniowo. Najpierw na poziomie działalności nie rzadziej niż na 3 lata i po drugie na poziomie płatników składek - corocznie.

O wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe w danym roku ZUS powiadamia płatnika w terminie do 20.04. danego roku. Jeśli płatnik nie otrzymał takiej informacji powinien zwrócić się do ZUS-u o ustalenie wysokości płaconej składki. Stopa procentowa składki może być podwyższona lub obniżona w stosunku do składki ustalonej dla grupy działalności, do której płatnik został zaliczony na podstawie kategorii ryzyka ustalonej dla tego płatnika. To różnicowanie składek dotyczy pracodawców zatrudniających co najmniej 10 pracowników.

Ubezpieczenie emerytalne - wysokość składki wynosi 19,52% podstawy wymiaru, przy czym ta kwota jest dzielona po połowie na pracodawcę i pracownika.

Ubezpieczenie rentowe - 13% podstawy wymiaru i też składka dzielona po połowie.

Ubezpieczenie chorobowe - 2,45% podstawy wymiaru.

Ubezpieczenie wypadkowe - 0,40% - 8,12% podstawy wymiaru.

Składki na ubezpieczenie rentowe i emerytalne pracowników przebywających na urlopach wychowawczych oraz pobierających zasiłki macierzyńskie finansuje budżet państwa, pod warunkiem, że nie mają oni innego tytułów ubezpieczenia społecznego. W przypadku ubezpieczeń emerytalnych część składki finansowana przez samego pracownika, a więc część wynosząca 7,3% podstawy wymiaru przekazywana jest za pośrednictwem ZUS do otwartego funduszu emerytalnego, z którym pracownik zawarł umowę. Te 7,3% ma pracownik przekazane na tą część tzw. kapitałową przyszłej emerytury, ale i tak w sumie 2/3 składki łącznie przekazuje się ZUS-owi.

Fundusz może być scentralizowany lub zdecentralizowany. Składka jest zawsze zdecentralizowana, bo pochodzi od świadczenia biorącego (ubezpieczonych). Wysokość świadczenia zależy od wysokości opłacanej składki. W ubezpieczeniach społecznych państwo gwarantuje wypłatę świadczeń.

Stosunek pracy jest o tyle istotny, gdyż często dokonują się tu automatyczne działania. Pracownik zawierając umowę o pracę lub inną umowę niejako automatycznie jest ubezpieczony. Nawet jeśli płatnik składek (np. pracodawca) zaniedba obowiązek odprowadzenia składek, to pracownik jest osobą ubezpieczoną.

Spełnienie tych warunków zwłaszcza w zakresie: składek, osiągnięcia wieku emerytalnego czy w przypadku renty, wypadku, choroby, macierzyństwa, śmierci - powoduje, że osoba uprawniona nabywa prawa do świadczeń. Są to więc pewne świadczenia, które my otrzymamy w przyszłości. Gromadzimy środki, z których później otrzymamy określone świadczenia.

W systemie ubezpieczeń społecznych występuje fundusz ubezpieczeniowy. Powinien być on samodzielny, odrębny od funduszu państwa, autonomiczny z osobowością prawną, ale również w sytuacjach pewnych zagrożeń (kryzysów gospodarczych) państwo powinno otoczyć pewnymi gwarancjami finansowymi świadczeniobiorców. Tak, aby nie zabrakło środków na minimalny poziom świadczeń.

Wszyscy pracodawcy (i tylko pracodawcy), czyli podmioty, które organizują zatrudnienie, mają obowiązek opłacania składki na cele ubezpieczenia wypadkowego. Pracownik nie płaci tej składki - jest to ryzyko pracodawcy.

  1. Ubezpieczenia wypadkowe, pojęcie wypadku przy pracy, pojęcie wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy, wypadek w drodze do lub z pracy.

Wg dawnej ustawy z 1975r. przyjęto zasadę, że skoro wypadek wydarzył się w zakładzie pracy u pracodawcy to zakłady pracy muszą ponosić koszty skutków tych nieszczęśliwych zdarzeń. Świadczenia odszkodowawcze w postaci: jednorazowego odszkodowania, gdy powstał uszczerbek na zdrowiu z tytułu śmierci poszkodowanego, a także tzw. świadczenia wyrównawcze, czyli zapewnienie różnicy jaka powstała w wyniku przesunięcia go na inne stanowisko ze względu na stan zdrowia - spoczywało na zakładzie pracy. Natomiast renta wypadkowa, renta po zmarłym pracowniku, zasiłki - te świadczenia były zawsze wypłacane przez ZUS. Dotyczyło to osób zatrudnionych w uspołecznionych zakładach pracy. Dla osób prywatnych całość świadczenia wypłacał ZUS, gdyż te podmioty płaciły składki do ZUS.

W PRL ponad 90% osób pracowało w uspołecznionych zakładach pracy. Po zmianie ustroju te proporcje odwróciły się. Wszelkie świadczenia dla zakładów prywatnych wypłacał ZUS. Sytuacja ta spowodowała przyspieszenie reformy w dziedzinie ubezpieczeń wypadkowych (ustawa z 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy).

Pojęcie wypadku przy pracy - ustawodawca daje nam szereg definicji tzw. legalnych, gdzie formułuje i wyjaśnia pewne pojęcia.

Art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy - wypadek przy pracy - nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodującą uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Jest to bardzo ogólna definicja. Nagłość zdarzenia może być rozumiana w sensie dosłownym, np. odcięcie kończyny, porażenie prądem - skutek jest natychmiastowy i widoczny. Zdarzenie nagłe - spowodowane wybuchami, np. wybuch kotła parowego. Zdarzenia nieoczekiwane - polegają na upadku, uderzeniu lub nagłym zasłabnięciu. Ale są sytuacje gdzie nastąpiło jakieś zdarzenie, ale skutek wystąpi dopiero później, np. za godzinę. Chodzi o zdarzenie, które trwa nie dłużej niż 1-dniówkę roboczą.

