1194638951

Administrowanie tymi pieniędzmi, jak twierdzono, wykraczałoby poza możliwości organizacyjne ludności ukraińskiej. Mimo to Lansing zaządał wyraźnego stwierdzenia, ze urzędnikami na Rusi Podkarpackiej, w miarę możliwości, będą mianowani Karpatorusini. Zaznaczy! przy tym. ze zdaje sobie sprawę, ze wobec bardzo powszechnego wsrod nich analfabetyzmu i dotychczasowej dominacji Węgrów, nie mają oni własnych kadr urzędniczych.

Kolejną kwestią poruszoną w czasie debaty w Radzie była sprawa kompetencji Ligi Narodow wobec Rusi Podkarpackiej. Lansing proponował, aby kraj ten uznać za terytorium mandatowe, ale nie naciskał na przyjęcie owego projektu. Minister spraw zagranicznych Włoch Sidney Sonnino sugerował zas. aby sprawę tę pozostawić inicjatywie samej Ligi Narodow. podkreślając, iz pretensje do Rusi Podkarpackiej zgłaszają również przedstawiciele Ukrainy. Balfour radził natomiast wzorować się na propozycjach Komisji Nowych Państw, które przedłożyła ona w kwestii ochrony praw mniejszości narodowych w Polsce. Ostatecznie Rada włączyła do projektu prawo odwoływania się Kar patorusinow do tej międzynarodowej organizacji. W pozostałych sprawach przyjęto punkt widzenia Komisji do Spraw Czechosłowackich²*⁴ i przekazano owe postanowienia Radzie Najwyższej, która tego samego dnia. po krótkiej debacie, zatwierdziła projekt, przyjmując wnioski komisji. Zredagowaniem końcowej wersji projektu zajmował się Komitet Nowych Państw-, który zmienił niektóre postanowienia na korzyść Czechosłowacji. Dnia 4 VII delegacja CSR oficjalnie przyjęła jego ostateczną wersję. Spotkało się to z protestem sfederowanych państw ukraińskich, szczególnie ZURL. której władze oświadczyły, ze postanowień Konferencji w tym względzie nie uznają za obowiązujące. Był to jednak okres, w którym, jak pisze Borszczak. nawet ukra ińska delegacja w Paryżu nic mogła stwierdzić, gdzie znajduje się rząd państwa zachodnioukraińskiego. Protesty te zostały więc bez echa. tym bardziej ze Rada Najwyższa juz w dniu 16 VI1919 r. definitywnie postanowiła, ze Rus Podkarpacka będzie znajdowała się w granicach CSR²*⁵. W siad za tym. w dniu 5 VII ukończony został projekt traktatu mocarstw Ententy z Czechosłowacją rozstrzygający m.in. kwestię Rusi Podkarpackiej²**, a miesiąc później (6 VIII) przyjęła go Rada Szefów Delegacji Wielkich Mocarstw, przekazując następnie reprezentantom CSR²*⁷. Dalsze postępowanie było juz tylko formalnością. Ostatecznie kwestię przynależności Rusi PodkarpackiejdoCzechosłowacji uregulował traktat pokojowy z Saint-Germaine-en-Laye z 10IX1919 r. (§53). Zapewniał on między innymi

284    PPC. t. IV. S. 751-752.

285    Z. Zaks. Problem Galicji Wschodnio. . s. 90.

286    PPC. 1. VII. s 569.

287    Ibidem, s. 559.

autonomię .największą możliwą do pogodzenia z integralnością państwa" (art. 10). sejm krajowy i odpowiedzialnego przed nim gubernatora - kompetentnych w sprawach języka, edukacji i religii (art. 11). mianowanie urzędników w miarę możności sposród Karpatorusinow (art. 12) i odpowiednią reprezentację w par lamencie republiki (art. 13). Postanowienia te powtórzono w konstytucji CSR z 29 VIII1920 r. (art. 3 linea 1-9)²**.

Powyżej opisane działania praktycznie zamykały okres zabiegów dyplomacji czechosłowackiej o włączenie Rusi Podkarpackiej do republiki²⁸’. Traktat w Saint Germain en Laye nie zakończył jednak starań Węgrowozmianę niekorzystnego dla nich układu sił międzynarodowych, którego rezultatem było m.in. oderwanie tej prowincji od ich kraju. Z koncern marca 1920 r. rozpoczęły się rozmowy węgier-sko francuskie. w których, w zamian za koncesje gospodarcze na rzecz kapitału francuskiego grupy Creusatt. dotyczące kołei oraz żeglugi dunajskiej. Węgrzy usiłowali uzyskać modyfikację postanowień terytorialnych w niepodpisanych jeszcze traktatach pokojowych. Negocjacje prowadzone były przez Krolya Hal-mosa i ministra spraw zagranicznych rządu Milleranda - Maurice Paleologuea. W rozmowach brali tez udział hr. ImreCsaky jako specjalny przedstawiciel rządu węgierskiego. Kornel Tolnay generalny kierownik Węgierskich Kolei Państwowych i hr. Istvan Bethlen. Dnia 23IV1920 r. minister spraw zagranicznych Węgier. Pal Telcki. przesłał szczegółowe dyrektywy delegacji węgierskiej, obejmujące jako minimum roszczeń Budapesztu między innymi żądanie terenów wokół granic traktatowych. zamieszkanych w przeważającej mierze przez Węgrów. W punkcie tym wymieniono wschodnią Słowację. Rus (Ruthenia) i Baczkę (Bacska) az do Kanału Franciszka Jozefa oraz cały region Banatu. Domagano się tez autonomii dla Węgrów i Niemców w Siedmiogrodzie. Postanowienia te miały byc jakoby potwierdzone tajną umowa, odnośnego dokumentu jednak nigdy nie odnaleziono™.

W związku z oporem państw sukcesyjnych oraz niechęcią skądinąd przychyl nej Węgrom Wielkiej Brytanii do rozszerzania wpływów francuskich. Rada Najwyz

288    Ibidem, s. 573 Por: I. Borszczak. op. fil..s. 36: P. R. Magocsi. op. cii., s. '>9 100. R. Torzccki. Kwestia ukraińsku.... S. 74.

289    W okresie Konferencji pokojowej w Paryżu emigranci rosyjscy próbowali forsować tezę. rz Rus Podkarpacka jest jedynie depozytem, który CSR odda przyszłej Rosji. Opinia ta utrzymywała się i później wśród Włochów. Węgrów i Polaków i miała wydźwięk antyczechosłowacki (choc trud no przypuścić, by Węgrzy czy Polacy Tyczyli sobie ekspansji rosyjskiej). W 1934 r. Benesz w swych ..Promowach pro pidkarpalsky problcina" wskazywał na obawy Ententy przed panslawirmem i wpuszczeniem Rosji za Karpaty. Twierdzenie to podważa jednak Borszczak. Szczegóły patrz: I. Borszczak. op. cit., s. 21-24.

290    G.|uhasz. Hungdridn Forctgn Policy 19191945. Budapest 1979.s.46-49: M. Koźmiński. Polsku . Węgry...*.24.

87