PŁAZY

AMPHIBIA

PŁAZY TARCZOGŁOWE

+ LABYRINTHODONTIA

PŁAZY WSPÓŁCZESNE

LISSAMPHIBIA

BEZNOGIE

APODA

OGONIASTE

URODELA

BEZOGONOWE

ANURA

AMPHIBIA

* bezowodniowce, zmiennocieplne, ziemnowodne

* występują na wszystkich lądach poza wyspami oceanicznymi i obszarami zlodowaconymi

* dorosłe wykazują różny stopień przystosowania do życia na lądzie

* ich rozwój z jaj przez stadium larwy zachodzi w wodzie

POCHODZENIE

* najstarsze szczątki pochodzą z Grenlandii, północnej Rosji i Australii

- były to płazy tarczogłowe (meandrowe, labiryntodonty) mające wraz z ogonem ponad metr długości

- ICHTIOSTEGA - zwana czasem rybopłazem

* przodkami tych zwierząt były ryby mięśniowe

- miały zdolność oddychania powietrzem atmosferycznym dzięki parzystemu pęcherzowi pławnemu, połączonemu z przewodem pokarmowym

- miały narządy wewnętrzne (choany) otwierające się do jamy gębowej (dzięki temu współczesne lądowe kręgowce mogą wciągać powietrze do płuc przez nos, nawet kiedy pysk jest zamknięty lub zanurzony)

- czaszka odłączyła się od pasa barkowego i pojawiła się ruchoma krótka szyja (wstrząsy przy chodzeniu nie były bezpośrednio przenoszone na puszkę mózgową)

- kończyny tylne zyskały połączenie ze szkieletem osiowym - miednica połączyła się z kręgosłupem (wczesne kręgowce lądowe miały jeden kręg krzyżowy)

- nastąpiła redukcja struny grzbietowej (nie wnikała do czaszki, a w miarę rozwoju osobniczego zastępowana była przez segmentowe skostnienia kręgów)

* najstarsze czworonogi prowadziły wodny tryb życia, ale dzięki palczastym kończynom wolnym zyskały możliwość łatwiejszego wychodzenia na ląd (z początku na krótko)

* życie poza wodą wymagało ochrony skóry przed wysychaniem (funkcję tę spełnia rogowy naskórek, a u płazów także śluz)

* meandrowe przeżyły rozkwit w karbonie i permie, w triasie straciły na znaczeniu na rzecz gadów i wymarły przed końcem mezozoiku

* w karbonie wyodrębniły się z nich owodniowce

* SEJMURIA - z permu Ameryki Północnej, wykazywała mozaikę cech płazich, ale jej młode rozwijały się w wodzie

* pierwszych przedstawicieli płazów współczesnych znamy z wczesnego triasu

BUDOWA PŁAZÓW

BUDOWA ZEWNĘTRZNA

* skóra

- okrywa ciało płazów

- pokryta cienkim, wielowarstwowym naskórkiem

* śluz

- chroni przed wysychaniem

- wydzielany przez gruczoły skórne

- zmniejsza tarcie podczas pływania

* toksyny

- zawarte w wydzielinach gruczołów skórnych

- ROPUCHY i SALAMANDRY mają gruczoły przyuszne wydzielające parzystą wydzielinę

- niekiedy wydzielina gruczołów skórnych powoduje tylko podrażnienie skóry i śluzówek (krajowe płazy)

- niektóre gatunki tropikalne (południowoamerykańskie ŻABKI), drzewołazy i liściołazy są śmiertelnie trujące (Indianie używają ich do zatruwania strzał)

- płazy najbardziej trujące mają najczęściej jaskrawe odstraszające ubarwienie

- SALAMANDRIA występująca w Polsce ma na czarnym ciele kontrastujące żółte plamy

- KUMAKI od strony grzbietowej wyglądają jak ciemne ropuszki, zaniepokojone ukazują jaskrawo ubarwiony plamisty brzuch (KUMAK NIZINNY czerwono-czarny, KUMAK GÓRSKI żółto-czarny)

SZKIELET

* współczesne mają ażurową płaską czaszkę

* ponad głowę wystają wyłupiaste oczy umożliwiające obserwację otoczenia podczas zanurzenia w wodzie

