1899518948

50

JOANNA KLECZENSKA

pozostawiają swoje potomstwo na łaskę czy niełaskę przypadku (inna rzecz, że ostatnie rekompensują ewentualne straty zwiększoną płodnością, co też jest innym rodzajem przystosowania w danej sytuacji). Podkreślić jeszcze należy, że środowiska nie ujmuje się w sposób statyczny, raczej należy mówić o pewnym wachlarzu środowisk, z którymi spotyka się organizm w ciągu swojego życia. Nie istnieją bowiem środowiska, które nie podlegałyby ustawicznym zmianom. „Z punktu widzenia organizmu” jednak interesujące będą te zmiany, które wykraczają poza dopuszczalny obszar wahań i są w pewnym sensie dla niego anormalne. Mogą to być zmiany gwałtowne i skokowe, ale mogą odbywać się także łagodnie i stopniowo.

Powiązanie organizmu ze środowiskiem ma charakter układu cybernetycznego. Rozpatrując drogę środowisko-organizm można spostrzec, że każda większa czy mniejsza zmiana środowiska wywołuje mniej lub bardziej widoczną reakcję organizmu. Jest to jego odpowiedź na bodźce zewnętrzne. Odpowiedź owa może być różna. Czasami odbywa się na zasadzie genetic diversificati07t (zróżnicowania genetycznego), to jest wtedy, kiedy gatunki czy populacje w odpowiedzi na bodźce zmieniających się środowisk reagują wytworzeniem różnych postaci⁷ m. in. takich, które są zdolne do normalnego funkcjonowania. Jako przykład niechaj posłuży szczep bakterii, którego osobniki giną w większości po dodaniu do pożywki, antybiotyku. Część z nich jednak przeżywa — są to bakterie odporne na działanie antybiotyku, które w normalnych warunkach nie mają szans na przeżycie. W przypadku nagłej zmiany środowiska (przez dodanie do pożywki np. streptomycyny) osobniki owe zyskują na znaczeniu i spośród tysięcy „normalnych” tylko one utrzymują się przy życiu. Ich „inność” została wywołana zmianą w dotychczasowym składzie genowym, czyli mutacją. Częstość pojawiania się mutantów jest niezwykle mała, ale mutanty właśnie stanowią „klapę bezpieczeństwa” dla gatunku. Droga genetic dwersification znana jest w ewolucji od bakterii do człowieka włącznie.

Drugi typ odpowiedzi organizmów opiera się na zjawiskach związanych z rozmnażaniem płciowym. W wyniku przemieszania, czyli rekombinacji, cech dziedzicznych powstaje pewien wachlarz postaci różniących się między sobą sposobem reakcji w rozmaitych warunkach. W populacji może więc pojawić się pewna skala genotypów a wśród nich i takie, które na zmiany środowiska reagują w sposób plastyczny. Plastyczność taką, która polega na

^ Postać organizmu, jego strukturę i funkcję określa się w genetyce Jako ,.fenotyp”. Postać ta uwarunkowana jest zespołem cech dziedzicznych czyli jego „genotypem”.