plik


Folia Cardiol. 2004, tom 8, supl. A, A20 A31 Copyright 2004 Via Medica ISSN 1507 4145 4. Metody terapeutyczne w rehabilitacji kardiologiicznej  niepoddajca si leczeniu zatokowa tachykar- 4.1 Kinezyterapia dia wynoszca powy|ej 100/min; Oglne zasady treningu  zBo[liwe komorowe zaburzenia rytmu serca;  wyzwalane wysiBkiem nadkomorowe i komoro- Zasady kwalifikacji do kinezyterapii we zaburzenia rytmu; Podstaw kwalifikacji pacjentw z choroba-  staBy blok przedsionkowo-komorowy III stop- mi ukBadu kr|enia jest badanie kliniczne uzupeB- nia, je|eli istotnie upo[ledza tolerancj wy- nione o: siBku;  spoczynkowe badanie EKG;  wyzwalane wysiBkiem zaburzenia przewodze-  elektrokardiograficzn prb wysiBkow nia przedsionkowo-komorowego i [rdkomoro- (z wyjtkiem I etapu); wego;  badanie echokardiograficzne dwuwymiarowe (2D);  wywoBana wysiBkiem bradykardia;  24-godzinn rejestracj zapisu EKG.  zw|enie zastawek znacznego stopnia; W niektrych przypadkach rozpoczcie wi-  kardiomiopatia ze zw|eniem drogi odpBywu; czeD fizycznych powinno si poprzedzi rozszerzon  niedokrwienne obni|enie odcinka ST e" 2 mm diagnostyk, obejmujc: w spoczynkowym badaniu EKG;  badania laboratoryjne;  niewyrwnana niewydolno[ serca;  badanie radiologiczne klatki piersiowej;  ostre stany zapalne i niewyrwnane choroby  caBodobowy pomiar ci[nienia ttniczego; wspBistniejce;  badanie spiroergometryczne;  powikBania pooperacyjne.  dopplerowsk ocen przepByww w ttnicach obwodowych; Przerwanie treningu  obci|eniow scyntygrafi perfuzyjn. Trening nale|y przerwa w przypadku Wskazania zamieszczono w rozdziale 3. wystpienia:  blu w klatce piersiowej; Badanie wstpne  duszno[ci; Wyniki wstpnego badania powinny zawiera  nadmiernego zmczenia; ocen:  zawrotw gBowy;  stabilno[ci obrazu klinicznego choroby podsta-  uczucia osBabienia; wowej i chorb wspBistniejcych;  przyspieszenia ttna (w I etapie o ponad 20/min,  ryzyka wystpienia zdarzeD sercowych (patrz w II i III etapie powy|ej zaBo|onego ttna tre- rozdziaB 3.10); ningowego);  tolerancji wysiBku;  zwolnienia ttna;  dopuszczalnych form treningu, jego intensyw-  braku przyrostu lub obni|enia warto[ci ci[nie- no[ci i sposobu zabezpieczenia pacjenta. nia ttniczego skojarzone z objawami klinicz- Przeciwwskazania do kinezyterapii nymi (dBawica, duszno[, zmczenie); Bezwzgldnym przeciwwskazaniem do kinezy-  wzrostu warto[ci ci[nienia ttniczego: I etap terapii s stany bezpo[redniego zagro|enia |ycia  skurczowego ponad 40 mm Hg i/lub rozkur- oraz niestabilny przebieg chorb ukBadu kr|enia. czowego ponad 20 mm Hg w stosunku do wyj- Specjalnego dostosowania lub okresowego za- [ciowego; II i III etap  skurczowego powy- przestania kinezyterapii (zwBaszcza w II i III etapie |ej 200 mm Hg i/lub rozkurczowego powy|ej rehabilitacji) wymagaj nastpujce stany: 110 mm Hg;  zle kontrolowane nadci[nienie ttnicze;  groznych zaburzeD rytmu i/lub przewodzenia;  ortostatyczny spadek warto[ci ci[nienia tt-  obni|enia lub uniesienia odcinka ST o ponad 1 mm niczego ponad 20 mm Hg z objawami klinicz- w porwnaniu z zapisem spoczynkowym (doty- nymi; czy odprowadzeD bez patologicznego zaBamka Q). A20 www.fc.viamedica.pl Metody terapeutyczne w rehabilitacji kardiologicznej Sposb okre[lania intensywno[ci wysiBku  zaleca si stosowanie intensywno[ci na po- i wielko[ci obci|eD treningowych ziomie 11 14 pkt; U ka|dego chorego poddawanego kinezytera-  okre[lenie wielko[ci progu wentylacyjnego pii nale|y okre[li intensywno[ treningu i wielko[ (VAT) w badaniu spiroergometrycznym (patrz obci|eD treningowych. Do tego celu mo|na wyko- rozdziaB 3.3)  w praktyce stosuje si obci- rzysta r|ne metody, np.: |enia okoBo 10% poni|ej obci|enia, przy kt-  obliczenie intensywno[ci zalecanego wysiBku rym wystpiB VAT; na podstawie wyniku testu wysiBkowego (tzw.  okre[lenie szczytowego zu|ycia tlenu rezerwy ttna), a nastpnie wyliczenie ttna (peakVO2) w badaniu spiroergometrycznym treningowego wedBug wzorw: (patrz rozdziaB 3.3)  w praktyce stosuje si obci|enia, przy ktrych zu|ycie tlenu wynosi Rezerwa ttna = maksymalne ttno wysiBkowe  40 80% peakVO2.  ttno spoczynkowe Czas trwania treningu i jego czstotliwo[ Ttno treningowe = ttno spoczynkowe + W II i III etapie rehabilitacji sesje treningowe + 40 80% rezerwy ttna nale|y przeprowadza 3 5 dni w tygodniu. wiczenia powinny trwa co najmniej 30 45 min dziennie, PrzykBad: a Bczny dobowy wydatek kaloryczny powinien wyno- Ttno spoczynkowe: 80/min si 160 300 kcal. Powy|sze zaBo|enia nie dotycz pa- Maksymalne ttno wysiBkowe: 130/min cjentw z niewydolno[ci serca i nisk tolerancj wy- Rezerwa ttna: 130/min  80/min = 50/min siBku, u ktrych zaleca si indywidualne dobieranie 40 80% rezerwy ttna: 20 40/min czasu trwania i czstotliwo[ci wiczeD o zdecydowa- Ttno treningowe: 80/min + 20 40/min = 100 nie ni|szym wydatku kalorycznym (patrz rozdziaB 5.6).  