120137632

Z DZIEJÓW EGZEMPLARZA OBOWIĄZKOWEGO 71

Pozostaje tylko wątpliwość, czy musiało nastąpić to rozbicie egzemplarza, przez co żadna z bibliotek nie miała możliwości gromadzenia całej produkcji (wydawniczej Rzeczypospolitej. Wydaje się jednak, że nie mogło być inaczej w epoce wciąż żywych tradycji odrębności litewskich, kultywowanych przez tamtejszą szlachtę, mimo zakończonego już procesu jej połonizacji językowej i obyczajowej. Problem ten miał się rozwiązać na Sejmie Czteroletnim, gdy po przekazaniu druków koronnych do Krakowa Biblioteka Załuskich miała uzyskać status głównej książnicy państwowej. Rozbiory przekreśliły jednak te zamierzenia.

Kończąc te rozważania należy podkreślić fakt, iż po raz pierwszy w świecie prawo o egzemplarzu obowiązkowym nie zostało społeczeństwu narzucone przez monarchę absolutnego. Była to w tej sprawie pierwsza inicjatywa oddolna. Dzięki temu też zupełnie odmienne zadania postawiono uzyskanemu wówczas egzemplarzowi obowiązkowemu. Miał on w Polsce wzbogacać trwałą pamięć narodu o jego osiągnięciach, a także rozwijać całą kulturę. Nie miał natomiast służyć tłumieniu swobodnej myśli, czyli cenzurze. Jest to powód do słusznej dumy z osiągnięć naszych przodków. Ponadto wnioskodawcy tak postępowego prawa nie mogą być nadal traktowani jako przedstawiciele sił wstecznych tylko dlatego, że znajdowali się w szeregach antykrólewskiej opozycji.

ANDRZEJ STROYNOWSKI

A CONTRIBUTION TO THE HISTORY OF A DEPOSIT COPY IN THE

XVIII CENTURY IN POLAND

\

The project of a law imposing the principle of a deposit oopy of books was discussed twice during the proceedings of the Parliament in the years of 1778 and 1780. The deposit copy was granted to two libraries: Brothers Załuski Library in Warsaw and Umiversity of Wilno Library. During the Four-Years’ Parliament the privilege of deposit copy was extended to the Jagiellonian LibraTy in Kraków.

The establishment of this law was a novelty in the world. The already existing, in the West, deposit copy strictly subordinated to the censorship and the changes dn that field began only after the Great French Revolution. But in Poland, due to the freedom of information there were no censorship regards. Therefore the established deposit copy had only the cultural aims. This was the initiative of the citizens themselves and not of the sovereigns, what constitutes a symbol of the liberał character of our political system and of the level of education of the old Polish society.