Przyczyna zewnętrzna - np. porażenie prądem - to przyczyna zewnętrzna jest ewidentnie określona. Może być sytuacja, że oddziaływają pewne niekorzystne warunki pracy na organizm pracownika (np. temperatura, toksyczne substancje, środki pracy jak azbest). Istnieją jeszcze przyczyny, które tkwią w samym organizmie człowieka. Są to skłonności organizmu ludzkiego i podatność na występowanie chorób (np. wada serca). Dopiero kiedy następuje splot niekorzystnych przyczyn zewnętrznych warunków pracy lub nadmierny stres spowodowany warunkami pracy, czy np. przemęczenie pracą w nadgodzinach - to doprowadza to do wypadku przy pracy. I te przypadki są najtrudniejsze. Orzecznictwo przyjęło zasadę, że w takiej sytuacji powinno się brać pod uwagę lub próbować ocenić, która z przyczyn miał decydujące znaczenia w powstaniu skutku. W ramach postępowania ustalającego przyczyny i okoliczności wypadku przy pracy komisję powypadkowe są uprawnione do wydawania opinii na ile zdrowie pracownika miało wpływ na zaistnienie wypadku.

Oprócz wypadków mamy jeszcze inne wypadki, które wydarzyły się w innych okolicznościach:

Wypadki te określone są w art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy. Ustawa mówi też o szczególnych postaciach wypadków:

Przykłady na podstawie orzeczeń NSA:

  1. Odpowiedzialność za wypadki przy pracy i choroby zawodowe.

System świadczeń z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych miał zawsze dwoisty charakter, ponieważ w wyniku wypadku przy pracy powstaje uszczerbek na zdrowiu poszkodowanego. Ten uszczerbek na zdrowiu może spowodować nieodwracalne lub odwracalne zmiany w organizmie pracownika. Dlatego należało stworzyć podwójny system świadczeń na rzecz poszkodowanych osób. Świadczenia powypadkowe dzielono na:

Ustawa z dnia 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy określała i ukształtowała system kompensaty szkód na osobie pracownika. Wszyscy pracodawcy (i tylko pracodawcy), czyli podmioty które organizują zatrudnienie, mają obowiązek opłacenia składki na cele ubezpieczenia wypadkowego. Pracownik nie płaci składki - jest to ryzyko pracodawcy. On ma zapewnić bezpieczne warunki pracy, wyłączając jakiekolwiek zagrożenia dla życia lub zdrowia pracownika. Taka jest formuła tego obowiązku - zawarta jest ona w art. 207 Kodeksu Pracy. Ta formuła rozumiana jest z ryzykiem rozumianym bardzo szeroko. Art. 207 KP - pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Pracodawca i obowiązany chronić życie i zdrowie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

W prawie cywilnym odpowiedzialność cywilna z tytułu czynu niedozwolonego nie idzie tak daleko. Tutaj działalność osób trzecich albo siła wyższa są tymi przesłankami, które wyłączają odpowiedzialność podmiotu. Natomiast w prawie pracy przyjmowano, że ta odpowiedzialność będzie na zasadzie ryzyka, ale ryzyka wzmożonego.

  1. Wyłączenie prawa do świadczeń wypadkowych.

Każda odpowiedzialność ma wyłączenie. Ustawa mówi o wyłączeniu należnych świadczeń na rzecz poszkodowanego. Wprowadziła ona okoliczności, które mogą wyłączyć wypłatę świadczenia (art. 21). Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy:

      1. Wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony zdrowia i życia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

      2. Ubezpieczony będąc w stanie nietrzeźwym lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku (kieruje się ubezpieczonego na badania trzeźwości. Musi on poddać się takiemu badaniu. Odmowa powoduje pozbawienie prawa do świadczenia, chyba że ubezpieczony udowodnił, że nie mógł poddać się takiemu badaniu).

Ad. 1) Art. 211 Kodeksu Pracy wymienia podstawowe obowiązki w zakresie BHP i naruszenie któregoś z tych obowiązków w wyniku czego nastąpił wypadek przy pracy będzie dyskwalifikowało wypłatę świadczenia. Następuje więc już ograniczenie na etapie naruszeń obowiązków. Po drugie to naruszenie musi być w jakiś sposób kwalifikowane - to znaczy, że musi być ono spowodowane przez ubezpieczonego w sposób umyślny lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Umyślność - oznacza takie zachowanie, które okazuje czy ubezpieczony przewiduje skutki jakie wynikną z jego zachowania - chce świadomie wywołać te skutki. Polega, więc umyślność na zamierzonym podjęciu działania sprzecznego z obowiązkiem, który nakłada ustawa.

Rażące niedbalstwo - zachodzi wówczas, gdy pracownik przejawia brak staranności, jakie wymaga się od osób najmniej rozgarniętych. Jest więc takim zachowaniem pracownika, które przejawia się brakiem staranności, jakiej można oczekiwać od osób o przeciętnych walorach umysłowych. A więc mając możność rozpoznania czynu i godząc się na to tworzy rażące niedbalstwo. Określenie to nie występuje w prawie karnym. Prawo pracy używa pojęcia rażące niedbalstwo dla zaznaczenie tej górnej granicy winy nieumyślnej, które graniczy z winą umyślną.

Ad. 2) Drugą podstawą pozbawienia świadczeń jest stan nietrzeźwości w momencie wypadku. Stan nietrzeźwości nie może być wyłączną przyczyną wypadku. Może w znacznym stopniu przyczynić się do powstania wypadku. Pojęcie „przyczynienie się” jest bardzo nieprecyzyjne i prowadzi do nadużyć. Jest to więc przyczynienie się do wypadku, czyli do wypadku przyczynił się jeszcze inny podmiot - pracodawca. Pracodawca mógł tolerować stan nietrzeźwości i dopuszczać pracownika do pracy. Konsekwencje ponosi tylko poszkodowany poprzez nie wypłacenie świadczenia.

W ostatnich latach dodano do stanu wskazującego na nietrzeźwość używanie substancji psychotropowych, więc nie tylko narkotyki, ale także nadużywanie pewnych leków, które powodują tego typu zachwiania świadomości. Badanie na stan nietrzeźwości obciąża poszkodowanego. Ktoś może odmówić badania i to nie dyskwalifikuje tej osoby do uzyskania świadczenia. Ustawodawca mówi, że odmowa poddania się badaniu lub inne zachowanie uniemożliwiające jego przeprowadzenie pozostawia prawo do świadczenia, jeżeli ubezpieczony udowodni, że miały miejsce przyczyny, które uniemożliwiły poddanie się temu badaniu.

