1299076132

Społeczny wymiar obrzędowości pogrzebowej 201

łych społeczeństw), a co za tym idzie — wartości przez nią uznawanych i odczuwanych. W przypadku kultury romskiej ma to szczególne znaczenie, wiedza bowiem o poszczególnych grupach (rodach) i ich tradycjach ma swoje źródło niemal wyłącznie w pamięci poszczególnych jej członków. Powszechnie uważało się, a i obecnie wielu respondentów podziela takie zdanie, iż to starsi są depozytariuszami wiedzy i strażnikami tradycji. Wciąż przedkłada się wiedzę starszego nad wiedzę „książkową” czy podręcznikową. Wynika z tego zdeterminowanie wiedzy i pamięci starszych społeczną potrzebą komunikowania jej innym, młodszym oraz wskazuje na istnienie takich wspomnień, które są wspólne i w równym stopniu ważne dla wielu ludzi. Pamięć o wydarzeniach Holocaustu jest ponadrodowa, relacje zaś poszczególnych więźniów są wspomnieniem wszystkich tych, którzy identyfikują się z Roma. Natomiast podobieństwo w konstruowaniu wspomnień i zdolność wywołania ich w jednym czasie przez większą grupę wynika ze wspólnoty interesów, ze wspólnoty myśli i zalecanego społecznie i powszechnie realizowanego modelu wychowania.

Granica pomiędzy pamięcią zbiorową (a więc pamięcią grupy) a pamięcią jednostki jest płynna. Nie można w wyraźny sposób rozgraniczyć tego, co miało znaczenie tylko dla jednej osoby, od tego, co było ważne dla całej społeczności. Zwłaszcza że wspomnienie może motywować pewne działania lub je usprawiedliwiać. Należy tu jeszcze uczynić zastrzeżenie, że działania jednostki nie są obojętne dla społeczności, ale jednocześnie oczekiwania społeczeństwa względem tejże jednostki są tak silne, że determinują jej zachowanie, a poprzez wychowanie kształtują działanie i myślenie. W ten sposób wpływają również na ewentualny zasób i jakość wspomnień. Toteż pamięć jednostki i jej najbliższej rodziny jest społecznie uwarunkowana i w znacznym stopniu pokrywa się z pamięcią innych grup, do których dane osoby należą. Stąd możemy mówić o pamięci narodowej, rodzinnej, prywatnej itp.⁷⁴

Pamięć rodziny romskiej ma szczególny wymiar, wspomnienia są bowiem jednocześnie opowieściami o tradycji. Dla osoby wżenionej w rodzinę wysłuchanie wspomnień jest elementem procesu poznawania jej. Jest to pierwszy etap do uznania wspomnień dotąd obcych za swoje własne. Ponieważ wspomnienia najczęściej dotyczą zdarzeń i osób przeszłych (czyli zmarłych), jest to także stopniowe przejmowanie albumu zmarłych nowej rodziny. Im stabilniejsza jest wspólnota pamięci, tym silniejsze są związki rodzinne (rodowe). Zapominanie o tradycji, o co posądza się członków rodzin małżeństw mieszanych, osłabia te więzi, a samo zaniechanie tradycji jest równoznaczne z wyparciem się swoich korzeni i przodków. Zapomnienie jest, więc jednocześnie przestępstwem, jego konsekwencją i karą. Są dni, w których należy okazać to, że się pamięta o zmarłych. Takim dniem jest 1 listopada, rocznica śmierci itp. Mogą to być dni wyróżnione w kalendarzu lub wybrane indywidualnie przez tych, których dotknęła śmierć bliskiej osoby. Okazywanie w te dni tego, że się pamięta, jest z punktu widzenia grupy uzasadnione, ale trzeba zaznaczyć, że częstsze odwiedzanie grobów — w okresie żałoby zrozumiałe

74

Ibidem.