* otwór gębowy bardzo duży

* w kręgosłupie pojawia się krótki odcinek szyjny, ale na zewnątrz szyja jest słabo zaznaczona

* żebra są zredukowane

* tułów wykazuje dość wyraźną metamerię mięśni (Nawet u bezogonowych, które nie mają zdolności wyginania się na boki)

* większość ma dwie pary kończyn wolnych zakończonych palcami (na przednich 4, na tylnych 5)

* między palcami (zwłaszcza kończyn tylnych) mogą występować błony pławne co jest przystosowaniem do życia w wodzie

BUDOWA WEWNĘTRZNA PŁAZÓW

UKŁAD POKARMOWY

* wszystkie dorosłe płazy drapieżne polują na drobne bezkręgowce lub narybek

* obszerna jama gębowo-gardzielowa

- współczesne mają drobne ząbki, przyrośnięte do kości szczęk i podniebienia

- żuchwa bezogonowych jest bezzębna

- mają silnie umięśniony język (co jest nowością u kręgowców lądowych, ryby nie miały języka), przyrośnięty z przodu pyska i skierowany wolnym, rozwidlonym końcem do tyłu

- żaba, czy ropucha może go błyskawicznie wyrzucić na znaczną odległość, trafiając w przelatującego owada

- oczy żaby rejestrują głównie ruch (płaz potrafi też ocenić odpowiednią odległość, kiedy obraz celu padnie na określone miejsca siatkówki obu oczu)

- przylepiany do języka łup jest połykany (pomocne są tu ruchy oczu)

- kiedy żaba połyka jej gałki oczne zapadają się w głąb oczodołów, spodnią stroną uciskając kęs i przepychając go do przełyku

* przełyk

* żołądek

* jelita

* kloaka (stek)

* larwy płazów bezogonowych są roślinożerne

- zdrapują pokarm z roślin wodnych rogowymi ząbkami, po czym trafia on do długiego jelita

- nie mają żołądka

UKŁAD ODDECHOWY

* PŁUCA

- parzyste

- mają postać słabo pofałdowanych silnie ukrwionych worków

- wentylacja płuc odbywa się przy pomocy pompy gardzielowej, gdyż nie ma klatki piersiowej (żaba, czy ropucha pobiera powietrze narządami jamy gębowo-gardzielowej dzięki obniżeniu podgardla, następnie zamyka nozdrza zewnętrzne klapkami i dzięki skurczom mięśni podgardzieli wtłacza powietrze krótką tchawicą do płuc)

* SKÓRA

- naga, wilgotna

- odbywa się przez nią znaczna część wymiany gazowej

- SALAMANDRY BEZPŁUCNE żyjące w dobrze natlenionych strumieniach pokrywają całe zapotrzebowanie na tlen oddychając przez skórę i nabłonek jamy gębowej (płazy mają dość wolny metabolizm), są oczywiście niewielkich rozmiarów

* SKRZELA

- oddychają nimi kijanki i dorosłe osobniki niektórych wodnych płazów

- u ogoniastych są zewnętrzne, mają postać pierzastych wyrostków po bokach głowy

- starsze kijanki płazów bezogonowych mają skrzela ukryte wewnątrz jamy skrzelowej zaopatrzonej w rurkę oddechową (później skrzela są resorbowane)

UKŁAD KRĄŻENIA

BUDOWA

* u kijanek przypomina układ krwionośny ryb

- serce ma jeden przedsionek i jedną komorę

* u dorosłych w związku ze zmianą sposobu oddychania pojawia się obieg płucny (mały)

- z głównego pnia tętniczego na przedłużeniu stożka tętniczego wychodzącego z komory serca rozchodzą się trzy pary łuków tętniczych

1) tętnice głowowe

2) łuki aorty (prawy i lewy) zaopatrujące w krew większość ciała

3) tętnice płucne

KRĄŻENIE KRWI

* natleniona w płucach krew trafia żyłami płucnymi do lewego przedsionka

* krew z pozostałych naczyń (dużego obiegu) i wzbogacona w tlen krew z naczyń skórnych, trafia do zatoki żylnej i prawego przedsionka

* oba przedsionki uchodzą do jednej komory, co powoduje mieszanie się krwi natlenowanej i odtlenowanej (mieszanej)

