Tożsamość osobowa i zawodowa przyszłych pedagogów
Efektem studiowania powinna być pełna, dojrzała tożsamość osobowa i zawodowa pedagoga, jego kapitał i gwarancja sukcesu zawodowego.
Tożsamość czasów współczesnych staje się częścią procesu twórczego, kształtowaniem się życia człowieka dorosłego, który przez samookreślenie może nadać sobie tożsamość, a nie jak dawniej akceptować tożsamość nadaną mu z racji stanu urodzenia.
Trudnością czasów współczesnych, jak zauważa Roman Leppert, jest nieostrość kategorii, które ujmują role człowieka w życiu, pomagając mu określić, kim jest. Autor wskazuje jako przykłady opracowania podejmujące kwestie kryzysu męskości, alternatywność i różnorodność form życia małżeńsko-rodzinnego czy zmiany w sposobie zatrudniania ludzi, co rzutuje na ich obraz wykonywania pracy zawodowej.
Atrybutem tożsamości jest refleksyjność, odnosząca się do wszystkich jej aspektów. Refleksyjność jest rodzajem samoobserwacji, która polega na bezustannym - lub przynajmniej regularnym - rozważaniu kwestii, co jednostka robi, co czuje, co myśli oraz jak może to wykorzystać do zmiany samej siebie.
Wynika z tego, że tożsamości nie osiąga się jako pewnego stanu w okresie wczesnej dorosłości, lecz jest to proces, zjawisko czasowe, ewoluujące pod wpływem racjonalnego działania człowieka.
Jedną z jego cech jest tzw. somatyzacja tożsamości, polegająca na zwracaniu się człowieka ku sobie i własnemu ciału, którego tożsamość naznaczana bywa tatuażami, kolczykami, fryzurami identyfikującymi osobę i jej przynależność do grupy. Ta tożsamość wypiera tożsamość społeczną w jej rozumieniu tradycyjnym. Mimo to apeluje J. Nikitorowicz:
Uważam, że tożsamość jest twórczym wysiłkiem, którego nie można nie podjąć, odstawić na bok, odłożyć na później czy zastąpić czymś innym. To problem egzystencjalny, łączący się z problemem rozwoju indywidualnego, z problemem więzi grupowych, norm i wartości dziedziczonych z potrzebami podmiotowymi, potrzebami warunkowanymi rozwojem społeczeństwa konsumpcyjnego i ofertami makroświata. W wyniku dokonujących się zmian jesteśmy skazani na ustawiczne określanie siebie na bazie przekazu wartości z przeszłości, aby nie nastąpił zanik pamięci.
Ponowoczesne korzenie tożsamości młodego człowieka
Zręby tożsamości mają swe korzenie także w kulturze ponowoczesnej, refleksji pedagogicznej wart jest np. opis „nowo zrodzonego archetypu człowieka XXI wieku”, który chętnie spędza część życia w wirtualnych światach cyberprzestrzeni, nie chce już gromadzić rzeczy, bo woli przeżyć coś niezwykłego, potrafi działać w równoległych światach, szybko zmieniając swoją osobowość, zgodne z wymogami rzeczywistości realnej lub wirtualnej.
I jeszcze jedna wskazówka, kładąca nacisk na znaczenie systemu wartości człowieka w budowaniu jego tożsamości:
Tożsamość każdego człowieka zależy bowiem od faktu, czy jednostka posiada przynajmniej pewien minimalny zakres wartości stałych i przekonanie, że własnej jej działania i własne wartości wzajemnie się ze sobą wiążą. W tym też sensie własna tożsamość jest ujmowana w relacji do samego siebie, do otoczenia i do własnych wartości.
Tożsamość społeczna człowieka to
utożsamianie się z grupą zawodową, przyjęcie jej celów, sposobów działania. Świadome wejście w grupę zawodową, poznanie jej języka specjalistycznego daje człowiekowi poczucie bezpieczeństwa, jest punktem odniesienia sukcesów i klęsk.
Mocne identyfikowanie się z zawodem sprzyja rozwojowi tożsamości zawodowej, a ponadto motywuje do pracy. Jednak w momencie utraty pracy może nastąpić kryzys tożsamości, alienacja i wyobcowanie jednostki ze społeczeństwa, utrata poczucia własnej wartości. Dlatego tak ważna jest ciągłość tożsamości indywidualnej, która pomaga człowiekowi przetrwać kryzys.
Zagrożenia tożsamości człowieka dorosłego
dotyczy sytuacji zmian, bezdomności, bezrobocia i innych skutków przełomów społecznych i wojen.
W sytuacji zagrożenia ludzie dorośli:
ulegają presji tych czynników, które niszczą obraz ich osoby,
taka strategia powoduje uległość, wyrzeczenie się swoich poglądów,
bronią swoich wyobrażeń o sobie i odrzucają to wszystko, co powoduje ich frustrację.
K. Lasocińska, Tożsamość i rozwój - narracja biograficzna w indywidualnej perspektywie podmiotu, „Innowacje w Edukacji Akademickiej” 2004, nr 1, s. 115.
R. Leppert, Tożsamość młodzieży w społeczeństwie naśladowczym, w: Młodzież wobec niegościnnej przyszłości, red. R. Leppert, Z. Melosik, B. Wojtasik, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, Wrocław 2005, s. 99.
Tamże.
Tamże, s. 100; por. A. Doda, Narcyz. Nieznośna lekkość mitu, „Amicus” 1999; Z. Melosik, Ciało i zdrowie w społeczeństwie konsumpcji, Wydawnictwo Edytor, Toruń-Poznań 1999. Por. Z. Melosik, T. Szkudlarek, Kultura, tożsamość, edukacja: migotanie znaczeń, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009, Z. Bauman, Tożsamość: rozmowy z Benetto Vecchim, przekł. J. Łaszcz, GWP, Gdańsk 2007; tegoż, Ponowoczesność jako źródło cierpień, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2000.
J. Nikitorowicz, Poszukiwanie tożsamości i ucieczka od tożsamości, w: Ku integralności edukacji i humanistyki. Księga jubileuszowa dla Lecha Witkowskiego, red. Z. Kwieciński, M. Jaworska-Witkowska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008, s. 406.
J. Rifkin, Wiek dostępu. Nowa kultura hiperkapitalizmu, w której płaci się za każdą chwilę życia, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2003, s. 197.
M. Nowak, „Nie puszcze Cię, dopóki mi nie pobłogosławisz”, w: Księga jubileuszowa, s. 527.
K. Duraj-Nowakowa, Nauczyciel, s. 145.
Tamże, s. 145-146.