  1. Rodzaje świadczeń wypadkowych.

Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:

Wg dawnej ustawy z 1975r. przyjęto zasadę, że skoro wypadek wydarzył się w zakładzie pracy u pracodawcy to zakłady pracy muszą ponosić koszty skutków tych nieszczęśliwych zdarzeń. Świadczenia odszkodowawcze w postaci: jednorazowego odszkodowania, gdy powstał uszczerbek na zdrowiu z tytułu śmierci poszkodowanego, a także tzw. świadczenia wyrównawcze, czyli zapewnienie różnicy jaka powstała w wyniku przesunięcia go na inne stanowisko ze względu na stan zdrowia - spoczywało na zakładzie pracy. Natomiast renta wypadkowa, renta po zmarłym pracowniku, zasiłki - te świadczenia były zawsze wypłacane przez ZUS. Dotyczyło to osób zatrudnionych w uspołecznionych zakładach pracy. Dla osób prywatnych całość świadczenia wypłacał ZUS, gdyż te podmioty płaciły składki do ZUS.

W PRL ponad 90% osób pracowało w uspołecznionych zakładach pracy. Po zmianie ustroju te proporcje odwróciły się. Wszelkie świadczenia dla zakładów prywatnych wypłacał ZUS. Sytuacja ta spowodowała przyspieszenie reformy w dziedzinie ubezpieczeń wypadkowych (ustawa z 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy).

Pracownikowi przysługuje jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, jakiego doznał wskutek wypadku przy pracy.

Długotrwały uszczerbek na zdrowiu - to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 m-cy, mogący ulec poprawie.

Stały uszczerbek na zdrowiu - to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje jego upośledzenie nie rokujące poprawy.

Minister Zdrowia i Opieki Społecznej wydał akt, który „wycenił” cały organizm ludzki w znaczeniu uszczerbku na zdrowiu. Wysokość jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku zależy od odpowiedniego procentu uszczerbku na zdrowiu.

Z tytułu trwałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu przysługiwać będzie pracownikowi 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent tego uszczerbku. Przeciętne wynagrodzenie publikuje GUS. Obecnie pracownik otrzymuje 18% tak aby w 2007r. osiągnąć stan pełny 20%. Jest to jednorazowe odszkodowanie przysługujące poszkodowanemu bezpośrednio.

Drugi rodzaj odszkodowania otrzymują osoby uprawnione z powodu śmierci poszkodowanego pracownika.. krąg osób został przez ustawodawcę wyraźnie określony:

Jeżeli chodzi o małżonka lub dziecko to otrzymują oni odszkodowanie w wysokości 18-krotności przeciętnego wynagrodzenia, a gdy chodzi o innego członka rodziny 9-krotności przeciętnego wynagrodzenia. Jeżeli występuje kilku uprawnionych to zwiększa się to odszkodowanie o 3,5% przeciętnego wynagrodzenia na każde dziecko. Wszystkie te świadczenia osoby upoważnione otrzymują od ZUS-u.

Świadczenia zasiłkowe - są przyznawane w oparciu o ustawę o ubezpieczeniu wypadkowym, ale posiłkuje się tutaj ustawą o emeryturach i rentach z 17.12.1998r. Trzeba najpierw ustalić rentę z tytułu niezdolności do pracy na zasadach ogólnych, a nie z wypadku przy pracy. I wtedy renta wypadkowa nie może być niższa niż 80% tej renty ustalonej na zasadach ogólnych lub 60% podstawy wymiaru dla osoby całkowicie lub częściowo niezdolnej do pracy.

Renta szkoleniowa - jeżeli poszkodowany ma szansę w wyniku przeszkolenia powrotu do wykonywania dotychczasowych obowiązków. Wysokość tej renty wynosi 100% podstawy wymiaru.

Oprócz tego osobom poszkodowanym w wyniku wypadku przysługuje zasiłek chorobowy i świadczenia ekwiwalencyjne.

Utrzymano także odszkodowanie za rzeczy utracone lub uszkodzone w wyniku wypadku przy pracy. I te odszkodowania wypłaca pracodawca. Są one poza systemem ubezpieczenia wypadkowego - przewiduje je art. 237 § 2 Kodeksu Pracy. Nie dotyczy to samochodu. Za te szkody osobiste pracodawca odpowiada na zasadach ogólnych.

  1. Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy.

Reguluje to Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19.12.2002r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy. Kiedyś istniały komisje wypadkowe złożone z przedstawicieli służb BHP, społecznego inspektora pracy, związków zawodowych. Obecnie cały ciężar przejął ZUS. Podmioty zobowiązane są do ustalenia okoliczności wypadku przy pracy niezwłocznie po otrzymaniu informacji o wypadku. Powiadamiają o wszczęciu postępowania powypadkowego właściwą jednostkę organizacyjną ZUS. Najczęstszymi wypadkami przy pracy są:

Szczególnym wypadkiem są wypadki w drodze do pracy i z pracy. Są to wypadki powstałe w wyniku nagłych zdarzeń wywołanych przyczyną zewnętrzną, które nastąpiły w drodze lub z miejsca wykonywania zatrudnienia, bądź innej działalności pod warunkiem, że droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.

Postępowanie powypadkowe - polega na zabezpieczeniu miejsca wypadku po to, aby odtworzyć okoliczności wypadku, dokonaniu oględzin miejsca wypadku, przesłuchaniu poszkodowanego, jeśli jego stan na to pozwala, przesłuchaniu świadków i zebraniu innych dowodów. Sporządza się na koniec kartę wypadku nie później niż w terminie 14 dni od momentu otrzymania zawiadomienia o wypadku. Poszkodowany lub uprawniony po śmierci pracownika ma prawo zapoznać się z treścią karty oraz zgłosić ewentualne uwagi. Następnie ubezpieczony lub uprawniony członek rodziny za pośrednictwem płatnika składek zgłasza wniosek o wypłatę świadczenia do ZUS. Obecnie ZUS wydaje decyzję o przyznaniu lub odmowie wypłaty świadczenia, od którego ubezpieczonemu lub osobie uprawnionej przysługuje odwołanie do sądu rejonowego wydział prawa i ubezpieczeń społecznych.

