130860261

Środowisko jako wartość w relacjach z człowiekiem

Jak wskazano wyżej, relacje między człowiekiem a środowiskiem są wielorakie i nieuniknione. Środowisko jest bowiem miejscem egzystencji ludzkiej. W świecie realnym człowiek nie może istnieć poza środowiskiem, nie jest bowiem tylko jego obserwatorem lub badaczem, elementem przyrodzie obcym. Relacje między przyrodą a człowiekiem nie są symetryczne. Przyroda może istnieć bez człowieka, obywa się bez niego, natomiast człowiek bez przyrody żyć nie może. Ale przyroda także potrzebuje człowieka w tym sensie, że tylko człowiek poznaje przyrodę, może kształtować ją w rozumny sposób, potrafi ją docenić, tylko człowieka stać na jej przeżywanie. Z tej racji otoczenie przyrodnicze spełnia wiele funkcji względem człowieka.

Środowisko stanowi aksjologiczną wartość inherentną - ważne jest ze względu na sam fakt, że istnieje. Wartość przyrody objawia się człowiekowi w wielu odsłonach poznawczych. Środowisko „pokazuje swój czar i ogromne bogactwo istot, kształtów, kolorów, wydarzeń, procesów, pozwala na fenomenologiczny ogląd elementów, przez tworzenie określonych całości, ciągów, układów, prowadzących do rozumienia rzeczywistości jako materii i życia oraz uświadamia poznającemu doskonałości i wartości występujące w przyrodzie. Wartości bardziej określone, jak ład, piękno, życie - a także wartości użyteczne służące do osiągnięcia określonych celów. W efekcie końcowym uświadamia zatem doświadczającemu, że wszystko w przyro-s dzie jest jakimś «czymś»; że w ogóle jakoś «jest»; że w ogóle «działa» i coś sprawia; że czegoś doznaje, tzn. czemuś podlega; ze wszystkiemu w przyrodzie przysługują pewne podstawowe znamiona, np. czasowość, rozwo-jowość, skończoność; że u podstaw wszystkiego, co przyrodnicze, leży pewien potężny ład, wielki porządek bytowy"¹⁴.

Obok wartości poznawczej środowisko, jako pozapodmiotowy stan rzeczywistości, ze względu na swoje cechy i funkcje jest także miejscem, w którym urealniają się cele życiowe człowieka: jego rozwój, samorealizacja, wolność, tożsamość, podmiotowość. Jako realne otoczenie człowieka (realny byt), oddziałujące na niego i dające możliwość różnych z nim interakcji stanowi niezbywalną, uniwersalną wartość etyczną i estetyczną. Głębsza zatem refleksja nad relacjami środowiska i człowieka wskazuje na potrzebę uznania przyrody jako wartości samej w sobie, wyznaczającej normatywy postępowania człowieka, której akceptacja praktyczna jest ko-

¹⁴ W. Broniewski, Człowiek <i przyroda, „Człowiek i Przyroda" 1995, nr 2, s. 62-63.

12