1194639009

sobie sprawę, iz zachodni mężowie stanu właśnie w ten sposob analizowali całe zagadnienie ukraińskie.

W walce dyplomatycznej o sporne terytoria Ukraińcy na plan pierwszy wysuwali wilsonowską zasadę samostanowienia narodów. Powoływali się na prawa wynikające z sytuacji etnicznej tych ziem. Pozostałe państwa (Polska. Węgry. Rumunia, -biała" Rosja) stosowały głównie zasadę historyczną, choc problemy etniczne w Galicji. Besarabii i na Bukowinie determinowały samo istnienie konfliktów, a argumenty z nimi związane także były szeroko wykorzystywane. Węgry i Polska mogły podkreślać również cywilizacyjną jedność spornych obszarów z węgierskim lub polskim terytorium narodowym. Polska. Rumunia i Czechosłowacja uwypuklały znaczenie ekonomiczne i strategiczne posiadania żądanych przez siebie prowincji. Ich uzyskanie miało, z jednej strony, zabezpieczyć interesy gospodarcze i strategiczne owych państw, a z drugiej - umożliwić odbudowę i awans cywilizacyjny ziem ukraińskich w ramach państwowości polskiej. czechosłowackiej czy rumuńskiej. Rosja zarowno „biała", jak i „czerwona", odmawiała natomiast politykom związanym z URL i ZURL prawa reprezentowania narodu ukraińskiego, jedna nie uznając istnienia takiego narodu, a druga określając samostijników mianem „burzuazyjnych nacjonalistów", przy czym konflikt rosyjsko-ukrainski w zasadzie dotyczył głównie URL.

W okresie trwania Konferencji Pokojowej problem ukraiński, co należy podkreślić. nie występował w zasadzie jako zagadnienie mniejszościowe, tak jak miało to miejsce w okresie późniejszym. Pewne aspekty takiego podejścia można obserwować jedynie w końcowym etapie obrad paryskich w stosunku do kwestii Bukowiny i Rusi Podkarpackiej. W pozostałych przypadkach było wprost przeciwnie. Az do roku 1923. wyjąwszy Karpatorusinów. Ukraińcy naddnieprzańscy i Ukraińcy galicyjscy występowali z pozycji własnej państwowości. Szczególnie ci ostatni, którym poświęcono więcej uwagi i których sytuacja ewoluowała w kierunku uczynienia z nich mniejszości w ramach państwa polskiego, az do 15 III 1923 r. uparcie podkreślali, iz Galicja Wschodnia nie należy do Polski, nie są więc oni mniejszością, lecz większością na swym terytorium narodowym i domagali się uznania odrębności prawno państwowej swego kraju.

Rozważając sytuację, w jakiej przyszło działać dyplomacji ukraińskiej, należy stwierdzić, iz jej głównym problemem był brak przemawiających na jej korzyść faktów dokonanych. Rzeczą podstawową była tu kwestia terytorium efektywnie kontrolowanego przez rządy ukraińskie. URL pod tym względem była obrazem skrajnej destabilizacji. Jej granice kurczyły się i rozciągały zależnie od wyniku walk. a ostatecznie zanikły w rezultacie wojny polsko-sowieckiej. Rząd ZURL sprawował kontrolę tylko nad częścią żądanego przez Ukraińców galicyjskich terytorium. Rządy te były bardziej stabilne niz na Ukrainie Naddnieprzańskiej, tzn. obszar ZURL na przemian nie kurczył się i nie rozrastał gwałtownie, ale okres sprawowania władzy w Galicji Wschodniej był niezmiernie krotki (od 1 XI1918 r. do połowy lipca 1919 r.). przy czym zasięg władzy ukraińskiej, poza przejściowym triumfem ofensywy czortkowskiej. systematycznie ulegał w tym czasie zmniejszeniu. Wkrótce oba rządy ukraińskie stały się rządami bez ziemi.

Dla Dyrektoriatu URL był to właściwie kres działalności, nie licząc krótkiego epizodu walki o uzyskanie członkostwa Ligi Narodow. Ukraińcy galicyjscy dłużej pozostali obecni na arenie polityki międzynarodowej, ale mogli byc juz tylko stroną proszącą. Poparcie ludności ukraińskiej dla URL było niedostateczne, co wynikało z niskiego poziomu świadomości, nie tyle narodowej, ile politycznej szerokich rzesz ukraińskiego narodu. Odmiennie, wysiłek Ukraińców galicyjskich. porównując ich liczebność ze stanem osobowym utworzonej przez nich armii (przez Halicką Armię przeszło ok. 150 tys. ludzi), należy ocenie wysoko, ale zajęcie całej Galicji Wschodniej przez Wojsko Polskie odebrało im w zasadzie możliwości skutecznego oddziaływania na dalszy bieg spraw. Odtąd wszystkie atuty były w posiadaniu rządu polskiego, który w kwestii Galicji Wschodniej dysponował trwałym i aktywnym poparciem całego narodu polskiego, w tym i ludności polskiej owej prowincji, która ze względu na swą znaczną liczebność, a szczególnie z uwagi na swój przeważający nad Ukraińcami potencjał intelektualny. gospodarczy i cywilizacyjny, zaważyła również na samym wyniku walk.

Przynależność państwowa Galicji Wschodniej w omawianym okresie, wobec bezkompromisowej postawy obu stron, musiała zostać rozstrzygnięta na drodze walki zbrojnej. Jak oświadczył w roku 1922 ówczesny minister spraw zagranicznych RP Gabriel Narutowicz. „Polska pozwoli na oderwanie Galicji Wschodniej tylko drogą brutalnej przemocy”*". W latach 1918-1923 przewaga fizyczna była po stronie polskiej, stąd i rozstrzygnięcie polityczne zapadło stosownie do tego faktu. Wydanie sprawiedliwego wyroku w tej sprawie, bez masowych przesiedleń setek tysięcy ludzi, nie było w owym okresie możliwe. Sytuacja etniczna na pozostałych obszarach ukraińskich była mniej skomplikowana, co jednak wcale nie przyczyniło się do prostszego rozwiązania zagadnienia ich przynależności państwowej. W wyniku decyzji politycznych Konferencji Pokojowej, jak i rozstrzygnięć zapadłych metodą faktów dokonanych, żaden z postulatów narodowego ruchu ukraińskiego nie został spełniony. Nie powstała ani Ukraina samostijna (niepodległa), ani soborna (zjednoczona), a ziemie zamieszkane przez Ukraińców

4S8 Z. Zaks. Galicja Wschodnia w polskiej polityce-.., s. 13.

139