7. PODMIPOTY PRAWA
Rozumienie podmiotu prawa
Podmiot prawa - każdy, kto może posiadać uprawnienia (prawa) lub obowiązki.
Postanowienia prawa obowiązującego (prawa przedmiotowego) przyznają podmiotowość prawną.
Podmioty prawa dzielą się na dwa rodzaje:
Osoby fizyczne - ludzie ;D. Prawo polityczne nadaje im podmiotowość prawną.
Prawo poszczególnych państw ustala, kiedy osoby fizyczne ją uzyskują i do jakiej chwili ona trwa. Niemal wszędzie - od narodzin do śmierci. (martwe po porodzie - nie).
W przypadku osób zaginionych, przy których nie można stwierdzić czy
jeszcze żyją - po 10 latach uznany za zmarłego (jak ukończył 70 lat to już po 5 latach (kalendarzowe)). Uznanie za zmarłego rodzi takie same skutki prawne, jak śmierć. Podmiotowość prawna nie zawsze pokrywa się z rzeczywistą długością życia.
Wyjątki w przypadku dzieci: już poczęte dziecko w chwili otwarcia spadku
może być spadkobiercą lub zapisobiercą, jeśli urodzi się żywe. Dziecku poczętemu można ustanowić kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka.
Osoby prawne - obowiązujące prawo polskie (+ innych wielu państw) nie ustala
jak należy rozumieć występujący w tekstach prawnych termin „osoba prawna”. Prawo to wiążąco określa:
Tryb powstawania osób prawnych
Zakres działania (dziedzinę ich praw i obowiązków)
Tryb likwidacji
Które jednostki organizacyjne mają osobowość prawną. Np. Skarb Państwa
jest osobą prawną.
Rodzaje osób prawnych:
Korporacje (stowarzyszenia, związki) - m.in. stowarzyszenia, partie
polityczne, związki zawodowe. Korporacje powstają w wyniku zorganizowania się pewnej liczby osób fizycznych, zmierzającej do osiągnięcia określonego wspólnego celu (osoby te stają się członkami org.)
Zakłady - m.in. fundacje, przedsiębiorstwa państwowe. Jego powstanie,
cel, rodzaj i sposób działalności (czasami: również likwidację) określa założyciel w statucie, ponadto niezbędnym elementem jest wyodrębnienie i przeznaczenie przez założyciela określonego majątku, stanowiącego podstawę działalności danego zakładu, np. UŚ, przedsiębiorstwa, szpitale, spółki akcyjne, muzea.
Fundacja jest osobą prawną typu zakładu, której powstanie, rodzaj i sposób
działalności oraz cel (niekiedy: również likwidację) określa fundator w akcie fundacyjnym, a niezbędnym elementem jest wyodrębnienie przez fundatora określonego mienia, które ma służyć urzeczywistnianiu celu ustalonego w akcie fundacyjnym. Działa na podstawie statutu fundacji, fundator jest osobą trzecią.
Różnice między typami osób prawnych:
Korporacje - prowadzenie działalności, będących ich wspólnym celem,
zakłady - służą zaspokajaniu potrzeb destynatariuszy, tzn. osób trzecich, korzystających z usług zakładu
Skład członków korporacji można dokładnie określić liczbowo, a nawet i
imiennie, krąg osób korzystających i mogących korzystać z zakładu (destynariuszy) nie jest oznaczony
Najwyższa wł. Korporacji - zgromadzenie wszystkich członków,. W
zakładzie - założyciel.
Członkowie w korporacji, majątek w zakładzie
Podział ten nie jest podziałem rozłącznym - istnieją osoby prawne o cechach właściwych
obu typom (spółdzielnie budowlane, kółka rolnicze - i ludzie i mienie ważne). Obecnie podział ten zaciera się. Wymienia się osoby prawne o przeznaczeniu gospodarczym i mniemające celu gosp. - pod uwagę brane kryterium przedmiotu działania. Wyróżnia się też państwowe osoby prawne, jednostki samorządu terytorialnego, kościelne osoby prawne i tzw. „prawne” osoby prawne.
Tryb tworzenia osób prawnych
Erekcyjne - powstaje mocą aktu erekcyjnego określonego organu
państwa. Np. przedsiębiorstwa państwowe, banki.
Koncesyjny - powstaje z inicjatywy założyciela (i osoby fizyczne i prawne
mogą być założycielami) - konieczna jest koncesja właściwego organu państwa na utworzenie danej osoby prawnej.
Rejestracyjny - (normatywny), AK normatywny (z reguły ustawa)
generalnie określa warunki, jakie muszą być spełnione. Jeżeli założyciele spełniają te warunki nie potrzeba koncesji. Kontroli organów prawa podlega jedynie to, czy wspomniane warunki ustawowe zostały spełnione.
Tryb likwidacji osób prawnych
Kompetentne organy danej osoby prawnej mogą same powziąć decyzję o
jej rozwiązaniu.
