6878601317

wzbogacając, dążność do powstrzymywania się narratora od bezpośredniej oceny¹^.

Pierwszoplanowe postaci w powieściach PTusa rzadko są portretowane szczegółowo przy pierwszej prezentacji. Częściej jest to opis rozproszony, budowany przez sumowanie cech dostrzeganych przez różnych bohaterów w różnych okolicznościach. Zdaniem Mariana Płacheckiego nadmiar niejednorodnych informacji o biografii i osobowości jednostki staje się w Lalce przedmiotem interpretacji, w której plotki są równie ważne co fakty, bo ujawniają społeczny ogląd życia danej jednostki oraz społeczne wzorce biograficzne^. Wyobrażenia

0    drugim człowieku są kształtowane w świecie wartości własnego kręgu kulturowego. Ich moc sterująca jest tak

wielka, że może determinować nawet łatwe do zweryfikowania fakty, np. zewnętrzny portret. Stawską zaczyna interesować Wokulski jako mężczyna ("Piękny człowiek!"), gdy dostrze gła, iż "miał oczy wielkie i rozmarzone, takie rozmarzone..." To powtórzenie wnosi do inwentaryzacji cech nadwyżkę emocjonalną - w istocie to ona chce widzieć owo rozmarzenie

1    smutek,.bo sama szuka pokrewnej duszy. Izabela na tym samym etapie znajomości z kupcem obsesyjnie wraca do czerwonych rąk.

Ręka i twarz, jako nieosłonięte części ciała, stanowią

1 0

szczególnie czytelną mapę ludzkiej psychiki . Panna Łęcka, inaczej niż Stawska, zwraca uwagę na znaki socjologiczne. Przyjmuje wprawdzie do wiadomości, że czerwone ręce kupca to metonimia sybirskich cierpień patrioty (wartościowanie dodatnie), lecz w snach te ręce jawią się jako oznaka plebejsko-ści, a więc czegoś wstrętnego dla bohaterki. W tych opisach zwracają uwagę przymiotniki "czerwone", "olbrzymie" i "obnażone". Pierwszy pojawia się w wypowiedziach Izabeli, jest to świadomie kontrolowany dyskretny zarzut natury estetyczno--obyczajowej. Ówczesne normy cielesnej piękności piętnowały ślady podlegania człowieka wpływom przyrody (stąd rękawicz-

49