1194638949

uchronienia ich od przykrych konsekwencji włączenia do państwa o liczniejszej i do pewnego stopnia obcej ludności. Problemem rozwazan pozostawało więc jedynie zagadnienie warunków, na jakich Rus Podkarpacka miała zostać przyłączona do Czechosłowacji, nie zas pytanie, czy ją do niej w ogolę przyłączać. Uznając pokrewieństwo etniczne Karpatorusinow ze Słowakami, stwierdzono, iz nie jest ono tak dalekie, aby umożliwiało połączenie obu narodów w ramach jednego państwa bez „pewnego rodzaju autonomii". Sens tego określenia miano uscislic później. Określenie kształtu autonomii Rusi Podkarpackiej proponowano zlecic Komisji do Spraw Mniejszościowych lub utworzonej ad hoc nowej komisji lokalnej. Ostatecznie, zgodnie z sugestią Julesa Larochea. zdecydowano się powierzyć to zadanie Komisji do Spraw Czechosłowackich, która miała następnie zreferować owo zagadnienie Radzie Najwyższej. Potwierdzano tym samym uznanie prymatu Pragi jako pretendenta do objęcia władzy suwerennej nad owym terytorium. Do tego czasu Rus Podkarpacka miała podlegać bezpośrednio Głównym Mocarstwom Sprzymierzonym i Stowarzyszonym²⁷⁷. Propozycja ta została poparta przez ministra spraw zagranicznych Francji - Stephena Pichona i sekretarza stanu USA Roberta I^nsinga.

Toczącym się nad autonomią Rusi Podkarpackiej obradom towarzyszyły dalsze wysiłki dyplomacji ukraińskiej zmierzającej do podkreślenia własnych praw do tego kraju. Temu właśnie celowi służyła nowa nota delegacji ukraińskiej. wystosowana 9 V1919 r.. w której konstatowała ona. ze „dowiedziała się ze zdziwieniem, ze ukraińskie terytorium byłego Królestwa Węgierskiego, które zami zkuje 500000 Ukraińcow-Rusinow. mające 15 000 km² powinno, zgodnie z posi nowieniem konferencji pokojowej wejsc (w skład P.Z.) państwa czechosłowackiego (...) Uważamy (stwierdzano dalej P.Z.) za swój obowiązek, juz teraz protestować w imieniu naszego rządu i całego ukraińskiego narodu przeciw temu postanowieniu, sprzecznemu z prawem samostanowienia narodów. Ani konferencja pokojowa, ani rząd czechosłowacki nie uczyniły dotąd próby zgody z rządem republiki ukraińskiej, lub z ludnością, która juz kategorycznie wyraziła swoje życzenie życia razem ze sw-oimi współobywatelami z Galicji"²⁷*. Jednocześnie dr Panejko wysłał tego samego dnia notę okolną. w której między innymi przedkładał Konferencji Pokojowej prośby, w mysi których miała ona: „1) wpłynąć, aby rząd czechosłowacki ewakuował Zakarpacie: 2) przysłać specjalną neutralną komisję na Węgierską Ukrainę, aby poznać dążenia Ukraińców na Węgrzech: 3) wziąć na siebie inicjatywę rozmów' co do wykreślenia granicy słowacko-ukrainskiej"²”.

277    PPC. t. IV. s. 676-677; I. Borszczak. op. cit_ s. 31-32; P. R. Magocsi, op. cit.. s. 99.

278    I.Bomczak.op.cit..*.30.

279    Ibidem.

W swej akcji dyplomatycznej wsprawie Rusi Podkarpackiej delegacja ukraińska wychodziła z zasady ujętej w uchwale Ukraińskiej Rady Narodowej ze Lwowa z 13 X11918 r.. w której Rus Podkarpacka ogłoszona została jedną z części terytorium ZURI.²*⁰. Możliwość działania delegacji ukraińskiej ograniczał jednak fakt. ze nie była ona uznawana za reprezentanta ludności karpatoruskiej, a jej noty nie zostały umieszczone w aktach obrad paryskich (wyjątek stanowiła tu wzmianka o nocie z dnia 9 V). Za przedstawicielstwo ludności Rusi Podkarpackiej uznawano bowiem w Paryżu delegację karpatoruską z Zatkowyczem na czele²*'.

W tej sytuacji prace Komisji do Spraw Czechosłowackich, której za zgodą delegacji CSR zlecono przygotowanie projektu statusu owej krainy, rozwijały się bez większych przeszkód po myśli Pragi. Komisja zwróciła się bowiem o opinię do Benesza, który 15 V1919 r. został powtórnie powołany do złożenia wyjaśnień w tej sprawie. W dniu 17 V przedstawił on memoriał zawierający projekt autonomii Rusi Podkarpackiej²*². Dokument ów został przedłożony członkowi komisji Haroldowi Nikolsonowi - przedstawicielowi Wielkiej Brytanii któremu zlecono przygotowanie raportu dla Rady Najwyższej. Dnia 20 V komisja rozpatrzyła ra port Nikolsona i jednomyślnie zaleciła Radzie Czterech przyjąć projekt Benesza jako bazę przyszłych stosunków między Republiką Czechosłowacką a Karpato-rusinami. Dnia 23 V Rada Ministrów Spraw Zagranicznych rozpatrywała raport komisji. Pichon zalecał przyjęcie jej wniosków, które w dużej mierze opierały się na twierdzeniach Benesza, co we wstępie sprawozdania wyraźnie zostało zaznaczone. Stwierdzono tam. iz zgodnie z tym. co mówił Benesz. Republika Czechosłowacka dąży do federalizmu. ale pełna decentralizacja, wobec nierównego stopnia rozwoju świadomości narodowej poszczególnych grup ludności, jest obecnie przedwczesna. Nie wszyscy bowiem osiągnęli odpowiedni poziom kulturalny i ekonomiczny. Szczególnie zas Karpatorusini nie są gotowi do podjęcia zadań związanych z samodzielnym administrowaniem krajem. Dlatego tez -Przez ten czas będą zmuszeni urzędować w kraju przedstawiciele centralnego rządu republiki, bo sami Rusini jeszcze przez kilka lat nie będą zdatni i wystarczająco wykwalifikowani, aby dac sobie radęz problemami krajowymi"²*¹. Podczasdyskusji nad raportem podkreślono dodatkowo również konieczność znacznych nakładów finansowych ze strony rządu centralnego, niezbędnych dla podniesienia poziomu cywilizacyjnego (rolnictwo, komunikacja, oświata) bardzo zacofanego kraju.

280    T. Dobkowski, op. cit.. $. 108.

281    1. Borszczak. op. cit.. 30.

282    PPC. t. IV, s. 760 761; I. Borszczak. op. cit.. s. 34; K. Lewandowski. Sprawa ukraińska...,s. 98. Patrz tez aneks do rozdziału II na końcu niniejszej pracy.

283    I. Borszczak. op. cit.. s. 33; PPC. t. IV. s. 758 761.

85