Ogłoszenie upadłości jest równoznaczne z rozwiązaniem danej osoby
prawnej
Upływ czasu będzie powodował utratę osobowości prawnej tych osób
prawnych, które tylko na pewien okres zostały powołane do wykonywania swej działalności
Likwidacja może też nastąpić mocą zwierzchniego, mającego należytą
podstawę prawną, aktu kompetentnego organu państwa
„Ułomne osoby prawne” - dyskusje na temat dodania tego typu. Nie posiadają
osobowości prawnej, ale przynajmniej w niektórych sytuacjach są adresatami przepisów prawa. Np. spółki osobowe, wspólnoty mieszkaniowe.
Teorie osób prawnych:
Teorie fikcji - konstrukcja osoby prawnej jako fikcyjnego indywiduum,
wyposażonego za pomocą fikcji w prawne cechy podmiotu prawa. Personifikacja pewnej dziedziny życia zbiorowego, traktowana tak, jak gdyby działała jakaś osoba, odrębna od wszystkich innych podmiotów prawa.
Teorie substratu - odrzucają twierdzenia, że osoby prawne nie istnieją
rzeczywiście, że są one tylko fikcyjnie personifikowanymi podmiotami. Starają się uzasadnić, że osoby prawne istnieją realnie.
Teorie substratu osobowego:
- Teorie organiczne - związki ludzkie są równie realnymi podmiotami prawa, jak jednostki ludzkie. Związki rozumiane są jako rzeczywiście istniejące istoty zbiorowe. Związki mają własną wolę i żyją własnym życiem. Korporacja sama tworzy swą wolę, w zakładach czerpie się ją z woli założyciela.
- Teorie kolektywu osobowego - każda osoba prawna jest kolektywem osób, osoby prywatne są butami istniejącymi realnie, a nie fikcjami. Osoba prawna zawsze ma określony kolektyw + fakt wytwarzania woli osiągnięcia jakiegoś celu = czynnik nadający charakter jednostki. Korporacje - kolektyw członkowie, zakłady - destynatariusze, inni że założyciel i późniejsi darczyńcy albo osoby administrujące zakładem.
Teorie substratu nieosobowego:
- Teoria majątku celowego - osoba prawna to majątek celowy, służący do osiągania określonego celu. Jest istotną cechą osoby prawnej. Majątek nie należy do określonej osoby, przeznaczony „do czego”, do osiągnięcia celu.
- Teoria własności zbiorowej - (kolektywnej). Osoba prawna jest pewną formą własności. Osoby fiz. Mogą połączyć w ten sposób swoje dobra. Korporacja - zbiorowa własność członków, zakład - zbiorowa własność nieograniczonej grupy ludzi, którzy z niego korzystają.
- Teorie wspólnego interesu i wspólnego celu - realnymi podmiotami prawa są osoby fizyczne. Skład osobowy członków korporacji i destynatariuszy zakładów nie jest stały, stąd ustawodawstwa posługują się abstrakcją, której nadano miano osoby prawnej. Wspólny interes członków, albo wspólny cel jednoczący osoby, więc traktowany jako jednostka.
Zdolność prawna - możliwość posiadania praw i obowiązków w dziedzinie prawa
cywilnego. Nie pokrywa się z „podmiotowością prawną”. Można posiadać zdolność prawną w zakresie prawa cywilnego i posiadać zarazem albo nie posiadać innego rodzaju praw, jakie obejmuje podmiotowość prawna. „Podmiotowość prawna” obejmuje wszelkie prawa i obowiązki. Osoby fizyczne mają zdolność prawną od chwili urodzenia do śmierci, sposoby prawne zyskują ją z chwilą wpisu do właściwych rejestrów, a tracą w momencie skreślenia z rejestru. Podmiot prawa - ten, kto może posiadać uprawnienia (prawa) lub obowiązki, a więc ma zdolność prawną. Podmiotowość prawną nadaje prawo. Każdy człowiek jest podmiotem prawa od chwili poczęcia aż do śmierci.
Zdolność do czynności prawnych - zdolność do tego, aby za pomocą czynności
prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Prawo wszystkim podmiotom prawa przyznaje zdolność prawną.
Osoby fizyczne:
Mogą mieć pełną zdolność do czynności prawnych - nadawana osobom pełnoletnim. Może dokonywać wszelkich czynności prawnych ze skutkami prawnie wiążącymi.
Mogą mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych - osoby w przedziale wiekowym 13 - 18. Mogą bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, mogą rozporządzać swoim zarobkiem, dysponować przedmiotami majątkowymi oddanymi im przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku.
Mogą w ogóle nie mieć zdolności do czynności prawnych. - osoby, które nie ukończyły 13 lat. Gdy zawrze umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa staje się ważna z chwilą wykonania, chyba że pociągałaby za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do dokonywania czynności prawnych.
Ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe. Orzeczenie sądowe wymagane.
Osoby prawne - mają zdolność do czynności prawnych od chwili powstania do chwili
likwidacji, z tym jednak że osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawach i opartym na nich statucie.
1