  1. Ubezpieczenie emerytalne. Stary i nowy system emerytalny.

Nowy system ubezpieczeń społecznych a zwłaszcza ubezpieczeń emerytalnych wymaga od wszystkich obywateli naszego państwa przejawiania przezorności w podejmowaniu pewnych działań, które mają w jakiś sposób gromadzi środki na przyszłość, kiedy się będzie mniej lub całkiem nieaktywnym. Od 01.01.1999r. nastąpiła zmiana systemu ubezpieczeń społecznych - reforma. Zmieniły się zasady w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, nabywania świadczeń, uzyskiwanie warunków nabycia, rola składki w ubezpieczeniu społecznym. Wynikało to z zapaści finansowej państwa. Na obecny system ubezpieczeń społecznych składa się:

    1. Ustawa z 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Jest to ustawa ustrojowa „Matka”,

    2. Ustawa z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych,

    3. Ustawa z 25.06.1999r. o świadczenia pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa - ustawa tzw. „zasiłkowa”,

    4. Ustawa z 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,

    5. Ustawa z 08.1998r. o organizowaniu i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych,

    6. Ustawa z 22.08.1999r. o pracowniczych funduszach emerytalnych.

System ubezpieczeń emerytalnych został podzielony na 2 modele:

Różnice pomiędzy tymi dwoma modelami w ubezpieczeniu emerytalnym polega na tym, że pierwszy oparty jest na tzw. idei wynikającej z ubezpieczenia społecznego.

Nabycie prawa do emerytury w starym systemie opierał się na 3 przesłankach:

  1. wiek: 65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet,

  2. staż emerytalnych: 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,

  3. tzw. okresy składkowe i nieskładkowe.

Ponadto w tym starym systemie zachowano pewne przywileje wcześniejszego przejścia na emeryturę (pod warunkiem legitymowania się długim stażem emerytalnym). Kobieta ma prawo przejścia na emeryturę jeżeli ma co najmniej 55 lat i 30-letni staż emerytalny albo co najmniej 20-letni staż jeżeli została uznana za całkowicie niezdolną do pracy. Mężczyzna może przejść na emeryturę po ukończeniu 60 lat pod warunkiem że ma 25-letni staż emerytalny.

Przewidziano jeszcze emerytury w niepełnym wymiarze. Jeżeli osoby starające się o taka emeryturę osiągnęły wiek emerytalny i posiadają staż emerytalny od powszechnie wymaganego o 5 lat krótszy, a więc 20 lat dla mężczyzn i 15 lat dla kobiet. Zachowano początkowo pewne przywileje emerytalne uzależnione od przynależności do grupy społeczno - zawodowej. To było najbardziej uciążliwe dla całego systemu emerytalnego i w tym systemie wysokość emerytury określa się inaczej. Bierze się pod uwagę podstawę wymiaru emerytury. Ta podstawa to jest przeciętnie zwaloryzowana kwota wymiaru składek z kolejnych 10 lat wybranych przez ubezpieczonego z ostatnich 20 lat ubezpieczenia lub z kolejnych 20 lat wybranych przez ubezpieczonego z całego okresu ubezpieczenia.

Wysokość emerytury oblicza się w ten sposób, że najpierw jest to tzw. wspólny wskaźnik 24% kwoty bazowej. Kwota bazowa to nie więcej niż 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonego składki na ubezpieczenie społeczne. Ta pierwsza część 24% kwoty bazowej to jest tzw. część socjalna emerytury. Wspólna dla wszystkich osób przechodzących w danym roku na emeryturę. To co różnicuje wysokość emerytury to okresy tej emerytury: składkowe i nieskładkowe. Po 1,3% za każdy rok okresu składkowego i 0,7% za każdy rok okresu nieskładkowego.

Okresami składkowymi są następujące okresy:

  1. ubezpieczenia,

  2. opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych,

  3. zaliczanych do ubezpieczenia społecznego duchownych:

  1. czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby,

  2. działalności kombatanckiej,

  3. pełnionej w Polsce służby:

  1. pobierania zasiłku macierzyńskiego,

  2. osadzenia w więzieniu lub innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski.

Za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15.11.1991r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne:

  1. zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia:

Okresami nieskładkwymi są okresy:

  1. pobierania:

  1. pobierania renty chorobowej po ustaniu zatrudnienia w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie lub po ustaniu obowiązku ubezpieczenia społecznego z innego tytułu,

  2. nie wykonywanie pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy, na podstawie przepisów Kodeksu Pracy, zostało wypłacone odszkodowanie,

  3. nie wykonywanie pracy w okresie przed dniem 04.06.1989r. na skutek represji politycznych, nie więcej jednak niż 5 lat,

  4. nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki w wymiarze określonym w programie studiów.

Drugi mieszany model REPARTACYJNO - KAPITAŁOWY polega na tym, że przyszła emerytura będzie pochodziła z 2 może 3 źródeł finansowania. Pierwsze źródło to najpewniejsze pochodzi z ZUS-u. pierwszy filar ma charakter powszechny dla tych osób określonych w granicach wiekowych, ma charakter obowiązkowy. Świadczenia, które będą wypłacane z tego funduszu będą pochodziły z bieżących składek wpłacanych przez płatników z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS). FUS, który obsługuje I filar w całości nie będzie przeznaczony na wypłatę świadczeń tych emerytur, bo w ramach tego funduszu w ZUS wyodrębnia się fundusze:

Głównym źródłem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych są:

Drugim funduszem celowym, który posiada odrębną osobowość prawną jest Fundusz Rezerwy Demograficznej (FRD). Posiada on osobowość prawną. Statut FRD nadaje minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego w drodze rozporządzenia. Organem oraz siedzibą FRD jest ZUS. Środki pochodzące z tego funduszu mają być uzupełnieniem ewentualnego niedoboru funduszu emerytalnego. Ten fundusz jest bardzo ważny, ponieważ ten nowy system jest narażony na pewne ryzyka wynikające głównie ze zjawisk demograficznych, na które składają się takie elementy jak: płodność, umieralność, stopa bezrobocia, ruchy migracyjne. Środki na ten fundusz pochodzą ze składki 1% podstawy wymiary obowiązkowej składki, którą na ZUS się przekazuje. FRD nie może zaciągać pożyczek lub kredytów. Budżet państwa gwarantuje wypłatę świadczeń emerytalnych FUS. FRD lokuje swoje środki w celu osiągnięcia ich maksymalnego bezpieczeństwa i rentowności. Do dnia 31.12.2001r. FRD lokuje swoje środki w bonach i obligacjach skarbowych oraz innych papierach wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa. Uruchomienie środków FRD może nastąpić nie wcześniej niż w 2009r.