120/min Rodzaje treningw W II i III etapie rehabilitacji stosuje si trening  okre[lenie odsetka maksymalnego ttna uzy- skanego w czasie testu wysiBkowego (w prak- wytrzymaBo[ciowy oraz wiczenia oporowe. UzupeB- nieniem kinezyterapii powinien by zestaw wiczeD tyce ok. 60 85% ttna maksymalnego)  maBo przydatne lub caBkowicie nieprzydatne u pa- oglnousprawniajcych, obejmujcy wiczenia rozluz- niajce, rozcigajce, rwnowa|ne i zrczno[ciowe. cjentw, u ktrych w czasie prby wysiBkowej Trening wytrzymaBo[ciowy. Istot treningu ttno wysiBkowe osiga niskie warto[ci mak- symalne i/lub ttno spoczynkowe osiga war- wytrzymaBo[ciowego jest wydBu|one w czasie wy- konywanie wysiBkw dynamicznych o odpowiednio to[ci wysokie; wyliczone w ten sposb ttno dobranej intensywno[ci. Trening mo|na prowadzi treningowe mo|e okaza si ni|sze od ttna w formie interwaBowej lub cigBej. Form interwa- spoczynkowego (patrz przykBad poni|ej) Bow zaleca si szczeglnie u pacjentw z nisk to- lerancj wysiBku ograniczanego dBawic piersiow, PrzykBad: Ttno spoczynkowe: 80/min niewydolno[ci oddechow, chorobami naczyD obwo- Maksymalne ttno wysiBkowe: 130/min dowych i osBabion siB mi[niow. WysiBki typu ci- Ttno treningowe: 60 85% maksymalnego ttna wy- gBego zaleca si osobom z dobr tolerancj wysiBku. siBkowego (130/min) = 78 110/min wiczenia mo|na wykonywa na sali gimna- stycznej z wykorzystaniem stacjonarnych urzdzeD,  okre[lenie obci|enia w watach lub w MET takich jak: cykloergometr lub bie|nia, oraz w tere- (przy korzystaniu ze sprztu do wiczeD z wy- nie (marsz, jazda na rowerze, pBywanie itp.). skalowanym obci|eniem)  wielko[ obci|e- Trening oporowy. W rehabilitacji kardiolo- nia, zale|na od modelu zastosowanego trenin- gicznej zaleca si rwnie| elementy wiczeD opo- gu, powinna wynosi 40 70% maksymalnego rowych, ktre umo|liwiaj popraw siBy mi[niowej, obci|enia tolerowanego w prbie wysiBkowej. zmniejszajcej si w sposb naturalny z wiekiem, a tak|e w wyniku prowadzenia siedzcego trybu PrzykBad: |ycia oraz dBu|szego unieruchomienia. Maksymalne tolerowane obci|enie: 100 W wiczenia oporowe mo|na wdra|a od II eta- Obci|enie treningowe: 40 70 W pu rehabilitacji, po co najmniej tygodniu stosowa- nia dobrze tolerowanych i nadzorowanych wiczeD  subiektywn skal oceny ci|ko[ci pracy wytrzymaBo[ciowych. W przypadku chorych po za- w punktach wedBug Borga (patrz rozdziaB 3.2) biegach pomostowania aortalno-wieDcowego wi- www.fc.viamedica.pl A21 Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A czenia oporowe mo|na zaleci po uzyskaniu caBko- " stosowanie staBego lub okresowego monito- witej stabilizacji mostka (patrz rozdziaB 5.4). rowania zapisu EKG u pacjentw z wysokim, Trening oporowy w rehabilitacji kardiologicz- a w miar mo|liwo[ci tak|e ze [rednim ry- nej powinien speBnia nastpujce warunki: zykiem wystpienia zdarzeD sercowych;  powinien by prowadzony 2 3 razy w tygodniu;  mo|liwo[ udzielenia natychmiastowej pomo-  pocztkowe obci|enie powinno by tak dobra- cy medycznej, obejmujca: ne, aby pacjent mgB wykona 12 15 powtrzeD " okresowe szkolenia zespoBu medycznego danego wiczenia, anga|ujc okoBo 30 50% w zakresie organizacji i udzielania pierw- maksymalnej siBy mi[niowej; szej pomocy,  seri mo|na wykonywa 1 3 razy; " wyposa|enie sali gimnastycznej (patrz od-  przerwy miedzy seriami powinny wynosi 30 60 s; powiedni rozdziaB),  zaleca si wykonywanie zestawu 8 10 wiczeD " w przypadku rehabilitacji w warunkach do- anga|ujcych r|ne grupy mi[niowe; mowych  konieczny system Bczno[ci  wiczenia powinny by wykonywane z inten- umo|liwiajcy natychmiastowy kontakt sywno[ci odczuwan przez pacjenta na pozio- z placwk medyczn; mie 11 13 pkt wedBug skali Borga.  edukacja rodziny, ktra obejmuje: wiczenia oporowe mo|na przeprowadza " szkolenie w zakresie zasad udzielania w formie treningu stacyjnego, umo|liwiajcego an- pierwszej pomocy, ga|owanie na kolejnych stanowiskach r|nych grup " informacj o chorobie, wskazanych i prze- mi[niowych. W wybranych przypadkach, np. u cho- ciwwskazanych rodzajach aktywno[ci ru- rych z niewydolno[ci serca i po transplantacji ser- chowej oraz ryzyku wykonywania nieodpo- ca, zaleca si trening pojedynczych grup mi[nio- wiednio dobranych wiczeD. wych (np. prostownikw kolana). Poszczeglne wiczenia powinny by zsynchro- Zasady kinezyterapii na r|nych nizowane z oddechem (wydech w fazie oporu), wyko- etapach rehabilitacji kardiologicznej nywane wolno, z przestrzeganiem wykonania peBne- Etap I go zakresu ruchu o niezbyt wydBu|onej komponencie Proponowany tryb postpowania z chorym statycznej, np. dBugie i silne [ciskanie przyrzdu. w ostrym okresie choroby obejmuje: BezpieczeDstwo treningu  w trakcie unieruchomienia mo|liwo[ przyB|- Na bezpieczeDstwie treningu wpBywaj nast- kowej toalety; pujce elementy:  po 1 2 dobach stabilizacji stanu chorego mo|-  edukacja pacjenta, ktra obejmuje: liwo[ samodzielnej toalety, kpieli z asyst, " zwrcenie uwagi na konieczno[ sygnalizowa- brania natrysku, spacerowania wokB B|ka. nia niepokojcych objaww pojawiajacych si Po uzyskaniu stabilizacji wprowadza si stop- w trakcie wiczeD (np. bl w klatce piersio- niowe usprawnianie nadzorowane przez fizjotera- wej, duszno[, zawroty gBowy, zmczenie), peut. Rozpoczyna si od wiczeD oddechowych, " nauczenie prawidBowej metodyki wiczeD: relaksacyjnych, dynamicznych maBych, a nastpnie rozgrzewka, trening wBa[ciwy, wyciszenie, du|ych grup mi[niowych. Rwnolegle stopniowo unikanie nagBego zaprzestania wiczeD przystpuje si do uruchamiania pacjenta poprzez o wikszej intensywno[ci, unikanie przyj- siadanie, pionizacj, spacery, chodzenie po scho- mowania pozycji ciaBa i wiczeD utrudnia- dach. Tempo wdra|ania kolejnych elementw mo- jcych swobodne oddychanie, bilizacji zale|y od rodzaju choroby i ewentualnych " nauk pomiaru ttna, powikBaD ostrej fazy. " zwrcenie uwagi na zwikszone ryzyko Wystpienie wszelkiego rodzaju powikBaD wy- wiczeD wykonywanych w nieodpowied- magajcych dodatkowej terapii zmusza do wydBu- nich warunkach atmosferycznych (np. wy- |enia tego okresu rehabilitacji. soka wilgotno[, mrz, upaB, silny wiatr), Kinezyterapia w I etapie rehabilitacji powinna " zmiana zasad gier rekreacyjnych  zmi- odbywa si jednocze[nie z monitorowaniem zapi- nimalizowanie, a w miar mo|liwo[ci wy- su EKG (monitor stacjonarny, telemetria). eliminowanie wspBzawodnictwa; Modele rehabilitacji i schematy wiczeD za-  nadzr nad wiczeniami, ktry obejmuje: