plik


Projektowanie elementw informacyjnych i sterowniczych Elementami informacyjnymi s te cz[ci maszyny lub stanowiska pracy, ktre sBu| do prezentowania informacji. Ich celem jest przekazywanie czBowiekowi - operatorowi maszyny lub stanowiska pracy - informacji wizualnych (do odbioru wzrokowego), dzwikowych (do odbioru sBuchem) lub dotykowych (do odbioru przez dotyk). Elementem sterowniczym jest ta cz[ urzdzenia sterujcego, na ktr bezpo[rednio oddziaBuje operator. Przy projektowaniu elementw informacyjnych i sterowniczych nale|y uwzgldni nastpujce zasady: Batwo[ i wygod obsBugiwania - jest to nadrzdna reguBa postpowania przy projektowaniu obiektw technicznych, a tym bardziej elementw sterowniczych i informacyjnych, ktre bezpo[rednio sBu| czBowiekowi. Powinny by one zatem dostosowane do jego mo|liwo[ci psychofizycznych; elementy informacyjne i sterownicze powinny zapewnia operatorowi Batwe panowanie nad maszyn i innym wyposa|eniem stanowiska pracy; czynno[ci zwizane z obsBugiwaniem maszyny, a zwBaszcza sterowaniem, nie mog by wymuszane rytmem pracy maszyny Batwo[ identyfikacji - nale|y d|y do tego, aby elementy informacyjne i sterownicze byBy Batwe do rozpoznania, a przekazywane przez nie tre[ci byBy Batwe do zrozumienia przez czBowieka zgodno[ z oczekiwaniami u|ytkownika (stereotypami) - funkcje, ruchy czy te| pozycje elementw sterowniczych i informacyjnych powinny by zgodne z dotychczasowymi przyzwyczajeniami i nawykami operatora (np. zapalenie si czerwonej lampki powinno oznacza nieprawidBowo[, ruch wskazwki w prawo - zwikszanie si wskazywanej warto[ci) minimalizowanie bBdw operatora - elementy sterownicze i informacyjne oraz ich wzajemne powizania powinny minimalizowa mo|liwo[ popeBnienia bBdu przez operatora mo|liwo[ indywidualizacji i Batwo[ nauki - powinno by zapewnione Batwe dostosowanie poszczeglnych elementw sterowniczych i informacyjnych do indywidualnych wymagaD i mo|liwo[ci psychofizycznych u|ytkownikw oraz Batwe uczenie si ich obsBugiwania, nawet niezale|nie od r|nic kulturowych operatorw. Projektowanie elementw informacyjnych Ze wzgldu na rodzaj przekazywanej informacji rozr|nia si elementy informacyjne wizualne dzwikowe dotykowe (wyczuwane dotykiem). Elementy wizualne Elementy wizualne s stosowane najcz[ciej. Ze wzgldu na posta przekazywanej informacji mo|na je podzieli na: elementy cyfrowe, ktre przekazuj informacje kodem numerycznym elementy alfanumeryczne, ktre przekazuj informacje w postaci kombinacji liter i cyfr elementy analogowe, ktre przekazuj informacje w postaci funkcji dBugo[ci, kta lub innego wymiaru, np. wychylenie wskazwki na tle skali. Aby informacje wzrokowe mogBy by odebrane, elementy informacji wizualnej powinny znajdowa si w zasigu pola widzenia operatora, w ktrym wyr|niono: stref zalecan do umieszczania elementw wizualnych stref dopuszczaln stref nieodpowiedni. Ich o[ pokrywa si z naturaln lini widzenia (zwan te| median). Strefy te okre[lono przyjmujc naturalne poBo|enie gBowy i oczu podczas obserwacji elementw informacyjnych w staBej pozycji (zalecana jest pozycja siedzca). Kolejnym warunkiem dobrego odbioru informacji wizualnych jest dostosowanie rozmiarw znakw do odlegBo[ci, z ktrej s rozpoznawane. W analogowych elementach informacyjnych nale|y