W utworze przeważa szkkowość ujęcia tematu, którą zapowiada już tytuł. Problematyka Szkiców węglem została przedstawiana w uproszczonej, nieco schematycznej farmie. Główny nacisk położony został na ukazanie podstawowego założenia utworu, czyli ciemnoty i naiwności chłopstwa, złych skutków zasady nieinterwencji. Krytyka dokonuje się przez ukazanie obojętności szlachty, kościoła i urzędów na losy obywateli, którzy mają sami stanowić o swoim losie, ale z powodu zupełnego braku przygotowania nie są w stanie tego zrobić. Losy Rzepów nadają tym uwagom jednostkowy i dramatyczny wymiar.
Kompozycja utworu
Jest podporządkowana założonej wymowie utworu, czyli krytyce ciemnoty chłopskiej i zasady nieinterwencji szlachty w losy chłopstwa Omawiany utwór rozpoczyna się od obszernej ekspozycji. Kluczowe miejsce zajmuje w niej postać pisarza gminnego Zołzikiewicza, której knowania stają się źródłem tragedii Rzepów. Co ważne, postać ta znika z pola widzenia w zasadniczej części utworu, czyli w trakcie poszukiwania przez Rzepcrwą rozwiązania dramatycznej sytuacji W ekspozycji zaprezentowane zastały relacje między władzami gminy, czyli wójtem Burakiem i pisarzem Zołzikiewiczem. Opisana zostąje także droga pana Zołzikiewicza do zajęcia stanowiska pisarza, czyli tak przeceniana przez niego własna edukacja Zarysowuje się także przyczyny dramatu, który stanowi oś utworu: zamiar wpisania na listę poborową Rzepy zamiast syna wójta, który powstał w głowie pisarza jako konsekwencja żywionego przez niego od dawna apetycikii na Rzep ową
W miarę rozwoju akcji wypadki coraz bardziej dramatyzują się i odrywąją od osoby pana Zołzikiewicza Główną część utworu stanowi wędrówka Rzepowej do wszystkich, od których spodziewała się uzyskać jakąś pomoc, czyli do: sądu gminnego, księdza, dworu i powiatu. W tej części cztery kolejne rozdziały noszą ten sam tytuł, czyli Imogena. Imogena to imię bohaterki dramatu Szekspira Cymbefln, która stanowi wzór wiernej żony. Niestrudzona wędrówka Rzepowej jest wyrazem jej miłości i wierności mężowi.
Rozwiązaniem akcji utworu jest kapitulacja Rzepowej, którą jest pójście wieczorem do pisarza W ten sposób Zołzikiewicz osiąga cel przedstawiany na początku utworu, czyli zmusza Rzepową do uległości Zakończenie opowieści stanowi zamordowanie przez Rzepę żony w akcie zemsty za popełnioną zdradę. Popełniane morderstwo jest jednym z elementów przedstawienia ciemnoty chłopskiej: Rzepa nie zrozumiał jak wielkiego poświęcenia dokonała w imię miłości do niego jego żona
Całość Szkiców węglem zamyka Epilog, w którym wyjaśnia się, że wpisanie Rzepy na listę poborową było bezpodstawne i że nie udałaby się wziąć go do wojska zamiast syna Buraka Opisuje także dalsze spokojne życie pana Zołzikiewicza, co stanowi dopełnienie głównego tematu utworu, czyli krytyki zasady nieinterwencji szlachty w losy wsi, gdzie może się spokojnie szerzyć okrucieństwo ludzi inteligentnych, ale amoralnych
W kompozycji utworu daje się zauważyć także wpływ wcześniejszej praktyki reporterskiej Sienkiewicza Materiał źródłowy podporządkowany jest planowanej wymowie utworu. Na farmę komentarzy odautorskich wpływ miała natomiast wcześniejsza praktyka Sienkiewicza jako felietonisty. Widoczne jest to szczególnie w komentarzach, które przedstawiają zjawiska uznawane powszechnie za negatywne jako pożądane. Są to uwagi z dużą dawką subtelnej ironii. Taki opis pojawia się na przykład przy opisie spaceru panny Jadwigi z kuzynem Wiktorem.
Wirek! tych chałup, obok dzieci wiejskich, chłopów i całego prostackiego otoczenia wyglądali oboje jakby jakieś istoty z innej planety. Aż miło było pomyśleć, że nie istniał żaden związek między tą pyszną rozwiniętą i poetyczną parą a prozaicznym, pełnym szarej rzeczywistości i na wpół zwierzęcym bytem wioski. Nie istniał żaden związek przynajmniej duchowy. Szli oto oboje obok siebie i rozmawiali o poezji, literaturze jako zwyczajnie dworcy kawaler i dworna panna ci ludzie w parcianej odzieży, ci chłopi 1 te baby nie rozumiełiły nawet ich słów i języka. Aż miło pomyśleć! Przyznajcież mi to, acaństwo dobrodziejstwo!
Niektóre epizody, tak jak na przykład powyższy, sąmikranawelami, co jest kolejną cechą konstrukcji utworu
Charakterystyka Zołzikiewicza
Pan Zołzikiewicz jest jednym z głównych bohaterów noweli Henryka Sienkiewicza pod tytułem Szlace węglem. Jego nazwisko jest bardzo znaczące i wiele mówi o charakterze tej postaci W utworze tym trudno wyróżnić głównego bohatera, pan Zołzikiewicz odgrywa w jego konstrukcji bardzo ważną rolę. Jesttąpostacią która jest przyczyną nieszczęść rodziny Rzepów. Jest obecny przede wszystkim w początkowej części utworu, w której jego działania rozpoczynąją całą akcję, później usuwa się na drugi plan lub pozostaje zupełnie nieobecny. Pojawia się jeszcze raz w epilogu, z którego dowiadujemy się, że mimo zaistniałej tragedii prowadzi spokojne życie pozbawiane wyrzutów sumienia
Pan Zołzikiewicz piastuje urząd pisarza gminnego we wsi Barania Głowa Nie czuje się jednak podwładnym wójta Zachowuje się raczej tak, jakby to on rządził całą wsią Gdy tylko pan Zołzikiewicz jest w złym humorze, wójt musi robić wszystko sam. Pan Zołzikiewicz ma o sobie bardzo wysokie mniemanie. Uważa, że może pisać listy do naczelnika i komisarza, a nie do