mieszczono w tabelach 4.1 i 4.2. " pomiar ttna i ci[nienia ttniczego przed Uwaga! Wybr jednego z modeli grupy A za- rozpoczciem, w trakcie i po jego zakoD- le|y od rodzaju jednostki chorobowej, stopnia czeniu treningu, uszkodzenia mi[nia sercowego, rodzaju przepro- A22 www.fc.viamedica.pl Metody terapeutyczne w rehabilitacji kardiologicznej Tabela 4.1. Modele I etapu rehabilitacji* AB NiepowikBany przebieg ostrego okresu PowikBany przebieg ostrego okresu choroby choroby lub zabiegu operacyjnego lub zabiegu operacyjnego lub wczesnego i wczesnego okresu pooperacyjnego okresu pooperacyjnego A 1: 4 7 dni A 2: 7 10 dni > 10 dni *WedBug Rudnickiego i wsp., zmodyfikowane Tabela 4.2. Zakres uruchomienia i kinezyterapii w poszczeglnych okresach I etapu rehabilitacji* Okres I Okres II Okres III A 1 A 2 B A 1 A 2 B A 1 A 2 B Doby: Doby: Doby: Doby: Doby: Doby: Doby: Doby: Doby: 1 2 1 2 1 7 2 4 3 5 8 10 3 7 6 10 > 10 Pozycja le|ca, pBsiedzca, Czynne siadanie w fotelu PeBna samoobsBuga ewentualnie w fotelu z opuszczonymi nogami Toaleta w Bazience Obracanie na boki SamoobsBuga w zakresie posiBkw DBu|sze spacery po korytarzu i toalety (na siedzco) Jedzenie w pozycji pBsiedzcej Chodzenie po schodach Wywo|enie do toalety Basen w pozycji pBsiedzcej do pierwszego pitra lub na wzku przyB|kowym Pionizacja i poruszanie si wiczenia w pozycji le|cej, w obrbie sali Mycie i golenie w B|ku siedzcej, stojcej i w marszu wiczenia w pozycji le|cej (15 20 min): wiczenia w pozycji le|cej i siedzcej (10 15 min): (5 10 min):  wiczenia z okresu I i II  wiczenia z okresu I  wiczenia oddechowe  stopniowe zwikszanie i oddechowe pogBbione  wiczenia dynamiczne koDczyn dystansu marszu do 200 m grnych i dolnych  wiczenia izometryczne wy- branych grup mi[niowych  wiczenia dynamiczne koordynacyjne (od 2. doby)  wiczenia dynamiczne maBych grup mi[niowych (od 2. doby)  wiczenia rozluzniajce *WedBug Rudnickiego i wsp., zmodyfikowane wadzonej interwencji oraz efektywno[ci uspraw-  forma stacjonarna  wiczenia 5 dni w tygodniu, niania. wszystkie treningi nadzorowane medycznie; Przej[cie do kolejnego okresu uruchamiania  forma ambulatoryjna  wiczenia 3 5 dni w ty- i kinezyterapii zale|y od stanu klinicznego i dobrej godniu, w tym 3 dni w tygodniu treningi nad- tolerancji aktualnie stosowanych wiczeD. zorowane medycznie. Zaleca si powtarzanie wiczeD 2 razy dziennie. Wszyscy pacjenci niezale|nie od tolerancji W celu zachowania cigBo[ci rehabilitacji wiczenia wysiBku powinni uczestniczy w codziennych spa- nale|y wykonywa przez wszystkie dni tygodnia. cerach trwajcych co najmniej 30 60 min. Uwaga! Model treningu mo|na, a niekiedy Etap II nale|y zmieni, w zale|no[ci od sytuacji klinicznej Zakres kinezyterapii w II etapie rehabilitacji i tolerancji dotychczasowych wiczeD. powinien by uzale|niony od wydolno[ci fizycznej wiczenia indywidualne stosuje si tak|e pacjenta, a tak|e od stopnia ryzyka wystpienia po- u pacjentw ze schorzeniami wspBistniejcymi, wikBaD (patrz rozdziaB 3.10). Wydolno[ fizyczna i sto- uniemo|liwiajcymi wBczenie do jednej z grup pieD ryzyka s najwa|niejszymi kryteriami kwalifi- kacji chorego do jednego z czterech modeli rehabili- II etapu rehabilitacji oraz u chorych, u ktrych nie mo|na wykona badania wysiBkowego. tacji II etapu  A, B, C lub D (tab. 4.3). Pacjentw w okresie do 14 dni po wystpieniu Etap II rehabilitacji mo|na przeprowadzi w formie stacjonarnej lub ambulatoryjnej: incydentu sercowego lub zabiegu operacyjnym, www.fc.viamedica.pl A23 Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A Tabela 4.3. Modele wiczeD w II etapie rehabilitacji* Model Ryzyko Tolerancja Typy Czstotliwo[ Aczny czas Intensywno[ wysiBku trwania A MaBe Du|a Trening wytrzymaBo[ciowy 3 5 dni/ 60 90 min/ 60 80% rezerwy e" 7 MET; o typie cigBym na cyklo- /tydzieD /dzieD ttna lub e" 100 W ergometrze lub bie|ni 50 70% obci|enia maksymalnego Trening oporowy 2 3 dni/tydzieD, 2 3 serie Zestaw wiczeD 5 dni/tydzieD oglnousprawniajcych B Zrednie Du|a Trening wytrzymaBo[ciowy 3 5 dni/ 45 60 min/ 50 60% rezerwy i [rednia na cykloergometrze lub /tydzieD /dzieD ttna lub e" 5 MET; bie|ni: 50% obci|enia e" 75 W  cigBy  dla pacjentw maksymalnego z dobr tolerancj wysiBku  interwaBowy  dla pacjen- tw ze [redni tolerancj wysiBku Trening oporowy 2 3 dni/tydzieD, 1 seria Zestaw wiczeD 5 dni/tydzieD oglnousprawniajcych C Zrednie MaBa Trening wytrzymaBo[ciowy 3 5 dni/ 45 min/ 40 50% rezerwy 3 5 MET; interwaBowy na cyklo- /tydzieD /dzieD ttna lub 50 75 W ergometrze lub bie|ni 40 50% obci|enia maksymalnego Du|e Du|a Zestaw wiczeD 5 dni/tydzieD e" 6 MET; oglnousprawniajcych > 75 W D Zrednie Bardzo maBa wiczenia indywidualne 3 5 dni/ 30 45 min/ Poni|ej 20% < 3 MET; /tydzieD; /dzieD rezerwy ttna < 50 W 2 3 razy/ lub poni|ej przy- /dzieD spieszenia Du|e Zrednia, maBa o 10 15% ttna i bardzo maBa spoczynkowego < 6 MET; 75 W *WedBug Rudnickiego i wsp., zmodyfikowane niezale|nie od tolerancji wysiBku i stopnia ryzyka, o[rodkiem rehabilitacji kardiologicznej, natomiast nie powinno si wBcza do modelu A lub B. rodzina chorego powinna by przeszkolona w zakre- wiczenia w warunkach domowych. Je[li sie udzielania pierwszej pomocy. nie ma mo|liwo[ci wBczenia chorego do programu Etap III treningowego prowadzonego w warunkach stacjo- Program zaj ruchowych III etapu rehabilita- narnych lub ambulatoryjnych, pacjentowi wypisy- cji kardiologicznej mo|na realizowa wedBug jedne- wanemu ze szpitala mo|na zaleci wykonywanie go z trzech modeli (A, B lub C) przedstawionych wiczeD w warunkach domowych. Dotychczas jed- w tabelach 4.4 4.6. nak dostatecznie nie zweryfikowano warto[ci tej