Drugi filar jest powiązany już z otwartymi funduszami emerytalnymi. Ustawa z 28.08.1998r. o organizacji i finansowaniu funduszy emerytalnych. Głównym celem funduszu jest gromadzenia i lokowanie środków pieniężnych z przeznaczeniem na przyszłe emerytury z II filaru dla członków funduszy po osiągnięciu przez nich odpowiedniego wieku emerytalnego. Fundusze mają osobowość prawną. Utworzenie funduszu było możliwe po uzyskaniu zezwolenia takiego organu jakim jest Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi. Urząd ten jest instytucją, która posiada status centralnego urzędu administracji rządowej. Fundusze mają charakter prywatny. Urząd jest urzędem państwowym, który sprawuje nadzór nad działalnością funduszy. Część składki na ubezpieczenie emerytalne w tym nowym systemie w wysokości 7,3% podstawy ZUS odprowadza do wybranego przez ubezpieczonego funduszu. 7,% ze składki pracownika (czyli pracownik przekazuje wtedy 2,46% swojej składki do ZUS, a pracodawca 9,76%). Pierwotnie decyzja o wyborze otwartego funduszu emerytalnego nie była tak ważną decyzją jak wybór między I czy II systemem. Osoba, która sama nie wybrała funduszu, zostanie on wylosowany przez ZUS. Każdy ubezpieczony może być członkiem tylko jednego otwartego funduszu. Fundusz nie ma prawa odmówić zawarcia umowy, jeżeli osoba występuje z wnioskiem o przyjęcie i spełnia określone przepisy prawne. Uprawnienia członka funduszu: w ciągu uczestnictwa w tym funduszu nie może dysponować tymi środkami. Dopiero po osiągnięciu wieku emerytalnego. Wyjątek to śmierć członka funduszu. W przypadku śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego środki zgromadzone na rachunku podlegają specyficznej formie dziedziczenia. Połowa środków przenoszona jest na rachunek małżonka w otwartym funduszu emerytalnym a pozostałe są przekazywane osobom uprawnionym do otrzymania renty rodzinnej. Powszechne Towarzystwa Emerytalne, które sprawuje nadzór nad funduszami tworzą ze swoich składek tzw. fundusz gwarancyjny. Będzie on wykorzystywany na pokrycie niedoboru, jeżeli fundusz emerytalny nie osiągnie wymaganej stopy zwrotu. Zakład się, że 50% średniej stopy wszystkich funduszy, ale tylko w takim zakresie w jakim środki na rachunku rezerwowym znajdują się oraz własne środki powszechnego towarzystwa, nie wystarczają na pokrycie niedoboru. Środki finansowe zgromadzone w ramach II filaru są zabezpieczone gwarancjami Skarbu Państwa. Z jednej strony fundusze powinny dążyć do osiągnięcia maksymalnego stopnia i bezpieczeństwa zgromadzonych środków. Jeżeli nie uda się tego osiągnąć to ubezpieczonemu jest gwarantowana minimalna emerytura (z pierwszego filaru, ale ona z przeliczenia byłaby na niższym poziomie, to będzie podwyższona do minimalnej emerytury).

W jaki sposób następuje wypłata? Nastąpi w formie przeniesienia tych środków z otwartego funduszu do wskazanego przez członka funduszu zakładu emerytalnego. To jest kolejna instytucja, która dopiero powstanie. Nie ma jeszcze unormowań prawnych. Pierwsze emerytury szacuje się, że będą wypłacane w 2009r. Zakłady emerytalne to będą te jednostki, gdzie członkowie otwartych funduszy emerytalnych będą mogli wykupić emeryturę. Ryzyko jest duże. Opłaty również występują i będą występowały także gdy chodzi o utrzymanie tych zakładów i funduszy i transfery tych środków. Tutaj część środków jest i będzie przeznaczona na funkcjonowanie całego tego systemu, także część składki, którą przekazujemy do ZUS. Te dwa filary to są filary obowiązkowe nowego systemu emerytalnego dla ludzi w określonym wieku.

Trzeci filar jest całkowicie dobrowolny. To pewna oferta, która został skierowana do wszystkich ubezpieczonych.

Pracownicze fundusze emerytalne - też oparte są na dobrowolności. Mają na celu uzupełnienie obowiązkowego ubezpieczenia, które wynika z I i II filaru. Celem pracowniczych funduszy emerytalnych jest gromadzenie składek pracowników na indywidualnych rachunkach pracowniczych. Bądź to w pracowniczym funduszu emerytalnym, funduszu inwestycyjnym w zakładzie ubezpieczeń lub towarzystwie ubezpieczeń wzajemnych. Pracownicze programy emerytalne mogą być tworzone przez pracodawców, przez jednego lub kilku, jeżeli kilku tworzy taki program to się nazywa międzyzakładowy program emerytalny. Warunkiem utworzenia emerytalnego funduszu emerytalnego jest zatrudnianie co najmniej 5 pracowników. Wyjątek stanowią tutaj pracodawcy, którzy prowadzą działalność co najmniej 3 lata. Uczestnikami pracowniczych funduszy emerytalnych mogą być pracownicy, którzy ukończyli 18 lat i są zatrudnieni u danego pracodawcy dłużej niż 3 m-ce. Obok pracowników uczestnikami mogą też być osoby, które prowadzą działalność gospodarczą na własny rachunek, czyli samozatrudnienie, a także wspólnicy spółek cywilnych, jawnych, komandytowych o ile prowadzą programy emerytalne dla swoich pracowników. Pracownik, który przystępuje do pracowniczego programu emerytalnego zawiera pracowniczą umowę emerytalną. W wyniku tej umowy emerytalnej pracodawca ma obowiązek opłacić składkę podstawową i jest zobowiązany do potrącania z wynagrodzenia pracownika składki dodatkowej. W pracowniczej umowie emerytalnej powinna być określona wysokość składki na którą godzi się pracownik ażeby mu ją potrącano. Akcjonariuszem tego towarzystwa jest pracodawca, który przystąpił do tego pracowniczego programu emerytalnego i to pracownicze towarzystwo emerytalne musi mieć zezwolenie Komisji Papierów Wartościowych. Ma ono charakter spółki akcyjnej. Nominalna wartość udziału 100tys. Pracownicze fundusze emerytalne podlegają także nadzorowi Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi. Pracodawcy, którzy oferują pracownikom programy emerytalne powinni być wpisani do rejestru pracowniczych programów emerytalnych. Ten rejestr prowadzi Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi. Zachęty dla pracodawców do prowadzenie takich programów emerytalnych:

