1999020760

66 STANISŁAW KOŃCZAK (4)

statków na stałych liniach okrętowych, czy na okrętach latarniczych. zakotwiczonych w miejscach ważnych dla żeglugi, czy też na wyspach, stosunki klimatyczne Bałtyku można uważać za dobrze znane. Wszelako przy rozpatrywaniu ich musimy brać pod rozwagę szeroki pas lądu, przylegającego do Bałtyku, żeby mieć większą pewność przy wyprowadzaniu izarytm i żeby stwierdzić, jak daleko wgłąb lądu sięga wpływ masy wodnej Bałtyku. Będziemy mówili bądź o Bałtyku, czyli o powierzchni samego basenu wodnego, bądź o obszarze bałtyckim, rozumiejąc przez to mniejwięcej zlewisko morza Bałtyckiego w ściślejszym znaczeniu. Jedynym opracowaniem klimatycznym Bałtyku był rozdział o meteorologii w „Segelhandbuch ftir die Ostsee (66), który zawierał głównie wskazówki dla żeglarzy, natomiast są doskonałe monografie klimatyczne poszczególnych regionów bałtyckich: Szwecja (W a 11 e n (69), Norwegia (F o y n), Finlandia (K e r a nen i inni), Dania (H a n s e n), Niemcy, Polska, państwa wschodnio-bałtyckie A 11 (5.9a i 59b).

Położenie półwyspu Skandynawskiego na szelfie, obecność i bliskość prądu zatokowego (jak K o p p e n mówi: „Warmwasser- und Luftheizung Nordeuropas'), wrzynanie się głęboko w masyw lądowy płytkiego morza Bałtyckiego, bariera gór Skandynawskich, sąsiedztwo równiny rosyjskiej, położenie Bałtyku jedną piątą obszaru powyżej koła polarnego — wszystko to są czynniki, wyciskające piętno na obrazie klimatycznym naszego obszaru. Nie wiemy prócz tego, w jakim stopniu wpływa trwające dotąd wynoszenie Fennoskandii, które przecież musi zmniejszać objętość wody w Bałtyku, wylewając jej nadmiar przez cieśniny duńskie. Mimo pozorów, masa wody Bałtyku działa tylko w słabym stopniu jako regulator cieplny; znacznie większy jest na-przykład wpływ kontynentu rosyjskiego.

W rezultacie mamy do czynienia z dwoma wpływami klimatycznymi, ścierającymi się ponad Bałtykiem — atlantyckim, jednostajnym i kontynentalnym o dużych skrajnościach. Poza tym jest Bałtyk częstym polem walki między powietrzem równikowym i polarnym. Front polarny zmienia swe położenie w ciągu roku: w ciągu zimy schodzi daleko na południe, a za nim nad Bałtyk schodzi czasem strefa cyrkulacji arktycznej, latem zaś wyrównywanie się różnic między powietrzem ciepłym a chłodnym odbywa się na obszarze bałtyckim. Niewątpliwie kontynentalna składowa klimatu, idąca ze wschodu, zaznacza się w przebiegu rocznym wielu elementów, jednak wybitną przewagę mają wpływ^ry idące z Atlantyku, czy to z ciepłym powietrzem pochodzenia równikowego, czy też z wtargnięciami chłodnych mas powietrza polarnego słabo powstrzymywanego przez góry Skandynawskie.