przestrzega zalecanych (stereotypowych) kierunkw wskazaD. Natomiast wymiary kresek podziaBkowych powinny by dobrane w zale|no[ci od odlegBo[ci czytania i nat|enia o[wietlenia. Wizualne elementy informacyjne powinny by dobierane stosownie do przeznaczenia. W tabeli 2 przedstawiono zalecane typy wizualnych elementw informacyjnych dla nastpujcych rodzajw odbieranych informacji: odczytu wskazywanej warto[ci obserwacji i jedynie odczytw sprawdzajcych monitorowania zmian wskazywanych warto[ci kombinacji wszystkich rodzajw odbioru informacji. Analogowe elementy informacyjne powinny by grupowane tak, aby stan normalny wskazywaBo jednolite poBo|enie wskazwek wszystkich elementw. Pozwala to na jednoczesne [ledzenie i reagowanie na zmiany wskazaD zdecydowanie wikszej liczby elementw ni| wtedy, gdy nie s one tak zgrupowane Elementy dzwikowe Dzwikowe elementy informacyjne umo|liwiaj wszechkierunkowe przesyBanie komunikatw, a wic mog one dotrze do operatora nawet wtedy, gdy jest on zajty realizacj innych zadaD. Elementy te nale|y stosowa, gdy: wzrok operatora jest ju| zaanga|owany w inne dziaBania przesyBana informacja wymaga natychmiastowej akcji informacja jest krtka i prosta operator, ze wzgldw technologicznych, musi przemieszcza si na stanowisku pracy (co uniemo|liwia stosowanie elementw wizualnych). SygnaB dzwikowy powinien by Batwo rozr|nialny na tle haBasu otoczenia. Zaleca si zatem, aby poziomy dzwiku A sygnaBw przewy|szaBy o co najmniej 15 dB poziom dzwiku A haBasu tBa i aby ich poziomy dzwiku A byBy rwne bdz wy|sze od 65 db [11]. Czstotliwo[ci sygnaBw powinny zawiera si w przedziale od 300 do 3000 Hz, poniewa| ludzkie ucho najlepiej odbiera sygnaBy dzwikowe w tym zakresie czstotliwo[ci. Charakterystyka widmowa sygnaBu powinna by r|na od widma haBasu tBa. Dobrze wyr|nia si z tBa np. krtki powtarzajcy si sygnaB, skBadajcy si z dwch tonw. SygnaBw dzwikowych nie nale|y nadu|ywa, zwBaszcza w sytuacji, gdy wokB znajduj si inne stanowiska, ktrych przekazywana informacja nie dotyczy. Elementy dotykowe Dotykowe elementy informacyjne umo|liwiaj przekazywanie informacji poprzez wra|enia dotykowe (zwykle dBoni lub palcami). W tym celu jest wykorzystywany przede wszystkim ksztaBt oraz rodzaj i stan powierzchni elementw (twardo[, chropowato[ itp.). Odbierane wra|enia dotykowe musz by ponadprogowe, tzn. zarwno wyczuwalne, jak i wyraznie r|nice si od siebie. Elementy informacyjne rozr|niane dotykiem nie powinny stanowi podstawowego zrdBa informacji. Mog jednak stanowi istotne uzupeBnienie informacji w sytuacjach niedostatecznego o[wietlenia lub niemo|liwej bdz utrudnionej kontroli wzrokowej. Ich znaczenie staje si pierwszoplanowe wwczas, gdy operatorami maszyn lub stanowisk pracy s osoby niewidome lub sBabo widzce. Projektowanie elementw sterowniczych Elementem sterowniczym jest, jak ju| wiadomo, ta cz[ urzdzenia sterujcego, na ktr bezpo[rednio oddziaBuje operator. Zale|nie od tego, ktra koDczyna jest zaanga|owana w to oddziaBywanie, mo|na mwi o rcznych elementach sterowniczych i no|nych elementach sterowniczych. Elementy sterownicze mog by aktywizowane poprzez: przyci[nicie - aktywizacja dziaBaniem palca, dBoni lub stopy [ci[nicie - aktywizacja dziaBania elementu dopiero po wcze[niejszym jego [ci[niciu