Zakwalifikowanie do modelu treningowego za- formy II etapu rehabilitacji. Nie ulega wtpliwo[ci, le|y od oceny globalnego ryzyka secowo-naczynio- |e przed rozpoczciem wiczeD nale|y w o[rodku wego u danego chorego (patrz rozdziaB 3.10). kardiologicznym lub rehabilitacji kardiologicznej Uwaga! We wszystkich modelach kinezytera- wykona badanie wysiBkowe, a tolerancja zalecane- pii po zakoDczeniu ka|dego okresu rehabilitacji na- go programu treningu powinna by sprawdzona le|y kompleksowo oceni ryzyko i w zale|no[ci od przez personel medyczny przeszkolony w zakresie wynikw badaD mo|na zakwalifikowa pacjenta do rehabilitacji kardiologicznej. innego modelu wiczeD. Warunki bezpieczeDstwa treningu. Pacjent Uwaga! U pacjentw z grupy [redniego ryzyka powinien mie mo|liwo[ co najmniej kontaktu te- o bardzo niskiej tolerancji wysiBku oraz z grupy wy- lefonicznego z o[rodkiem kardiologicznym lub sokiego ryzyka o [redniej, niskiej lub bardzo niskiej A24 www.fc.viamedica.pl Metody terapeutyczne w rehabilitacji kardiologicznej Tabela 4.4. Model A wiczeD dla pacjentw z maBym ryzykiem  w III etapie rehabilitacji* Czas trwania Czstotliwo[ Rodzaj wiczeD Intensywno[ Okres I 2 3 miesice 3 dni w tygodniu 1. Kontrolowany medycznie 60 80% rezerwy ttna lub po 45 min trening na cykloergometrze 50 70% obci|enia mak- lub bie|ni  interwaBowy symalnego (u pacjentw lub cigBy z tolerancj wysiBku: e" 7 MET; e" 100 W) 2. wiczenia dynamiczne na sali gimnastycznej Okres II 3 miesice 3 dni w tygodniu 1. Trening na cykloergometrze 60 80% rezerwy ttna lub po 45 min lub bie|ni  interwaBowy 50 70% obci|enia mak- lub cigBy symalnego (u pacjentw z tolerancj wysiBku: 2. wiczenia dynamiczne na sali e" 7 MET; e" 100 W) gimnastycznej 3. Trening oporowy w formie stacyjnej  2 3 cykle Okres III Bez limitu 3 dni w tygodniu 1. wiczenia grupowe na sali 60 80% rezerwy ttna lub czasowego po 45 60 min gimnastycznej (1 2 razy 50 70% obci|enia mak- w tygodniu) symalnego (u pacjentw z tolerancj wysiBku: 2. Elementy gier zespoBowych, e" 7 MET; e" 100 W) np. gra w piBk siatkow bez wys- koku do piBki, rzuty piBki do kosza 3. wiczenia indywidualne: marsz, marszotrucht, jazda na rowerze, pBywanie *WedBug Rudnickiego i wsp., zmodyfikowane; Trening powinien nadzorowa fizjoterapeuta i powinien odbywa si w pla- cwce, na terenie ktrej znajduje si lekarz. We wszystkich okresach nale|y zaleca dodatkowo zajcia uzupeBniajce, np. wi- czenia oglnousprawniajce 2 razy dziennie po 10 15 min o intensywno[ci tak dobranej, aby przyrost ttna nie przekraczaB 30% warto[ci spoczynkowej. Tabela 4.5. Model B wiczeD dla pacjentw ze [rednim ryzykiem i dobr tolerancj wysiBku  w III eta- pie rehabilitacji* Czas trwania Czstotliwo[ Rodzaj wiczeD Intensywno[ Okres I 2 3 miesice 3 dni w tygodniu 1. Kontrolowany medycznie 40 50% rezerwy ttna lub po 30 40 min (ze staBym monitorowanie zapisu 40 50% obci|enia mak- EKG) trening interwaBowy na symalnego cykloergometrze lub bie|ni 2. wiczenia dynamiczne na sali gimnastycznej Okres II 3 miesice 3 dni w tygodniu 1. Kontrolowany medycznie 50 60% rezerwy ttna lub po 45 min trening interwaBowy na cyklo- 50% obci|enia maksy- ergometrze lub bie|ni malnego 2. wiczenia na sali gimnastycznej 3. Trening oporowy w formie stacyjnej  1 cykl Okres III Bez limitu 3 dni w tygodniu 1. wiczenia grupowe na sali gim- 50 60% rezerwy ttna lub czasowego po 45 60 min nastycznej (1 2 razy w tygodniu) 50% obci|enia maksy- malnego 2. Elementy gier zespoBowych, np. gra w piBk siatkow bez wyskoku do piBki, rzuty piBki do kosza 3. wiczenia indywidualne: marsz, jazda na rowerze Okresowo niektre treningi powinny by nadzorowane medycznie *WedBug Rudnickiego i wsp., zmodyfikowane; Trening powinien nadzorowa fizjoterapeuta i powinien odbywa si w pla- cwce, na terenie ktrej znajduje si lekarz. We wszystkich okresach nale|y zaleca dodatkowo zajcia uzupeBniajce, np. wi- czenia oglnousprawniajce 2 razy dzienne po 10 15 min o intensywno[ci tak dobranej, aby przyrost ttna nie przekraczaB 20% warto[ci spoczynkowej. www.fc.viamedica.pl A25 Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A Tabela 4.6. Model C wiczeD  dla pacjentw ze [rednim ryzykiem i [redni lub maB tolerancj wysiB- ku oraz z du|ym ryzykiem, ale dobr tolerancj wysiBku  w III etapie rehabilitacji* Czas trwania Czstotliwo[ Rodzaj wiczeD Intensywno[ Okres I 2 3 miesice 3 dni w tygodniu 1. Indywidualny kontrolowany 40 50% rezerwy ttna lub po 30 min medycznie (ze staBym monitorowa- 40 50% obci|enia mak- niem zapisu EKG) trening inter- symalnego waBowy na cykloergometrze lub bie|ni 2. Indywidualne wiczenia oglnousprawniajce na sali gimnastycznej Okres II 3 miesice 3 dni w tygodniu 1. Indywidualny kontrolowany 50 60% rezerwy ttna lub po 45 min medycznie trening interwaBowy 50% obci|enia maksy- na cykloergometrze lub bie|ni malnego 2. wiczenia oglnousprawniajce na sali gimnastycznej Okres III Bez limitu 3 dni w tygodniu 1. wiczenia grupowe na sali gim- 50 60% rezerwy ttna lub czasowego po 45 min nastycznej (1 2 razy w tygodniu) 50% obci|enia maksy- malnego 2. wiczenia indywidualne: marsz, wiczenia oglnousprawniajce Okresowo niektre treningi powinny by nadzorowane medycznie *WedBug Rudnickiego i wsp., zmodyfikowane; Trening powinien nadzorowa fizjoterapeuta i powinien odbywa si w placwce, na terenie ktrej znajduje si lekarz. We wszystkich okresach nale|y zaleca dodatkowo zajcia uzupeBnia- jce, np. wiczenia oglnousprawniajce 2 razy dzienne po 10 15 min o intensywno[ci dobranej tak, aby przyrost ttna nie przekraczaB 20% warto[ci spoczynkowej tolerancji wysiBku nale|y przeprowadza zajcia in- Giannuzzi P. Saner H., Bjrnstad P. i wsp. Secondary dywidualne, jak w modelu D etapu II rehabilitacji. Prevention Through Cardiac Rehabilitation. Position Paper of the Working Group on Cardiac Rehabilita- Pi[miennictwo tion and Exercise Physiology of the European Soci- Ades P.A. Cardiac rehabilitation and secondary preven- ety of Cardiology. Eur. Heart J. 2003; 24: 1273 tion of coronary heart disease. N. Engl. J. Med. 2001;  1278. 