1098872531

Rozdział 1

Istota jednostek samorządu terytorialnego 1.1. Pozycja ustrojowa i specyfika samorządu terytorialnego

Ustrój samorządu terytorialnego zależy od uwarunkowań społecznych i gospodarczych w danym kraju. Wraz z rozbudową funkcji ekonomicznych i socjalnych państwa wzrastała rola samorządu terytorialnego w realizowaniu tych funkcji i samorząd terytorialny stał się podmiotem władzy powołanym do wykonywania funkcji państwa¹.

Podział zadań państwa między władze centralne i samorządowe związany jest z procesem decentralizacji i demokratyzacji oraz z ekonomiczną koniecznością wykonywania zadań publicznych przez szczebel władzy, który robi to najefektywniej z punktu widzenia poniesionych kosztów oraz poziomu zaspokojenia potrzeb społecznych obywateli. O podziale zadań i urządzeń państwowych między różne szczeble władzy i administracji publicznej decydują:

-    ekonomiczne granice decentralizacji (wyznaczone przez zasady gospodarki i gospodarności);

-    możliwość ustalenia lokalnego/regionalnego rynku zbytu (zasięgu zaspokajania

potrzeb społecznych);

-    oparcie działalności na lokalnych zasobach czynników wytwórczych².

Reaktywowanie samorządu terytorialnego w 1990 r., będące efektem procesu decentralizacji, było w Polsce jednym z niezbędnych warunków realizacji transformacji gospodarki w kierunku jej urynkowienia. Decentralizacja wiąże się z przeniesieniem części uprawnień władzy centralnej na organy niższych szczebli. Istota decentralizacji polega więc na wyposażaniu organów szczebla niższego w określoną sferę samodzielności, przy równoczesnym ograniczaniu dopuszczalności ingerowania przez organy szczebla wyższego w dziedzinę działalności uprzednio przekazanej³. W polskich rozwiązaniach systemowych decentralizacja oznacza wykonywanie zadań publicznych przez administrację samorządową w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność (czasem również z określonym skutkiem dla administracji rządowej, dotyczy zadań zleconych JST przez administrację rządową)⁴. Decentralizacja administracji publicznej stała się więc jednym z istotnych elementów budowy mechanizmu wolnorynkowego (rozwój samorządności

13

1

   Por. H. Denek, J. Sobiech, J. Wolniak, Finanse publiczne, Warszawa 2001, s. 155-157.

2

   Por. H. Sochacka-Krysiak, Równoważenie budżetów terenowych, Warszawa 1989, s. 7.

3

   Por. Z. Pirożyński, H. Sochacka-Krysiak, Budżet państwa, Warszawa 1970, s. 48,55.

4

   Por. A. Wągrodzka, Federalizm fiskalny, decentralizacja i mechanizm subwaicjonowania, Sam. Tery t. 2011, nr 1-2, s. 32.