      1. opłaty ponoszone na rzecz Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi mogą być wliczane w koszty uzyskania przychodu. Pracownicze programy emerytalne mogą być w jednej z takich form jak:

Forma w jakich będzie prowadzony program emerytalny powinna być ustalona w tzw. zakładowej umowie emerytalnej. Tę umowę zawiera pracodawca z przedstawicielami pracowników.

      1. Kwoty składek stanowiących składki ubezpieczeniowe opłacane przez pracodawców w III filarze do wysokości 7% są zwolnione z obowiązkowej składki na fundusz ubezpieczeń społecznych.

Kiedy nastąpi wypłata środków zgromadzonych w ramach pracowniczych programów emerytalnych? - Tutaj istnieje dość duża swoboda. Respektuje się wolę uczestnika tego programu czyli pracownika. Te środki mogą być wypłacone jednorazowo, bądź ratalnie w zależności od dyspozycji. Na wniosek uczestnika tego programu po osiągnięciu przez niego 60 lat (tu nie zróżnicowania ze względu na płeć) albo wtedy jeżeli wcześniej uzyskał uprawnienie emerytalne lub w razie uzyskania decyzji o nabyciu prawa do świadczenia rentowego. Jeżeli uczestnik nie wystąpi z takim żądaniem to jest obowiązek wypłaty przez ten fundusz po osiągnięciu 70 roku życia.

Od czego będzie zależała wysokość emerytury dla osób, które pozostają w nowym systemie emerytalnym? - Wysokość emerytury dla osób urodzonych po 31.12.1948r. stanowić będzie wynik podzielenia podstawy jej wymiaru, czyli podzielenie podstawy wymiaru przez dalszą statystycznie przewidywaną długość trwania życia ustaloną dla osób w wieku w jakim ubezpieczony przechodzi na emeryturę. Długość trwania życia wyrażona zostanie w miesiącach. Będzie taka sama dla kobiet i mężczyzn. Prezes GUS corocznie ma obowiązek opublikowania tablic tzw. trwania życia dla wieku emerytalnego, które będą podstawą dla obliczenia emerytur, dla osób które będą w tym okresie przechodziły na emeryturę. Decydującą rolę tu będzie odgrywała kwota składek zaewidencjonowana na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc od którego przysługuje emerytura.

  1. Emerytura - nowy system emerytalny.

Od 01.01.1999r. nastąpiła zmiana systemu ubezpieczeń społecznych. Nowy system ubezpieczeń społecznych a zwłaszcza ubezpieczeń emerytalnych wymaga od wszystkich obywateli naszego państwa przejawiania przezorności, dalekowzroczności w podejmowaniu pewnych działań, które mają w jakiś sposób gromadzić środki na przyszłość, kiedy się będzie mniej lub całkiem nieaktywnym. Nowy system emerytalny opiera się na dwóch filarach obowiązkowych i jednym dobrowolnym. Został on przyjęty obowiązkowo dla osób urodzonych po 1968r., a osoby urodzone po 1948r. a przed 1968r. mogły się zdeklarować, czy wybierają nowy system czy stary. Nowy model mieszany repartacyjno - kapitałowy polega na tym, że przyszła emerytura będzie pochodziła z 2, a może z 3 źródeł finansowania. Pierwsze źródło to najpewniejsze pochodzi z ZUS i w tym sensie możemy mówić o repartacyjnych elementach tego źródła. Pełna gwarancja Skarbu Państwa. I filar ma charakter powszechny dla tych osób określonych w granicach wiekowych. Ma charakter obowiązkowy. Świadczenia, które będą wypłacane z tego funduszu będą pochodziły z bieżących składek wpłacanych przez płatników z FUS.

II filar jest już powiązany z otwartymi funduszami emerytalnymi. Głównym celem funduszu jest gromadzenia i lokowanie środków pieniężnych z przeznaczeniem na przyszłe emerytury z II filaru dla członków funduszy po osiągnięciu przez nich odpowiedniego wieku emerytalnego. Fundusze mają osobowość prawną. Część składki na ubezpieczenie emerytalne w tym nowym systemie w wysokości 7,3% podstawy ZUS odprowadza do wybranego przez ubezpieczonego funduszu. Każdy ubezpieczony może być członkiem tylko jednego otwartego funduszu. Fundusz nie ma prawa odmówić zawarcia umowy, jeżeli osoba występuje z wnioskiem o przyjęcie i spełnia określone przepisy prawne. II filar jest bardzo ważny. Pewne elementy bezpieczeństwa: jest to tzw. wymóg minimalnej stopy zwrotu, który powinien nastąpić nie rzadziej niż co 12 m-cy. Fundusz ma obowiązek informowania swoich członków w formie pisemnej o środkach pieniężnych które znajdują się na rachunku, wypłat w przeliczeniu składek na jednostki rozrachunkowe, w jakiej postaci fundusz likuje te środki, czyli informacje lokacyjne.

III filar jest całkowicie dobrowolny. To pewna oferta, która została skierowana do wszystkich ubezpieczonych. I tu mogą wystąpić pracownicze programy emerytalne, do których pracownik może przystąpić jeżeli jego zakład pracy oferuje pracownikom program emerytalny.

  1. Niezdolność do pracy i zasady jej ustalania.

Pojęcie niezdolność do pracy zastąpiło termin inwalidztwo. Występują trzy stopnie niezdolności do pracy:

W ten sposób nastąpiło ograniczenie 3 kategorii grup inwalidzkich właściwie do 2 grup osób:

Za wyjątkiem, który przewiduje, że w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej i długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych, orzeka o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Czyli, że osoba trwale niezdolna do pracy może jeszcze uzyskać w wyniku orzeczenia komisji lub lekarza przymiot niezdolnej do samodzielnej egzystencji.