* mieszanie nie jest całkowite

* bogatsza w tlen krew z lewej części komory trafia do brzusznej części stożka tętniczego, kierując się do pierwszego i drugiego łuku tętniczego

* uboga w tlen krew z prawej części komory wędruje grzbietową częścią stożka tętniczego do tętnic płucnych

* oba strumienie krwi w stożku tętniczym rozdziela podłużna zastawka spiralna

UKŁAD NERWOWY

* niewielkie mózgowie o bardzo małej masie

- części ułożone liniowo, jedna za drugą

* kresomózgowie

- dość mocno wydłużone i podzielone na dwie półkule

- ściany gładkie i cienkie, całkowicie zbudowane z tkanki nerwowej, której neurony tworzą u niektórych gatunków pierwotną postać kory mózgowej

- u niektórych półkule nieznacznie zakrywają międzymózgowie

* międzymózgowie

- w pełni wykształcone

- u współczesnych w grzbietowej części widoczna szyszynka

- nie występuje oko ciemieniowe, które miały płazy kopalne

* śródmózgowie

- u bezogonowych duże, tworzy ośrodki analizy wzrokowej oraz prawdopodobnie centrum koordynacyjne całego mózgowia

* tyłomózgowie wtórne

- móżdżek stanowi cienką, poprzecznie ustawioną płytkę leżącą za śródmózgowiem, co jest skutkiem nieskomplikowanej lokomocji płazów

- płazy nie wykazują ani wielkiej wytrwałości ani szybkości w poruszaniu się zarówno w wodzie jak i na lądzie

* od mózgowia odchodzi 10 par nerwów czaszkowych

* dalsze nerwy odchodzą z rdzenia kręgowego

NARZĄDY ZMYSŁÓW

* oczy

- główny narząd zmysłów

- osłonięte powiekami (pełnią rolę ochronną przed wysychaniem)

- płazy reagują na ostrość widzenia podobnie jak ryby, przesuwając soczewkę

* linia naboczna - u kijanek i płazów żyjących stale w wodzie

* narząd słuchu

- u płazów lądowych

- parzyste uszy

- słuch jest ważnym zmysłem bezogonowych (ze względu na rolę śpiewów godowych - głośnego zbiorowego kumkania samców)

- ucho środkowe oddzielone od otoczenia błoną bębenkową

- występuje trąbka Eustachiusza (połączenie z gardzielą)

- drgania błony bębenkowej przenoszone są do ucha wewnętrznego płazów bezogonowych przez pojedynczą kosteczkę słuchową - strzemiączko/kolumienkę, powstałą z przekształcenia kości gnykowo-żuchwowej ryb

* zmysł węchu

- torebki węchowe przy nozdrzach

* zmysł smaku

- receptory na języku i w śluzówce jamy gębowej

UKŁAD WYDALNICZY

* składa się z parzystych podłużnych nerek typu pranercza

* mocz (słaby roztwór mocznika i amoniaku) spływa z nerek moczowodami do pęcherza moczowego, będącego uchyłkiem kloaki

ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ PŁAZÓW

* parzyste gonady, których przewody uchodzą do kloaki

ZAPŁODNIENIE ZEWNĘTRZNE

* płazy bezogonowe

* w jajowodzie jajo uzyskuje otoczkę białkową, która po zapłodnieniu w wodzie pęcznieje

* zlepione galaretowate sznury lub złoża jaj to skrzek

* samiec obejmuje samicę mocnym uchwytem (amplexus) i zapładnia jaja w miarę ich znoszenia do wody

ZAPŁODNIENIE WEWNĘTRZNE

* płazy ogonowe i beznogie

* niektóre są żyworodne

OPIEKA NAD POTOMSTWEM

* południowoamerykański GRZBIETORÓD „hoduje” jaja na grzbiecie

* GARDŁORÓD „hoduje” jaja w gardzieli

MASOWE GODY

* płazy bezogonowe

* setki samców żab i ropuch gromadzą się wiosną w zbiornikach wodnych i chóralnie kumkają lub rechoczą, by przywabić samice

* głos wydawany jest za pomocą strun głosowych (fałdów skórnych zamykających wlot do tchawicy) i wzmacniany przez nadymane worki rezonansowe po bokach głowy

