1098872534

Rozdział 1. Istota jednostek samorządu terytorialnego

geograficzny i różny jest ich poziom) zaopatruję swych mieszkańców władze lokalne i regionalne (np. drogi, komunikacja, oświata, imprezy kulturalne i sportowe).

Pozycja ustrojowo-prawna i ekonomiczna organów samorządu terytorialnego w Polsce jest wynikiem historycznego rozwoju tych instytucji i specyfiki ich funkcjonowania, a także przeobrażeń politycznych oraz społeczno-gospodarczych¹³.

Wiatach 1990-1998 funkcjonował w Polsce jednoszczeblowy model samorządu terytorialnego, gdyż gmina (wiejska, miejska, miejsko-wiejska) była podstawowym, a jednocześnie jedynym szczeblem tego samorządu. W latach 1994-1995 realizowany był tzw. program pilotażowy, który miał na celu dalszą decentralizację administracji publicznej. W ramach tego programu 46 dużych miast liczących ponad 100 tys. mieszkańców (wyjątkiem był np. Sopot, który liczył ponad 45 tys. mieszkańców) dobrowolnie, na skutek porozumienia przejęło określone zadania od administracji rządowej na zasadzie zlecenia. Wraz z zadaniami nieodpłatnie przekazano gminom mienie niezbędne do wykonania tych zadań, natomiast wykonujące zadania jednostki i zakłady budżetowe stały się z dniem 1 stycznia 1994 r. komunalnymi jednostkami administracyjnymi. Administracja rządowa przekazywała w formie dotacji celowych środki finansowe na realizację tzw. zadań pilotażowych. Niestety miasta nie miały żadnego wpływu na wysokość otrzymywanych środków i w praktyce poziom dotacji był zbyt niski w stosunku do potrzeb, w związku z czym miasta musiały dopłacać do realizowanych zadań pilotażowych (mających charakter zadań zleconych fakultatywnych). Sytuacja taka spowodowała wycofanie się kilku miast z programu. Program pilotażowy był pewnego rodzaju eksperymentem przed wprowadzeniem powiatów (plany utworzenia powiatów i zmiany podziału terytorialnego państwa przedstawił w 1993 r. rząd H. Suchockiej). Do zadań pilotażowych należały np. zadania w dziedzinie:

- oświaty i wychowania - prowadzenie szkół ponadpodstawowych, przedszkoli i szkół specjalnych, organizowanie opieki w rodzinach zastępczych, dotowanie niepublicznych szkół ponadpodstawowych,

- ochrony zdrowia - zadania związane z prowadzeniem publicznych zakładów opieki zdrowotnej finansowanych przez wojewodów, tj. przychodni lekarskich, pogotowia ratunkowego, kolumn transportu sanitarnego, niektórych szpitali,

- opieki społecznej - prowadzenie domów pomocy społecznej i ośrodków opiekuńczych,

- kultury i sztuki - muzea, teatry operetki - wpisane do rejestrów prowadzonych przez wojewodów,

- ochrony przeciwpożarowej-kontrola przestrzegania przepisów przeciwpożarowych,

- drogownictwa - zadania w zakresie wykonywania uprawnień zarządcy dróg krajowych i wojewódzkich oraz finansowania budowy, modernizacji i utrzymania dróg krajowych, wojewódzkich w granicach administracyjnych miast,

- szeroko rozumianych spraw administracyjnych - zadania związane np. z zatwierdzaniem planów realizacyjnych, ustanawianiem stref ochronnych, wydawaniem pozwoleń na budowę, przeprowadzaniem scalania gruntów, dokonywaniem rejestracji pojazdów, wydawaniem uprawnień do kierowania pojazdami.

Pomimo niepowodzenia programu pilotażowego dalsza decentralizacja administracji publicznej miała miejsce w latach 1996-1998. Tym razem zadania przekazane dużym miastom zostały określone w akcie rangi ustawowej (a nie tak jak w przypadku programu pilotażowego w formie rozporządzenia Rady Ministrów) i miały charakter zadań własnych

¹³ Por. M. Kosek-Wojnar, K. Surówka, Podstawy finansów samorządu ten/torialnego, Warszawa 2007, s. 147-152.