2181686950

Etnografowie podkreślają, że po U wojnie światowej nastąpiło kurczenie się zwyczajów i obrzędów ludowych. Ten systematyczny proces zamierania tradycyjnych form zwyczajowych, któiy rozpoczął się w drugiej połowie ubiegłego wieku, jest zjawiskiem normalnym i powszechnym. Co prawda, ginie wiele prawdziwych wartości życiowych, ale na ich miejsce powstają nowe. Obserwujemy także proces adaptacji niektórych form tradycyjnych i ich aktualizacji. Sam Kościół przyczynił się do kultywowania i zachowania pewnych obrzędów, ale z drugiej strony spowodował całkowite wyniszczenie innych *. Niekiedy sami duszpasterze stawiają bardzo ostro postulat wyjścia z tzw. chrześcijaństwa kulturowego, nadmiernie zrytualizowanego. Wiele zwyczajów oraz obrzędów rodzinnych i do rocznych jest powiązanych z liturgią i rytuałem Kościoła katolickiego. Każdego, kto zna specyfikę |>olskiej kultury religijnej, zjawisko to nic zaskakuje.

Badania socjologiczne przeprowadzone w lipcu 1991 r. przez Akademię Teologii Katolickiej w Warszawie i Polskie Towarzystwo Statystyczne (Zespół Wyznań Religijnych) objęły 2525 gospodarstw domowych (osoby w wieku 18 i więcej lat). Do ostatecznych analiz statystycznych włączono 5032 osoby, z czego 39,-1% stanowili mieszkańcy wsi, 27,8% - mieszkańcy miast do 100 tys. mieszkańców i 32,8% - to mieszkańcy miast liczących ponad 100 tys. osób. Badanej dorosłej ludności wiejskiej postawiono m.in. pytanie: "Które z wymienionych praktyk i zwyczajów religijnych przestrzega się w Pana/i/ rodzinie?" Respondenci wystąpili tu w roli informatorów przekazujących dane na temat spełnianych w rodzinie praktyk i zwyczajów religijnych, w któiych najczęściej -jak można domniemywać - biorą udział.

Udział w praktykach i zwyczajach religijnych ludności wiejskiej przedstawiał się następująco: opłatek na Boże Narodzenie -98,9% badanych, święcone na Wielkanoc - 96,8%, święcenie gromnicy - 83,3%, święcenie palm - 88,1%, święcenie ziół - 64,0%, wspólne śpiewanie kolęd - 71,2%, wspólna modlitwa - 37,2%, chodzenie na groby w Wielką Sobotę - 50,4%, udział w procesji Bożego Ciała - 89,8%, wstrzemięźliwość w piątek -61,2%, posty ścisłe (Popielec, Wielki Piątek) -96.4%, uczestnictwo w pielgrzymkach - 21,8%, czytanie Pisma św. - 37,3%.

Uczestnictwo w zwyczajach religijnych w środowisku wiejskim kształtuje się na poziomie od 21,8% do 98,9% (wskaźnik przeciętny - 69,0%). Dla porównania dodajmy, że mieszkańcy wielkich miast charakteryzują się wyraźnie niższym wskaźnikiem realizacji tych praktyk (57,5%); w miastach od 20 do 100 tys. mieszkańców - 60,6%, w miastach do 20 tys. mieszkańców - 65.1% (wskaźnik przeciętny dla całej zbiorowości ludzi dorosłych -65,3%). Można powiedzieć, że im bardziej zurbanizowane jest środowisko społeczne. tym niższy jest wskaźnik spełniania praktyk i zwyczajów religijnych. Tylko 3,8% respondentów -według własnej deklaracji - nie przestrzega w ogóle takich praktyk, a 8,5% wskazało dodatkowo na inne praktyki i zwyczaje religijne przestrzegane w ich rodzinach. Dominują wyraźnie zwyczaje związane z Bożym Narodzeniem i Wielkanocą, a więc z tymi świętami, które zakorzeniły się bardzo głęboko w naszej kulturze ludowej i w ogóle w kulturze narodowej. Są one częścią etosu sjx>łcczncgo i okazją do manifestowania uczuć rodzinnych, z tego powodu są bardzo odporne

Chrystus Frasobliwy, ry.r/h.i w drewnie z Korytkowa Dużego (woj. zamojskie)    FoL J. Urbanowicz

na wpływy różnych czynników przemian społeczno-kulturowych.

Stosunkowo rzadko deklarowany udział w pielgrzymkach nic pasuje do obrazu religijnego Polaków, którzy masowo uczestniczą w lego rodzaju praktykach religijnych. Pielgrzymki mają w naszym kraju długowieczną tradycję, a w latach osiemdziesiątych ich liczba rosła w zaskakującym tempie. Wszystkie praktyki religijne o charakterze masowym mają obok religijnego także wymiar patriotyczno-narodowy (symbol identyfikacji z narodem). Rozwijający się ruch pielgrzymkowy zmienia swój charakter: z folklorystycznego na ogólno-kościelny, z akcentem na poszukiwanie głębszych przeżyć religijnych.

W świetle przytoczonych danych można by wnosić, że więź kulturowa w rodzinie wynikająca z przyjmowania wartości, norm i wzorów zachowań o charakterze zwyczajowym jest znaczna i nie ulega wyraźnym zmianom. Utrzymywanie się zwyczajów religijnych jest dowodem ciągłości kulturowej społeczeństwa |>olskiego.

17