345: 892 902. Meyer K. Richtlinien zur Methodik der Bewegungsthera- American Association of Cardiovascular and Pulmonary pie in stationrer Rehabilitation von Herzpatienten. Rehabilitation. Guidelines for Cardiac Rehabilitation and Herz Kreislauf 1993; 25: 9 10. Secondary Prevention Programs. Wyd. 3. Champaign, Pia I.L., Apstein C.S., Balady G.J. i wsp. Exercise and IL. Human Kinetics Publishers; 1999. Heart Failure. A Statement from the American Heart Balady G.J., Ades P.A., Comoss P. i wsp. Core compo- Association Committee on Exercise, Rehabilitation, nents of cardiac rehabilitation/secondary prevention and Prevention. Circulation 2003; 107: 1210 1225. programs. A statement for healthcare professionals World Health Organization Expert Committee on Reha- from the American Heart association and the Ameri- bilitation after Cardiovascular Diseases, with Special can Association of Cardiovascular and Pulmonary Re- Emphasis on Developing Countries. Rehabilitation af- habilitation. Circulation 2000; 102: 1069 1073. ter cardiovascular diseases, with special emphasis on Dylewicz P., Przywarska I., Borowicz-BieDkowska S. developing countries: report of a WHO expert com- Zasady rehabilitacji pozawaBowej. W: Opolski G., Fili- mittee. WHO, Geneva World Health Organ. Tech. piak K.J., PoloDski L. (red.). Ostre zespoBy wieDcowe. Rep. Ser. 1993; 831: 1 122. Urban & Partner, WrocBaw 2002: 466 471. Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach ukBadu kr|enia Fletcher D.F., Balady G.J., Amsterdam E.A. i wsp. i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabili- Exercise standards for testing and training: a state- tacja medyczna. T. II. Urban & Partner, WrocBaw 2003: ment for healthcare professionals from the Ameri- 309 338. can Heart Association. Circulation 2001; 104: 1694 Thompson P.D., Buchner D., Pia I.L., Balady G.J.,  1740. Williams M.A. i wsp. Exercise and physical activity in A26 www.fc.viamedica.pl Metody terapeutyczne w rehabilitacji kardiologicznej the prevention and treatment of atherosclerotic car- Dlatego nie nale|y odstawia b-blokerw przed diovascular disease. A statement from the Council on badaniami, na podstawie ktrych planuje si trening Clinical Cardiology (Subcommittee on Exercise, Re- fizyczny. Ponadto cykle treningowe trzeba realizo- habilitation, and Prevention) and the Council on Nu- wa w trakcie terapii tymi lekami, analizujc nie trition, Physical Activity, and Metabolism (Subcom- tylko uznane wskazniki (czstotliwo[ rytmu ser- mittee on Physical Activity). Circulation 2003; 107: ca, ci[nienie ttnicze), ale tak|e zwracajc szcze- 3109 3116. gln uwag na oceniane za pomoc skali Borga Thompson P.D., Crouse S.F., Goodpaster B. i wsp. The oznaki zmczenia oraz wskazniki wykonanej pracy acute versus the chronic response to exercise. Med. i pokonanych obci|eD. Sci. Sports Exerc. 2001; 33 (supl.): S438 S445. Je[li w trakcie rehabilitacji, mimo prawidBowo Wenger N.K., Smith L.K., Froelicher E.S., Comoss P. Cardiac zaprogramowanego treningu, wystpuj objawy de- rehabilitation. A guide to practice in the 21st century. stabilizacji obrazu klinicznego lub pogorsza si to- Marcel Dekker, Inc., New York, Basel 1999. lerancja obci|eD treningowych, nale|y zawsze przeanalizowa ewentualny zwizek tych zjawisk z terapi, w tym z terapi b-blokerami, i rozwa|y 4.2. Wybrane zagadnienia farmakoterapii modyfikacj leczenia i/lub zasad treningu. Farmakoterapia w trakcie rehabilitacji kardio- logicznej powinna by stosowana zgodnie z odpo- Leki blokujce receptory wiednimi zaleceniami PTK. Wiadomo jednak, |e a a a-adrenergiczne a wysiBek fizyczny a a wysiBek fizyczny zmienia m.in. dystrybucj przepBy- Leki blokujce receptory a-adrenergiczne po wu krwi w organizmie, motoryk przewodu pokar- zakoDczeniu wysiBku mog powodowa objawowe mowego, ciepBot ciaBa i pH pBynw ustrojowych. spadki ci[nienia. W przypadku niektrych grup lekw mo|e to wpBy- wa na ich farmakokinetyk i/lub efekt farmakody- Leki moczopdne a wysiBek fizyczny namiczny. Leczenie diuretykami zmniejsza objto[ oso- cza, co powoduje, |e w pierwszych dniach od wB- Leczenie przeciwzakrzepowe czenia terapii szczytowe zu|ycie tlenu (peakVO2) i przeciwpBytkowe a wysiBek fizyczny zmniejsza si o okoBo 10%. Przy dBugotrwaBym le- Chorzy stosujcy terapi przeciwzakrzepow czeniu efekt ten zanika. i poddawani rehabilitacji kardiologicznej powinni bra udziaB w wiczeniach fizycznych i uprawia dys- Glikozydy naparstnicy a wysiBek fizyczny cypliny sportowe o maBej urazowo[ci. U zdrowych osb przewlekBe podawanie gliko- U pacjentw, u ktrych stosuje si w trakcie zydw naparstnicy redukuje czstotliwo[ skur- treningu rehabilitacyjnego leki przeciwkrzepliwe, czw serca w spoczynku i podczas wysiBku, ale nie nale|y cz[ciej kontrolowa wskaznik INR (inter- wpBywa na warto[ peakVO2. Natomiast dBu|szy national normalized ratio), a gdy przekroczy on wysiBek mo|e powodowa istotne, ale indywidual- warto[ 4,0, trzeba na jaki[ czas przerwa trening nie bardzo zmienne obni|enie st|enia digoksyny fizyczny. w surowicy, zale|ne od zwikszonego wychwytu Stosowana dawka kwasu acetylosalicylowego leku przez mi[nie szkieletowe. Nie wiadomo jed- nie wymaga modyfikacji. nak, czy