Przy ocenie stopnia niezdolności do pracy, bierze się pod uwagę możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej, biorąc pod uwagę rodzaj, charakter wykonywanej dotychczas pracy, wiek, predyspozycje psychofizyczne ubezpieczonego. Nastąpiła także zmiana w związku z tym ustalenia niezdolności do pracy. W miejscu lekarskich komisji obwodowych i wojewódzkich działających przy ZUS-ie powołano tzw. lekarza orzecznika ZUS, który dokonuje oceny:

Od 01.01.2005r. mamy 2-instancyjne postępowanie w orzekaniu o niezdolności do pracy:

Sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej zakładu, właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej.

  1. Renty z tytułu niezdolności do pracy na zasadach ogólnych.

Renta z tytułu niezdolności do pracy może wystąpić w trzech postaciach:

Renta na zasadach ogólnych przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia warunki:

Jeśli osoba spełnia te warunki może otrzymać:

Obliczając rentę stałą bierze się 24% kwoty bazowej + za każdy rok okresu składkowego 1,3% podstawy wymiaru bądź 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresu nieskładkowego.

Wysokość renty okresowej oblicza się poprzez wyliczenie takiej hipotetycznej renty stałej i na jej podstawie renta okresowa wynosi 75% renty stałej.

Renta szkoleniowa - szczególny rodzaj renty, o tę rentę może się ubiegać osoba, która spełnia warunki do jej uzyskania z tytułu niezdolności do pracy, a poza tym orzeczono wobec tej osoby celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie. Ta renta ma służyć odciążeniu ZUS-u w wypłacie świadczeń, renta ta ma służyć do uzyskania nowych kwalifikacji, które pomogą znaleźć nowe źródło dochodu dla ubezpieczonego. Długość otrzymywania tej renty to 6 m-cy z możliwością przedłużenia maksymalnie do 30 m-cy. Możliwość przedłużenia tej renty ma Starosta powiatu. Wysokość renty nie jest zależna ani od okresu składkowego ani nieskładkowego, wynosi 75% podstawy wymiaru ubezpieczeniowego renty (czyli 75% wynagrodzenia otrzymywanego poprzednio). Jeśli renta jest spowodowana wypadkiem przy pracy czy chorobą zawodową to jej wysokość wynosi 100%.

Renta rodzinna - w razie śmierci ubezpieczonego, który spełnił określone warunki albo miał ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, uprawnionym członkom rodziny przysługuje renta rodzinna. Przy ocenie prawa do tej renty przyjmuje się, iż osoba zmarła była w chwili śmierci całkowicie niezdolna do pracy. Do renty uprawnieni są: dzieci, także małżonka oraz przysposobione, wnuki przyjęte na wychowanie przed osiągnięciem pełnoletności, rodzeństwo i inne dzieci, w tym także w ramach rodziny zastępczej, małżonek, rodzice, w tym ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające. Dzieci mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia 16 lat, a jeżeli kontynuują naukę w szkole do 25 lat, a bez względu na wiek jeżeli stały się w jednym z tych okresów całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji. Jeżeli dziecko osiągnie 25 lat życia będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Wdowa ma prawo do renty rodzinnej jeżeli w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa, uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu w wieku do 16 lat, a gdy się uczy do ukończenia 18 lat, gdy zaś jest ono całkowicie niezdolne do pracy bez ograniczeń czasowych. Prawo do renty rodzinnej nabywa także wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy w ciągu 5 lat po śmierci męża lub od zaprzestania wychowywania wskazanych osób.

  1. Ubezpieczenie na wypadek choroby i macierzyństwa.

Ubezpieczenie chorobowe - zasiłek chorobowy - to ryzyko zostało podzielone pomiędzy instytucję ubezpieczeniową a pracodawcę. Pracodawcy mają obowiązek wypłaty zasiłku chorobowego aż do 33 dni. Wypłacany jest w wysokości 80%, jeżeli wypadek przy pracy lub okres ciąży to 100%, a także kandydatom na dawcę narządów lub komórek również przysługuje zasiłek w wysokości 100%. Uprawnienie to nabywa ubezpieczony, albo po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego - jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu, albo po upływie 180 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego - jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie. Grupa osób uprzywilejowana nabywająca prawo do zasiłku chorobowego od 1-go dnia to absolwenci szkół wyższych jeżeli przystąpili lub zostali nim objęci w ciągu 90 dni od ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu szkół wyższych. Ubezpieczenie chorobowe obejmuje także niezdolność chorobową, która została spowodowana wypadkiem w drodze do lub z pracy. Przysługuje to świadczenie głównie:

Długość ubezpieczenia chorobowego wynosi:

Zasiłek chorobowy nie przysługuje:

Podstawą zasiłku chorobowego jest przeciętne wynagrodzenia z 12 m-cy.

  1. Rodzaje świadczeń z ubezpieczenia społecznego i warunki ich nabycia.

Ubezpieczenie społeczne obejmuje następujące rodzaje świadczeń:

Świadczenie rehabilitacyjne - przysługuje ubezpieczonemu, który wyczerpał możliwość uzyskania zasiłku chorobowego i nadal jest niezdolny do pracy, natomiast istnieje duże prawdopodobieństwo, że dalsze leczenie czy rehabilitacja rokują nadzieję na odzyskanie zdolności do pracy. To świadczenie przyznaje się na okres niezbędny do uzyskania pełnej zdolności do pracy, jednak nie dłużej niż na 12 m-cy. Uprawnionym lekarzem do przyznania świadczenia jest lekarz orzecznik. Przysługuje odwołanie do komisji lekarskiej na orzeczenie orzecznika w formie sprzeciwu, a komisja ma prawo wniesienia zarzutu. Wysokość tego świadczenia to 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres pierwszych 3 m-cy, a dalszy okres to 75% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.