dwoma lub trzema palcami bdz dBoni pochwycenie - aktywizacja dziaBania elementu dopiero po uprzednim uchwyceniu go wszystkimi palcami lub caB dBoni i wykonaniu ruchu. Istnieje wiele rodzajw rcznych elementw sterowniczych - od przyciskw, dzwigni, pokrteB do kB sterowniczych. Wymagania dotyczce funkcji sterowania w powizaniu z mo|liwo[ciami operatora decyduj o wyborze okre[lonego elementu. Dany element sterowniczy mo|e by przydatny w jednej sytuacji, uBatwiajc uzyskanie odpowiednich skutkw sterowania, natomiast mo|e by zupeBnie nieprzydatny w innej sytuacji. Aby wic zapewni bezpieczeDstwo, a jednocze[nie efektywno[ sterowania, nale|y starannie przeprowadzi dobr tych elementw. Procedur doboru rcznych elementw sterowniczych stosownie do stawianych przed nimi wymagaD, wynikajcych z analizy sytuacji, w ktrej maj by zastosowane i funkcji, ktr maj speBnia, przedstawiono poni|ej. Przy doborze rcznych elementw sterowniczych nale|y uwzgldni nastpujce wymagania a. rodzaj ruchu - liniowy czy obrotowy b. o[, wzdBu| lub wokB ktrej ma by realizowany ten ruch c. kierunek ruchu - dodatni czy ujemny wzgldem przyjtego kierunku osi d. cigBo[ ruchu - cigBy czy dyskretny (dwu- czy wielopoBo|eniowy) e. warto[ siBy lub moment siBy, niezbdne do aktywizacji f. dokBadno[ nastawiania (sterowania) g. prdko[ nastawiania (sterowania) h. potrzeba wzrokowej kontroli pozycji elementw sterowniczych i. potrzeba dotykowego sprawdzania ich pozycji j. potrzeba unikania niezamierzonej aktywizacji k. potrzeba unikania [lizgania si dBoni l. potrzeba pracy w rkawicach m. potrzeba Batwego czyszczenia. Przedstawione wymagania nie zawsze mog by okre[lane precyzyjnie, na przykBad liczbowo, dlatego te| procedura doboru elementw sterowniczych proponuje system, ktry umo|liwia ich efektywne u[ci[lanie. Procedura doboru rcznych elementw sterowniczych skBada si z nastpujcych etapw: etap I - okre[lenie wymagaD od a) do g) etap II - okre[lenie, ktre z rcznych elementw sterowniczych speBniaj te wymagania; je[li |aden element ich nie speBnia, to nale|y dokona ponownej analizy i ewentualnej korekty stawianych wymagaD, a je[li nie przynosi to po|danych efektw, to nale|y dokona zmian w projektowanej maszynie lub stanowisku pracy etap III - okre[lenie wymagaD od h) do m) etap IV - okre[lenie, ktre z wybranych w etapie II rcznych elementw sterowniczych najlepiej speBniaj wymagania od h) do m); je[li |aden element nie speBnia tych wymagaD, to nale|y postpi jak w etapie II. I etap doboru elementw sterowniczych rozpoczyna si od scharakteryzowania ich ruchw wedBug pierwszych czterech wymagaD (a d). Nale|y okre[li, czy ruch ma by liniowy, czy obrotowy (przyjmuje si, |e sterowanie dBugimi dzwigniami odbywa si liniowo) i ustali o[, wzdBu| lub wokB ktrej bdzie si on odbywaB. Nastpnie nale|y okre[li kierunek ruchu ( + - zgodnie z kierunkiem osi,  - - przeciwnie do kierunku osi,  +/- - w obydwu mo|liwych kierunkach) oraz ustali, czy bdzie to ruch cigBy (dla ruchu obrotowego - okre[li, czy jego zakres obejmuje mniej, czy wicej ni| 180o), czy dyskretny (dwu- czy wielopoBo|eniowy). Je[li dziaBanie elementu sterowniczego jest powizane z elementem informacyjnym, to nale|y zapewni zgodno[ jego wskazaD z ruchami elementu sterowniczego (np. ruchowi pokrtBa w prawo