ma to istotne znaczenie kliniczne. Leki blokujce receptory Leki przeciwcukrzycowe b b b-adrenergiczne a wysiBek fizyczny b b a wysiBek fizyczny Leki blokujce receptory b-adrenergiczne s WysiBek fizyczny zwiksza wra|liwo[ na insu- u pacjentw ze schorzeniami kardiologicznymi sto- lin oraz transport glukozy do komrek mi[nio- sowane powszechnie, a rezygnacja z terapii nimi jest wych. Inne, wcze[niej wystpujce (szybsze odna- jest uzasadniona jedynie wwczas, gdy istniej prze- wianie glikogenu) lub dBu|ej trwajce (zwikszenie ciwwskazania do ich podawania. Odpowiednio zapla- caBkowitego metabolizmu) procesy adaptacyjne, nowany wysiBek fizyczny nie jest takim przeciw- powoduj zmniejszenie zapotrzebowania podstawo- wskazaniem. Nale|y jednak zaznaczy, |e b-bloke- wego i poposiBkowego na insulin. Dlatego szcze- ry zmieniaj reakcj ukBadu kr|enia na wysiBek, glnie u chorych na cukrzyc typu 1 programowi ocenian na podstawie czstotliwo[ci rytmu serca, wiczeD fizycznych powinny towarzyszy: zmiana a tak|e zwykle zmniejszaj stopieD wzrostu ci[nie- diety i zmniejszenie dawki insuliny. Nale|y jednak nia ttniczego podczas wysiBku. pamita, |e ju| po 1 lub 2 dniach przerwy w wyko- www.fc.viamedica.pl A27 Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A nywaniu wiczeD fizycznych zapotrzebowanie na American Association of Cardiovascular and Pulmonary insulin zaczyna si ponownie zwiksza. Rehabilitation. Guidelines for Cardiac Rehabilitation Podstawowe zalecenia postpowania w rehabi- and Secondary Prevention Programs. Champaign, IL. litacji fizycznej pacjentw kardiologicznych chorych Human Kinetics Publishers; 1999. na cukrzyc s nastpujce: Opie L.H., Sonnenblik E.H., Kaplan N.M., Thadani U. Beta-  w cukrzycy typu 1 glikemi nale|y monitoro- -blocking agents. W: Opie L.H. (red.) Drugs for the wa przed rozpoczciem, podczas i po zakoD- heart. Wyd. 3. W.B. Saunders, Philadelphia 1991: 1 25. czeniu wysiBku; American Diabetes Association. Clinical practice recom-  1 2 godziny przed wysiBkiem nale|y spo|y po- mendations 1998. Ddiabetes mellitus and exercise. siBek; Diabetes Care 1998; 21 (supl. 1): S40 S44.  przy dBugotrwaBym wysiBku nale|y spo|ywa dodatkowe ilo[ci wglowodanw; 4.3. OddziaBywanie psychologiczne  przed wysiBkiem nale|y zmniejszy dawk in- suliny o co najmniej 10 20%; Przez oddziaBywanie psychologiczne nale|y  wysiBek nale|y podejmowa nie wcze[niej ni| rozumie zarwno czynno[ci o charakterze diagno- 1 2 godziny od iniekcji insuliny; stycznym, jak i czynno[ci psychoterapeutyczne,  kolejn iniekcj insuliny nale|y opzni o 1 2 go- a tak|e psychoedukacj. dziny po wysiBku; Prezentowane standardy uwzgldniaj specy-  wysiBku nie nale|y rozpoczyna, gdy glikemia fik postpowania rehabilitacyjnego u osb ze scho- przekracza 300 mg%; rzeniami kardiologicznymi w Polsce (etapowo[  nale|y obserwowa indywidualne reakcje na rehabilitacji) oraz wypracowane w trakcie ostatnich wysiBek i dostosowa do nich optymalne formy dziesicioleci sposoby ujcia psychologicznych pro- treningu. blemw w kardiologii (tab. 4.7). U chorych na cukrzyc typu 2 przestrzeganie tak [cisBych zaleceD nie jest konieczne. Wystarczy Postpowanie diagnostyczne oznaczenie glikemii przed wysiBkiem i po jego za- W I etapie rehabilitacji u wszystkich pacjentw koDczeniu oraz powtrzenie tych badaD po kilku zaleca si ocen: dniach treningu. Zwykle pacjenci ci po gimnastyce  poziomu lku; nie potrzebuj dodatkowej porcji wglowodanw.  depresji; Nale|y jednak pamita, |e u osb przyjmujcych a tak|e w wikszo[ci przypadkw: dBugodziaBajce pochodne sulfonylomocznika po in-  gniewu (wrogo[ci); tensywnym treningu wystpuje zwikszone ryzy-  zaprzeczania. ko hipoglikemii. W tym celu opracowano odpowiednie metody pomiaru, ktre stosuje si w praktyce klinicznej: Pi[miennictwo  Kwestionariusz Samopoczucia  sBu|y do badania lku; zostaB skonstruowany na podsta- ACCP quidelines for antithrombotic therapy for prevention wie pytaD opracowanych przez grup eksper- and treatment of throbosis. Chest 2001; 119: 8 38, 64 tw WHO. Badany odpowiada na pytania, wy-  94, 228 336. bierajc jedn z dwch odpowiedzi (Tak/Nie). Profilaktyka choroby niedokrwiennej serca. Rekomen- Poniewa| wszystkie pytania s diagnostyczne, dacje Komisji Profilaktyki PTK. Kardiol. Pol. 2000; uzyskany wynik jest niezwykle Batwy do inter- 53: supl. 1. pretacji. Za ka|d odpowiedz pacjent uzyskuje Sawrymowicz M., Dozdzik M., GawroDska-Szklarz B., 1 pkt, suma punktw wskazuje na nasilenie lku; Wjcik J. WpByw wysiBku fizycznego na farmakokine-  Krtka Skala Oceny Nastroju (KSON)  po- tyk kwasu acetylosalicylowego. Problemy Terapii zwala na dokonanie oceny nastroju od wzmo- Monitorowanej 1996; 7: 62 66. |onego przygnbienia do depresji. Wynik jest Standardy PTK. Choroba niedokrwienna serca. Kardiol. ujmowany w postaci warto[ci liczbowej od 0 do Pol. 1996; 44: 71 79. 