KIJANKI

* larwy płazów

* żyją w wodzie i przypominają ryby

* oddychają skrzelami i poruszają się za pomocą bocznych wygięć płetwy ogonowej

* u płazów ogoniastych wcześnie uzyskują pokrój ciała podobny do dorosłych osobników (z zewnętrznymi skrzelami), jako pierwsze wyrastają im kończyny przednie

* u bezogonowych mają charakterystyczny kształt baryłki z ogonem aż do osiągnięcia sporych rozmiarów, dopiero krótko przed wyjściem na ląd następuje przeobrażenie (wyrastają im kończyny /najpierw tylne/ i zanika ogon)

PODZIAŁ SYSTEMATYCZNY PŁAZÓW

URODELA

* mają pokrój ciała zbliżony do wczesnych czworonogów

* długi tułów i ogon wyginający się na boki

* krótkie, szeroko rozstawione kończyny

* uzębione szczęki

* żebra tułowiowe

* spotykane w hodowlach awaryjnych ODMIEŃCE JASKINIOWE pochodzące z krasowych jaskiń Bałkanów i AKSOLOTLE z Meksyku - płazy będące przykładem neotenii, czyli osiągania dojrzałości płciowej przez formy młodociane (rozmnażają się osobniki zachowujące wciąż skrzela), można doprowadzić do przeobrażenia aksolotla w dojrzałą postać (ambystomę meksykańską) podając mu hormony tarczycy

* podczas przeobrażenia u kijanek najpierw rozwijają się kończyny przednie

* żyją głównie w wodach lub nad wodami słodkimi w ciepłym klimacie

* SALAMANDRA OLBRZYMIA - największy współczesny płaz z Chin i Japonii, osiąga ponad 1,5m i 65kg

* TRASZKI, SALAMANDRA - krajowi przedstawiciele

* krótki tułów

* przystosowały się do poruszania skokami dzięki wybiciu obunóż za pomocą kończyn tylnych - mocno umięśnionych, wzmocnionych (zrośnięte kości podudzia) i wydłużonych (dotyczy to także kości nastopna

i śródstopia)

* w skokach pomaga im wydłużona miednica i usztywniony kręgosłup (pozbawiony żeber), którego tylna część jest zrośnięta w podłużny prostyl

* zielone i brunatne ŻABY, przystosowane do życia na drzewach RZEKOTKI, ROPUCHY KRĘPE o skórze

pokrytej brodawkami, KUMAKI, GRZEBIUSZKI - krajowi przedstawiciele

* ŻABY LATAJĄCE - spotykane w dżunglach Azji Pd-Wsch, potrafią na rozpostartych błonach pławnych między wydłużonymi palcami szybować od drzewa do drzewa

ANURA

* przypominają olbrzymie dżdżownice

* walcowate i pierścieniowate ciało

* żyją w ziemi i przeciskają się przez podziemne korytarze

* najstarsi przedstawiciele (jurajska Eocecilia) mieli jeszcze dwie pary kończyn

* występują głównie w tropikalnych lasach Ameryki Pd., Afryki i Azji

* niektóre żyją w wodach słodkich

* w Polsce nie występują

APODA

* liczba płazów się zmniejsza m.in. przez wzrost promieniowania ultrafioletowego (dziura ozonowa), oddziałującego niekorzystnie na delikatną nagą skór, zanieczyszczenie środowiska i niszczenie

środowisk (małych oczek wodnych koniecznych do rozrodu), choroby (grzybice)

* płazy są masowo rozjeżdżane przez samochody kiedy próbują przekroczyć jezdnię

* niszczą rozmaite owadzie szkodniki

* w Polsce chronione są wszystkie płazy

SALAMANDRA PLAMISTA

TRASZKA ZWYCZAJNA, GRZEBIENIASTA, GÓRSKA, KARPACKA

KUMAK NIZINNY, GÓRSKI

GRZEBIUSZKA ZIEMNA

ROPUCHA SZARA, ROPUCHA ZIELONA

PASKÓWKA

RZEKOTKA DRZEWNA

Wszystkie ŻABY

ŻABA JEZIORKOWA, ŻABA WODNA, ŻABA ŚMIESZKA - chronione są od 1 marca do 31 maja (porze godowej)

ZNACZENIE

I

OCHRONA

RZĄD

PODGROMADA

---