Zasiłek wyrównawczy - głównym jego celem jest wyrównanie wynagrodzenia jakie otrzymuje pracownik, który został skierowany na inne stanowisko pracy w wyniku zmniejszonej sprawności przy pracy, bądź wykonuje prace w specjalnym zakładowym czy międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji rządowej. Orzeka lekarz orzecznik jak i wojewódzki ośrodek medycyny pracy. Maksymalnie może trwać 24 m-ce (rehabilitacja + zasiłek). Taki zasiłek nie przysługuje osobie, która nadal pracuje, ale nabyła już prawo do emerytury lub renty.

Zasiłek macierzyński - przysługuje ubezpieczonej lub ubezpieczonemu, która urodziła dziecko w okresie ubezpieczenia albo urlopu wychowawczego. Podobnie jeśli nastąpiła adopcja, przysposobienie dziecka w wieku do 1 roku, także jeśli przyjmuje się dziecko do 1 roku w ramach rodziny zastępczej. W razie śmierci matki lub jeśli dziecko zostanie porzucone to wówczas zasiłek przysługuje ojcu lub innemu ubezpieczonemu członkowi rodziny, jeśli te osoby zadeklarują, że przerwą pracą zarobkową w celu podjęcia osobistej opieki nad dzieckiem. Przysługuje ojcu jeśli matka dziecka po jego urodzeniu przebywała z nim co najmniej 14 tygodni. Wysokość tego zasiłku wynosi 100% podstawy wymiaru składki.

Zasiłek opiekuńczy - przysługuje osobie, która podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu i żąda zwolnienia od wykonywania pracy z powodu osobistego sprawowania opieki nad różnymi członkami rodziny. Przepisy dzielą członków rodziny zarówno jeśli chodzi o ryzyko jak i wiek: najbardziej uprzywilejowane są dzieci. Osoba ubezpieczona ze względu na dziecko do 8 lat, np. zamknięcie przedszkola, szkoły, albo porodu małżonki czy choroby, jeśli sprawuje stałą opiekę nad dzieckiem, z powodu pobytu małżonka stale opiekującym się w szpitalu, czy chorym dzieckiem do lat 14, to ubezpieczony ma prawo do 60 dni (łącznie w ciągu roku) zwolnienia z pracy i wypłaty zasiłku opiekuńczego. Jeśli jest to inny członek rodziny lub dziecko powyżej 14 lat to przysługuje 14 dni, o ile pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym. Wysokość tego zasiłku wynosi 80% podstawy wymiaru składki.

  1. Postępowanie w sprawach ubezpieczeniowych (rola ZUS i lekarza orzecznika).

ZUS to państwowa osoba prawna, a więc jest wyposażony w osobowość prawną. Nadzór nad ZUS sprawuje Minister Pracy. ZUS wyposażony jest w środki przymusu państwowego, a więc władztwo administracyjne, z którego korzysta w celu wymuszenia realizacji obowiązków, które spoczywają na podmiotach objętych ubezpieczeniem społecznym, a więc w szczególności obowiązku zgłaszania do ubezpieczenia i opłacania składek. Jest jeden ZUS, który ma swoje oddziały. Zakres obowiązków jest bardzo szeroki. Obowiązek ubezpieczenia powstaje:

Obowiązek ubezpieczenia oznacza obowiązek zgłoszenia do ZUS o podjęciu działalności i rozpoczęciu opłacania składek. Jest określony termin 7 dni jako obowiązek realizacji zgłoszenia do ubezpieczenia. W przypadku gdy nie nastąpi zgłoszenie ubezpieczenia to ZUS może z urzędu podjąć ubezpieczenia. W takich przypadkach stosuje się też sankcje karno-administracyjne wobec uchylającego się od realizacji tego obowiązku. Obowiązek ubezpieczenia, a więc zgłoszenia i opłacania składek, jeśli chodzi o pracowników spoczywa na pracodawcy, on zgłasza pracowników do ubezpieczenia, potrąca z wynagrodzenia składki i odprowadza do ZUS.

Lekarz orzecznik orzeka w sprawie niezdolności do pracy oraz o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Lekarz wydaje orzeczenie, a od tego orzeczenia ubezpieczony może wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS-u. Komisja lekarska rozpatrując sprzeciw lub zarzut wadliwości dokonuje oceny niezdolności do pracy, jego stopnia, ustalenia okoliczności itp., dokonuje rozstrzygnięć w formie orzeczenia. Komisja lekarska jest organem kolegialnym, orzeka w składzie 3-osobowym większością głosów. Jeśli nie wniesiono sprzeciwu ani zarzutu orzeczenie lekarza orzecznika jest podstawą dla organu rentowego do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w ustawie.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
pyt.egz.prawo admin., Dokumenty- notatki na studia, Prawo Administracyjne
plik, Prawo i ekonomika zdrowia, notatki na prawo przepisane do WORD a
GOTOWIEC, studia, Administracja I stopnia, III rok Administracji, Prawo ubezpieczeń społecznych
Prawo ubezpieczen spolecznych
WYKŁADY Prawo ubezpieczeń społecznych
Prawo ubezpieczeń społecznych ogół i szczegół
Prawo ubezpieczeń społecznych, Prawo ubezpieczen2 od iwony, Toruń, dnia 24
Prawo ubezpieczeń społecznych, 1, Demo ABBYY FineReader 8.0
10. wiadczenie przedemerytalne, PRAWO, Semestr VI, Prawo ubezpieczeń społecznych
6. wiadczenia z ubezpieczenia chorobowego, PRAWO, Semestr VI, Prawo ubezpieczeń społecznych
13. Renta socjalna, Prawo UKSW, Semestr VI, Prawo ubezpieczeń społecznych
9. Zasiek dla bezrobotnych, Prawo UKSW, Semestr VI, Prawo ubezpieczeń społecznych
bucka test, studia, Administracja I stopnia, III rok Administracji, Prawo ubezpieczeń społecznych
14. Pojcie pomocy spoecznej, PRAWO, Semestr VI, Prawo ubezpieczeń społecznych
12. Zaopatrzenie spoeczne sdziw i prokuratorw, Prawo UKSW, Semestr VI, Prawo ubezpieczeń społecznych
8. wiadczenia rodzinne, Prawo UKSW, Semestr VI, Prawo ubezpieczeń społecznych
PRAWO UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH, Prawo Pracy, Przepisy prawne

więcej podobnych podstron