7808428365

12

WALERY PISAREK

dali wyraz swoim wrażeniom, nie ukrywając sympatii dla bardziej niezależnych i dlatego „krytycznych” badań europejskich przeciwstawianych badaniom amerykańskim, zorientowanym na zaspokojenie oczekiwań sponsora, a więc „administracyjnym”. Do dziś te artykuły ²³ należą do najczęściej cytowanych publikacji w pracach poświęconych stanowi lub perspektywom nauki o komunikowaniu.

Zdaniem J. G. Blumlera ²⁴ także i obecnie w Europie dominuje nurt krytyczny, a w USA — administracyjny. Częściej się bowiem na naszym kontynencie niż za Atlantykiem podejmuje problemy makroskopijne i systemowe, demaskuje rzekomą autonomię i pozorne różnice między kanałami oraz uwzględnia czynniki ideologiczne; w Stanach Zjednoczonych natomiast częściej niż w Europie zainteresowanie badaczy koncentruje się na zaspokajaniu odbiorców lub nadawców, na kampaniach wyborczych, na poszczególnych programach telewizyjnych, wysuwając na pierwszy plan potrzeby jednostki oderwanej od społeczeństwa, a nie całego społeczeństwa.

Blumler utrzymuje swój komentarz jeszcze w duchu oryginalnej myśli Lazarsfelda, dla innych badaczy stanowi ona tylko punkt wyjścia do bardziej radykalnych wniosków:

Poszczególne typy badań nad komunikowaniem można zaliczyć do krytycznych lub administracyjnych na podstawie następujących cech: (a) typ wybranego problemu, (b) użyte metody badawcze, (c) perspektywa ideologiczna (...). Problemy nadające się do badań „administracyjnych” to: co zrobić, by działania jakiejś instytucji były bardziej skuteczne, np. jak najlepiej reklamować jakąś markę pasty do zębów, jak najrentowniej skomputeryzować wielkie przedsiębiorstwo itd. Przez problemy nadające się do badań „krytycznych” rozumiemy: jak przekształcić lub stworzyć instytucję, by zaspokoiła zbiorowe potrzeby społecznej zbiorowości. (...) „Administracyjnymi” nazywamy narzędzia oparte na neo-pozytywistycznej, behawiorystycznej teorii a służące przewidywaniu efektów oddziaływania na jednostkę. „Krytycznymi” nazywamy narzędzia historycznej, materialistycznej analizy procesu ścierania się sprzeczności, w rzeczywistym świecie. Ideologią „administracyjną” nazywamy sprzęgnięcie „administracyjnych” problemów i narzędzi z interpretacją wyników, która wspiera, a co najmniej nie zakłóca poważniej status quo. Ideologią „krytyczną” nazywamy sprzęgnięcie „krytycznych” problemów badawczych i narzędzi z interpretacją, która pociąga za sobą radykalne zmiany w ustalonym ładzie.²⁵

Jak z tego wynika, opozycja krytyczności i administracyjności w ujęciu Lazarsfelda i Blumlera w znacznym stopniu odpowiada naszemu podziałowi badań na podstawowe i rozwojowo-stosowane, w ujęciu D. Smythe’a natomiast pokrywa się z opozycjami racjonalizm : empiryzm, kwalitatywność • kwantytatywność, postępowość :

²³    Są to: T. W. Ad orno: Soientific Experiences of an European Scholar

in America, (przedruk w:) D. Fleming and B. Bailyn (red.): The In-telectual Migration: Europę and America 1930—1960, Cambridge Mass 1969; P. Lazarsfeld:    Remarks on Administrative and Critical Communica

tions Research, Studies in Philosophy and Social Sciences 1941 nr 1.

²⁴    J. G. Blumler: Purposes of Mass Communications Research: A Trans-atlantic Perspective. Journalism Quarterly 1978 nr 2 s. 219—230.

²⁵    D. W. Smythe, T. Van Dinh: On Critical and Administrative Research: A New Critical Analysis. Journal of Communication 1983 nr 3 s. 118.