powinien odpowiada taki sam ruch wskazwki elementu informacyjnego). Kolejnym krokiem procedury doboru elementw sterowniczych jest ustalenie siB lub momentw siB potrzebnych do ich aktywizacji oraz zakwalifikowanie ich do jednej z piciu klas wedBug tabeli 3. Nale|y przy tym uwzgldni pBe operatora. Je[li operatorami bd kobiety i m|czyzni, to do dalszego postpowania nale|y przyj warto[ci odnoszce si do kobiet. Nastpnie nale|y okre[li wymagania dotyczce dokBadno[ci (f) i prdko[ci (g) nastawiania elementu sterowniczego oraz zakwalifikowa je do jednej z piciu klas wedBug tabeli 4 DokBadno[ nastawiania zale|y od wielu czynnikw, a w szczeglno[ci od: rodzaju ruchu (cigBy czy dyskretny) powizania sterowania z informacj o jego wynikach siB lub momentw siB prdko[ci nastawiania. Dla ruchu dyskretnego bBd nastawiania zale|y od liczby pozycji. Nie nale|y stosowa wicej ni| 24 pozycje nastawiania. Dla elementw sterowniczych 2- pozycyjnych wymagania s najmniejsze, a dla 24-pozycyjnych - najwiksze. Je[li element sterowniczy ma wicej ni| 3 poBo|enia, to powinna by podana informacja wizualna dotyczca ka|dej pozycji. Informacja wizualna powinna by przedstawiona w formie zrozumiaBej dla populacji u|ytkownikw. Nale|y unika oznaczania poszczeglnych pozycji cyframi (1,2,3...) lub literami (A,B,C,...), z wyjtkiem, kiedy dotyczy to skali. W przypadku ruchu cigBego najwikszy wpByw na dokBadno[ ma powizanie sterowania z informacj o jego wynikach uzyskiwan z elementw informacyjnych lub z realizowanego procesu. Du| dokBadno[ osiga si przy zapewnieniu takiego powizania i maBych siBach. Je[li czas sterowania jest limitowany i krtki, to wymagania co do dokBadno[ci powinny by najwy|sze. Prdko[ nastawiania zale|y od czasu potrzebnego do dosignicia elementu sterowniczego i czasu jego aktywizacji. Najkrtsze czasy aktywizacji uzyskuje si dla elementw aktywizowanych przez przyci[nicie, dBu|sze dla elementw, ktrych aktywizacja wymaga [ci[nicia, a najdBu|sze - przy pochwyceniu. Najkrtszy czas uzyskuje si dla przycisku grzybkowego, aktywizowanego dBoni, i dlatego jest on powszechnie stosowany do wyBczania awaryjnego. Po okre[leniu omwionych powy|ej wymagaD (a - g) nale|y przej[ do II etapu, czyli dokona wstpnego doboru rcznych elementw sterowniczych. III etap doboru urzdzeD sterowniczych to okre[lenie wymagaD od h) do m) i ich zakwalifikowanie wedBug tabeli 4. Ostatni - IV etap polega na porwnaniu powy|szych wymagaD (h - m), w taki sam sposb jak w etapie II, z tablicami rodzajw elementw sterowniczych wraz z realizowanymi przez nie wymaganiami od h) do m). Je[li |aden element nie speBnia postawionych wymagaD, nale|y dokona ponownej analizy i ewentualnej korekty tych wymagaD. Je[li nie przynosi to po|danych efektw, nale|y dokona zmian w projektowanej maszynie lub stanowisku pracy. Przy projektowaniu rcznych elementw sterowniczych najistotniejsze s ich wymiary oraz siBy lub momenty niezbdne do ich aktywizacji. przyjte do przemieszczania poszczeglnych rodzajw rcznych elementw sterowniczych. Przy okre[laniu warto[ci siB i momentw przyjto zasad, |e nie mog one przekracza 15% warto[ci siBy rozwijanej przez czBowieka, dla ka|dego rodzaju ruchu zwizanego z aktywizacj danego rodzaju elementu sterowniczego. Aby zapobiec niezamierzonej aktywizacji elementu sterowniczego, niezale|nie od innych [rodkw, siBa potrzebna do jego aktywizacji nie mo|e by mniejsza od 5 N. Literatura 1. Batogowska A., SBowikowski J.: Atlas antropometryczny dorosBej ludno[ci Polski dla potrzeb projektowania. Prace i MateriaBy IWP 1981, z. 41. 