63. Im wy|szy wynik, tym wiksze nasilenie Standardy PTK. Leczenie przeciwzakrzepowe w choro- depresji; bach ukBadu kr|enia. Kardiol. Pol. 1996; 44: 458  Kwestionariusz Gniewu  sBu|y do pomia-  463. ru czsto[ci wystpowania gniewu oraz soma- Wenger N.K., Smith L.K., Froelicher E.S., Comoss P. Car- tycznych i behawioralnych symptomw jemu diac rehabilitation. A guide to practice in the 21st cen- towarzyszcych. Wynik przedstawiany jest w postaci liczbowej. tury. Marcel Dekker, Inc., New York, Basel 1999. A28 www.fc.viamedica.pl Metody terapeutyczne w rehabilitacji kardiologicznej Tabela 4.7. Cechy i reakcje psychiczne wystpujce u chorych, traktowane jako wskazniki przebiegu te- rapii i rehabilitacji kardiologicznej oraz metody ich badania Etap Cechy i reakcje psychiczne Metody badaD I 1. Poziom lku 1. Kwestionariusz Samopoczucia  J. Tylka 2. Podstawowy nastrj 2. Krtka Skala Oceny Nastroju (KSON)  J. Tylka 3. Gniew, wrogo[ 3. Skala Gniewu II 1. Lk 1. Skala Oceny Psychologicznych Efektw 2. Depresja Rehabilitacji (SOPER)  J. Tylka 3. Obraz siebie 2. Kwestionariusz STAI  C.D. Spielberger 4. Postawa wobec choroby i jej nastpstw 3. Kwestionariusz Becka 5. Postawa wobec przyszBo[ci i celw |yciowych 6. Napicie psychiczne III 1. Typ zachowania 1. Skala Framingham 2. Wsparcie spoBeczne/brak wsparcia 2. Kwestionariusz Wsparcia SpoBecznego  J. Barrera 3. Jako[ |ycia 3. Kwestionariusz SF-36 W II etapie rehabilitacji, podobnie jak w pierw- Postpowanie psychoterapeutyczne szym, ocena psychologiczna dotyczy rwnie| lku Do celw postpowania psychoterapeutyczne- i depresji, a ponadto wa|nych dla przebiegu rehabi- go nale|: litacji wskaznikw, takich jak: postawa wobec tera-  wyeliminowanie lub redukcja negatywnych pii, celw |yciowych i przyszBo[ci. W tym przypad- emocji: lku, depresji, gniewu; ku do oceny stosuje si:  wytworzenie pozytywnego nastawienia do cho-  Skal Oceny Psychologicznych Efektw roby, siebie samego, pracy i celw |yciowych; Rehabilitacji (SOPER)  opracowan  zmiana  filozofii |yciowej , stylu |ycia i aktyw- i sprawdzon w licznych programach badaw- ne zwalczanie czynnikw stanowicych ryzy- czych, umo|liwiajc ocen powy|szych wskaz- ko nawrotu choroby. nikw. Skala posiada peBn normalizacj i jest Batwa w stosowaniu; Sposoby oddziaBywania  Kwestionariusz STAI Spielbergera  ktry Etap I jest narzdziem sBu|cym do pomiaru lku,  przekazanie informacji dotyczcej choroby w jej psy- gniewu, ciekawo[ci, rozumianych jako cecha chologicznym wymiarze (psychiczne przyczyny i jako stan; jest on powszechnie znany i czsto i konsekwencje choroby), w sposb adekwatny do wykorzystywany; mo|liwo[ci poznawczych i emocjonalnych pacjenta;  Kwestionariusz Becka  najcz[ciej wyko-  wysBuchiwanie zwierzeD i zachcanie do mwie- rzystywane narzdzie pomiaru nasilenia de- nia o sobie (uwalnianie napicia emocjonalnego); presji sBu|cy do oceny skuteczno[ci leczenia  aktywizowanie (zachcanie do czytania, sBucha- i rehabilitacji chorych ze schorzeniami kardio- nia, nawizywania kontaktw); logicznymi, o czym [wiadcz liczne dane z pi-  psychoterapia podtrzymujca (wsparcie infor- [miennictwa. macyjne i emocjonalne). Trzeci etap rehabilitacji to okres, w ktrym konieczne jest oszacowanie psychicznych oraz so- Etap II cjalnych czynnikw ryzyka, takich jak wzr zacho-  psychoedukacja  rola subiektywnych i obiek- wania i poziom wsparcia spoBecznego, a tak|e oce- tywnych czynnikw sprzyjajcych i niesprzy- na jako[ci |ycia osoby rehabilitowanej. Proponowa- jajcych terapii i rehabilitacji; ne metody oceny to:  elementy wsparcia emocjonalnego i warto[ciu-  Skala Framingham  wykorzystywana do jcego, stymulujce poczucie zaufania do sie- pomiaru wzoru zachowania A; bie i poczucie warto[ci;  Kwestionariusz Wsparcia SpoBecznego;  zmniejszenie napicia psychicznego (przestroje-  Kwestionariusz SF-36  sBu|cy do oceny nie wegetatywnego ukBadu nerwowego z nad- jako[ci |ycia. miernej aktywno[ci sympatycznej w kierunku www.fc.viamedica.pl A29 Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A zwikszenia aktywno[ci parasympatycznej po- Wyniki badaD potwierdzaj, |e skuteczne dzia- przez uczenie relaksu, ukazanie znaczenia wyko- Bania profilaktyczne i edukacyjne przynosz wymier- nywania wiczeD fizycznych, odpoczynku i snu). ne efekty i istotnie obni|aj wydatki zwizane z le- czeniem powikBaD sercowo-naczyniowych wynika- Etap III jcych z braku [wiadomo[ci chorego.  uczenie sposobw radzenia sobie ze stresem Program edukacyjny w sposb prosty i zrozu- i pozbywania si czynno[ci nawykowych pozosta- miaBy powinien przekazywa choremu informacje jcych w [cisBym zwizku z czynnikami ryzyka; dotyczce:  modyfikacja zachowania (szczeglnie w przy-  istoty choroby; padku osb z tzw. wzorem zachowania A).  celw i korzy[ci ze stosowanej terapii farma- kologicznej; Pi[miennictwo  zalet i metod leczenia niefarmakologicznego; Beck A.T., Weissman A., Lester D. i wsp. The measure-  konsekwencji niewBa[ciwego stylu |ycia i nie- ment of pessimism: the hopelessness scale. J. Con- przestrzegania zalecanej farmakoterapii; sult. Clin. Psychol. 1974; 42: 861 865.  samodzielnej kontroli podstawowych parame- Psychological Problems in Rehabilitation of the Interna- trw, np. ttna, ci[nienia ttniczego czy glikemii; tional Society of Cardiology. Zurich 1976.  znaczenia czynnikw psychicznych w zmniej- Sanne H., Wenger N.K. Psychological and Social Aspects szeniu ryzyka choroby. of Coronary Heart Disease. Information for the clini- Programy edukacyjne powinny by prowadzo- cian. La Jack Communication. Inc. Greenwich, Con- ne w ka|dym o[rodku rehabilitacyjnym przy zaan- necticut, 1993. ga|owaniu wszystkich czBonkw zespoBu rehabili- Siek S., Tylka J. Autopsychoterapia chorych z zawaBem tacyjnego. Niezwykle wa|ne jest wBczenie do dzia- serca. Psychoterapia 1987; 2: 61. Balno[ci edukacyjnej tak|e lekarzy pierwszego Spielberger C.D., Gorsuch R.L., Lushene R.E. STAI Manual kontaktu i odpowiednio przeszkolonych pielgnia- for the State  Trait Anxiety Inventory. Consulting rek. Umo|liwia to bowiem prowadzenie edukacji Psychologists Press, Palo Alto, CA 1970: 1 24. w miejscu zamieszkania pacjenta. Spielberger C.D., Krasner S.S., Solomon E.P. The expe- Wa|nym czynnikiem uBatwiajcym modyfikacj rience, expression and control of anger. W: Janisse M.P. stylu |ycia chorego jest objcie edukacj rwnie| (red.). Health psychology: individual differences and czBonkw jego