6878601349

Nie tylko dlatego, że ciążyła na nim tradycja retoryczna. Jeśli Kleiner, a za nim Balk cenili metaforą, to pozytywnie wartościowali romantyczne przekraczanie granic poznającego rozumu. Krukowski zaś twierdził, że to podobieństwo przemawia do rozumu, zaś porównanie - do wyobraźni. Owa różne style myślenia! światopogląd pozytywistyczny opierał się na porównaniu.

ściśle biorąc - na analogii. Słowo "podobny" wystąpiło w Lalce 181 razy; to jeden) z najczęstszych w powieści przymiotników, podstawa myślowa, na której opierają się sądy autora o świecie. Formuła "podobny do..." lub "tak - jak" scala sensy oderwanych*epizodów, drobiazgowych i pozornie zbędnych opisów, łączy obrazy natury z człowiekiem i jego wytworami. Zasada podobieństwa oraz kontrastu, według której skomponowana jest powieść, wynika z operacji porównywania. W notatkach o kompozycji porównanie jest często definiowane, trzeba wszak pamiętać, iż Prus używał tego terminu- w różnych kontekstach i znaczeniach. Tak np. w klasyfikacji figur i cech "kompozycji generalnej" z 1886 r. porównanie wystąpi w dziale "Wynalezienie tematu", "Stylistyka" (między symbolem a budową zdania) i "Kompozycja" (obok "charakterów" i "portretów")"⁵^⁵. Podobnie jak antytezy czy stopniowanie, porównania "mogą stosować się do pojedynczych pojęć (wyrazów) oraz do całych okresów (idee złożone)”"⁵*.

Prus miał jaśniejszą od autorów stylistyk szkolnych świadomość, że porównuje się nie same obiekty, lecz ich cechy"⁵

Uwidacznia się to przy "ideach złożonych" - akapitach i ob-

%

razach. Rezygnuje w nich z klasycznego chwytu epickiego, jakim jest porównanie homeryckie. Sienkiewicz i Konopnicka nieraz je stosowali w celu uwznioślenia tematu, retardacji lub estetyzacji rzeczywistości przedstawionej"⁵^. Zamiast relacji tożsamości (tak - jak) używa relacji podobieństwa, która skupia uwagę czytelnika na wybranych cechach. Garść przykładów:    "Świat podobny jest do amatorskiego teatru",

82