2. Brajczewski C. i in.: Cechy antropometryczne do projektowania stanowisk pracy. WrocBaw, ZakB. Antropometrii PAN 1983. 3. Dyrektywa Rady z dnia 12 czerwca 1989 r., nr 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia [rodkw w celu zwikszenia bezpieczeDstwa i poprawy zdrowia pracownikw podczas pracy. W: Dyrektywy Europejskiej Wsplnoty Gospodarczej dotyczce ochrony pracy. T. 1. Warszawa, CIOP 1992. 4. Dyrektywa Wsplnoty Europejskiej dotyczca maszyn, nr 98/37/EC. Warszawa, CIOP 2000. 5. Gierasimiuk J., Wrbel J.: KsztaBtowanie bezpieczeDstwa i ochrony zdrowia w procesie projektowania 6. maszyn i stanowisk pracy. W: BezpieczeDstwo pracy i ergonomia. Red. nauk. D. Koradecka. Warszawa, CIOP 1999. 7. Paluch R.: Elementy ergonomii w projektowaniu miejsca pracy. WrocBaw, Wyd. NOT 1993. 8. Paluszkiewicz L.: Ergonomiczne wBa[ciwo[ci przyrzdw sygnalizacyjnych i sterowniczych. Warszawa, Inst. Wyd. CRZZ 1975. 9. Pogorzelski W.: Optymalizacja ukBadw technicznych w przykBadach. Warszawa, WNT 1978. 10. prPN-EN 894-2. Maszyny. BezpieczeDstwo. Wymagania ergonomiczne dotyczce projektowania elementw informacyjnych i sterowniczych. Elementy informacyjne. 11. EN 894-3. Maszyny. BezpieczeDstwo. Wymagania ergonomiczne dotyczce projektowania elementw informacyjnych i sterowniczych. Elementy sterownicze. 12. PN-EN 457: 1998. Maszyny. BezpieczeDstwo. Dzwikowe sygnaBy bezpieczeDstwa. Wymagania oglne, projektowanie i badania. 13. PN-EN 292-1:2000 Maszyny. BezpieczeDstwo. Pojcia odstawowe, oglne zasady projektowania. Podstawowa terminologia, metodologia. 14. PN-EN 292-2:2000 Maszyny. BezpieczeDstwo. Pojcia podstawowe, oglne zasady projektowania. Zasady i wymagania techniczne. 15. PN-EN 614-1:1999 Maszyny. BezpieczeDstwo. Ergonomiczne zasady projektowania. Terminologia i wytyczne oglne. 16. PN-EN 61310-1:2000 BezpieczeDstwo maszyn. Wskazywanie, oznaczanie i sterowanie. Wymagania dotyczce sygnaBw wizualnych, akustycznych i dotykowych. 17. prPN-EN 61310-2 BezpieczeDstwo maszyn. Wskazywanie, oznaczanie i sterowanie. Wymagania dotyczce oznakowania.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
03 Wyklad Skrypty ZENworks
Dajczak W Łacińska terminologia prawnicza Wykład Skrypt
!!!GENETYKA wykłady skryptidG1
wyklad 2 skrypt
materiałoznastwo wykład skrypt
Mikologia systematyczna wykłady skrypt
WYKŁAD 6, 7 lipidy cz 1 i 2 (SKRYPT)
WYKŁAD 8, 9 komunikacja komórkowa (SKRYPT)
SKRYPT WYKŁAD PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE A NOWOTWORZENIE ZMIANY W STRUKTURZE DNA
WYKŁAD 14 syndrom metaboliczny (otyłość, cukrzyca, nadciśnienie) SKRYPT
Finanse publiczne skrypt z wykładów
Skrypt Wykład WPŁYW CZYNNIKÓW FIZYCZNYCH NA ORGANIZM
Errata skrypt Wyklady z mechaniki ogolnej
Wykład Nr9 skrypt
WYKŁAD 22 reaktywne formy tlenu (SKRYPT)
Prawo karne skrypt z wykładów Zalewskiego doc
UOOP skrypt 2012 (pytania, slajdy, wyklady)
SKRYPT WYKŁAD WŁAŚCIWOŚCI ELEKTRYCZNE I MAGNETYCZNE MATERII ORAZ ORGANIZMÓW ŻYWYCH

więcej podobnych podstron