rodziny. stress. Springer-Verlag, New York 1988. O[rodki rehabilitacji kardiologicznej powinny Tylka J., Makowska M. Skala Oceny Psychologicznej ponadto aktywnie uczestniczy w lokalnych progra- Efektywno[ci Rehabilitacji (SOPER). Przegld Psy- mach promocji zdrowego stylu |ycia. chologiczny 1985; 28: 815 828. Tylka J. Skala samooceny  wersja polska na podstawie Pi[miennictwo publikacji: Quality of life  how it can be assessed and Balady G.J., Ades P.A., Comoss P. i wsp. Core compo- improved. Cardiovascular Problems in Everyday Prac- nents of cardiac rehabilitation/secondary prevention tice. Wyd. G.F.B. Birdwood, Basle 1987: 35. programs. A statement for healthcare professionals Ware J.E. Jr. Sherbourne C.D. The MOS 36-item short from the American Heart association and the Ameri-  form health survey (SF-36): 1. Conceptual frame- can Association of Cardiovascular and Pulmonary Re- work and item selection. Med. Care 1992; 30: 473 481. habilitation. Circulation 2000; 102: 1069 1073. Giannuzzi P., Saner H., Bjrnstad P. i wsp. Secondary 4.4. Edukacja Prevention Through Cardiac Rehabilitation. Position Paper of the Working Group on Cardiac Rehabilitation Edukacja chorych nale|y do coraz bardziej doce- and Exercise Physiology of the European Society of nianych i coraz lepiej poznanych czynnikw, ktre Cardiology. Eur. Heart J. 2003; 24: 1273 1278. mog istotnie wpByn na pozytywne efekty terapeu- Gohlke H., Gohlke-Brwolf C. Cardiac rehabilitation. Eur. tyczne. W przypadku chorb, takich jak cukrzyca, Heart J. 1998; 19: 1004 1010. dyslipidemia, nadci[nienie ttnicze czy niewydolno[ serca udokumentowano, |e dziaBania edukacyjne zin- Wenger N.K., Smith L.K., Froelicher E.S., Comoss P. Car- diac rehabilitation. A guide to practice in the 21st cen- tegrowane z tradycyjnym modelem leczenia wi| si tury. Marcel Dekker, Inc., New York, Basel 1999. z istotnymi dodatkowymi korzy[ciami. Poprawa skuteczno[ci terapii dziki programom World Health Organization Expert Committee on Reha- edukacyjnym wynika z faktu, |e chorzy regularniej bilitation after Cardiovascular Diseases, with Special przyjmuj zalecane leki, a edukacja pacjenta mo|e Emphasis on Developing Countries. Rehabilitation af- i powinna powodowa korzystne zmiany w stylu |ycia. ter cardiovascular diseases, with special emphasis on A30 www.fc.viamedica.pl Metody terapeutyczne w rehabilitacji kardiologicznej developing countries: report of a WHO expert com- Pi[miennictwo mittee. WHO, Geneva World Health Organ. Tech. Balady G.J., Ades P.A., Comoss P. i wsp. Core compo- Rep. Ser. 1993; 831: 1 122. nents of cardiac rehabilitation/secondary prevention programs. A statement for healthcare professionals from the American Heart association and the Ameri- 4.5. Wskazwki dietetyczne can Association of Cardiovascular and Pulmonary Re- Dotychczas nie sformuBowano  zBotego stan- habilitation. Circulation 2000; 102: 1069 1073. dardu zaleceD dietetycznych dla chorych ze scho- Giannuzzi P. Saner H., Bjrnstad P. I wsp. Secondary Pre- rzeniami kardiologicznymi. W prewencji wtrnej vention Through Cardiac Rehabilitation. Position Pa- zasady od|ywiania powinny uwzgldnia propozy- per of the Working Group on Cardiac Rehabilitation cje Komisji Profilaktyki Polskiego Towarzystwa and Exercise Physiology of the European Society of Kardiologicznego, natomiast w przypadku chorych Cardiology. Eur. Heart J. 2003; 24: 1273 1278. z niewydolno[ci serca zalecenia ESC. Gohlke H., Gohlke-Brwolf C. Cardiac rehabilitation. Eur. Specjalnego postpowania wymagaj pacjenci Heart J. 1998; 19: 1004 1010. ze wskaznikiem masy ciaBa wynoszcym powy|ej Hooper L., Summerbell C.D., Higgins J.P.T. i wsp. Di- 25 kg/m2 i/lub obwodem talii: m|czyzni  ponad etary fat intake and prevention of cardiovascular dis- 100 cm, kobiety  ponad 90 cm, szczeglnie ze ease: systematic review. Br. Med. J. 2001; 322: wspBistniejcymi nadci[nieniem, hiperlipidemi, 757 763. insulinooporno[ci lub cukrzyc. W tych przypad- Profilaktyka choroby niedokrwiennej serca. Rekomen- kach celem postpowania rehabilitacyjnego, oprcz dacje Komisji Profilaktyki PTK. Kardiol. Pol. 2000; 53 modyfikacji czynnikw ryzyka, powinno by rw- (supl. 1). nie| obni|enie masy ciaBa o okoBo 5 10%. Nale|y Wenger N.K., Smith L.K., Froelicher E.S., Comoss P. Car- to jednak osiga gBwnie poprzez zwikszenie ak- diac rehabilitation. A guide to practice in the 21st cen- tywno[ci fizycznej, a dopiero w drugiej kolejno[ci tury. Marcel Dekker, Inc., New York, Basel 1999. poprzez diet. Deficyt kalorii nale|y przyj reali- stycznie we wspBpracy z pacjentem, a odsetek ka- Schuler G., Hambrecht R., Schierf G. i wsp. Regular phys- lorii ze spalania tBuszczw powinien wynosi nie ical exercise and low-fat diet: effects on progression of wicej ni| 20 30%. coronary artery disease. Circulation 1992; 86: 1 11. www.fc.viamedica.pl A31

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Socjoekonomiczne aspekty rehabilitacji kardiologicznej pdf
rehabilitacja kardiochirurgiczna
metody diagnostyczne w rehabilitacji
Teoria metody terapeutycznej Yumeiho a patogeneza skoliozy idiopatycznej
Zasady rehabilitacji kardiologicznej u chorych z niewydolnością serca
rehabilitacja kardiologiczna
Specyficzne problemy rehabilitacji kardiologicznej w różnych sytuacjach klinicznych
Przegląd testów wysiłkowych w rehabilitacji kardiologicznej
metody i techniki terapeutyczne
metody rehabilitacji dzieci z uszkodzeniem mozgu
ZASADY I METODY REHABILITACJI CHORYCH
Rehabilitacja psychiatryczna cele i metody
Oszczędzające metody diagnostyczno terapeutyczne w guzach gruczolu stutkowego

więcej podobnych podstron