223428062

128

Recenzje

P. G e o r g e. Questions de geographie de la population. Institut National cTEtudes Demographiques. Travaux et Documents. Cahier No. 34, Presses Universitaires de France, Paris 1959, s. 229.

Książka ta, zgodnie z zamierzeniem autora, stanowi zbiór ogólnych studiów, w których szereg zagadnień ludnościowych został sformułowany „na płaszczyźnie geograficznej i w geograficznym języku". Przegląd taki ma geografów zapoznać z problematyką demograficzną w skali światowej, demografom zaś unaocznić, że fakty demograficzne są umiejscowione w pewnym określonym obszarze i że zagadnienia demograficzne różnicują się i przeobrażają wraz ze zmianą środowiska. Opracowanie więc niniejsze, według wypowiedzi autora, nie jest oryginalnym studium ani traktatem teoretycznym, lecz ma być narzędziem pracy dla wszystkich, którzy pragnąc oddać się studiom demografii bądź geografii zaludnienia muszą zapoznać się z podstawową problematyką geograficzną tej dziedziny.

Całość problemów ludnościowych podzielił autor na cztery grupy, potraktowane w odpowiednich czterech częściach opracowania. Część pierwsza ma tytuł Studium geograficzne faktów demograficznych, część druga traktuje o poszukiwaniu związków geograficznych, w części trzeciej omawia autor formy osadnictwa, wreszcie część czwarta, zatytułowana Przemieszczenia geograficzne, jest poświęcona ruchom wewnętrznym oraz migracjom ludności.

W części pierwszej, w czterech kolejnych rozdziałach zostały omówione zagadnienia, związane z rozmieszczeniem światowym ludności, z rozmieszczeniem natężenia urodzeń, śmiertelności i przyrostu naturalnego. Są to więc zagadnienia ściśle demograficzne, w których autor uwypukla momenty geograficzne.

Tak więc G e o r g e podkreśla kontrasty gęstości zaludnienia w wielu obszarach, nawet z sobą sąsiadujących, określa rozmieszczenie i położenie wielkich rojowisk ludzkich, strefowy charakter zaludnienia kontynentów, brak ciągłości przestrzennej w rozmieszczeniu ludności, typy zasiedlenia, omawia rozprzestrzenienie ludności wedle grup rasowych, etnicznych i narodowych. Obszerny rozdział poświęca rozmieszczeniu struktury ludności wedle płci i wieku. Zwłaszcza zagadnienia struktury wiekowej znalazły w książce G e o r g e’a silny oddźwięk i zostały wielostronnie oświetlone. Takie zagadnienia, jak odsetek „młodych", dalej wskaźnik starości w różnych krajach poszczególnych kontynentów, należą wedle G e o r g e’a do bardzo istotnych cech danych grup ludnościowych. Stanowisko całkowicie zrozumiałe u autora francuskiego, uczulonego na ten newralgiczny punkt struktury ludnościowej Francji. Autor ilustruje to zagadnienie szeregiem przedstawień graficznych, które pozwoliły mu wyróżnić kilka typów regionalnych struktury wiekowej, w szczególności: typ zachodnioeuropejski (około % miliarda ludzi), typ kontynental-no-europejski (ZSRR, Półwysep Pirenejski, ale również Kanada) — ponad 300 milionów, wreszcie najliczniejszy typ orientalny i tropikalny, zajmujący olbrzymi obszar od Chin poprzez Azję południową i Afrykę, aż po Amerykę zwrotnikową, a obejmujący niemal dwa miliardy ludności, o cechach przewodnich: ponad 45% młodszych niż 20 lat, wskaźnik starości niżej 20.

Na przykładzie struktury wieku ludności próbowałem zilustrować sposób ujmowania zagadnień przez Georg e’a. W podobny sposób analizuje on sprawy rozrodczości (% urodzeń), śmiertelności oraz przyrostu naturalnego.

W części drugiej rozwija autor cały wachlarz problemów dotyczących związków geograficznych. Grupuje owe problemy na trzech płaszczyznach: geografia fizyczna a ludność, geografia ekonomiczna a ludność, typy struktury zawodowej ludności.

Analizę wpływu środowiska fizycznogeograficznego na człowieka rozpoczyna G e o r g e od stwierdzenia, że nie ma na powierzchni ziemi miejsca, w którym życie ludzkie byłoby niemożliwe. Inna sprawa ze stałym, a w każdym razie długotrwałym pobytem. Wówczas w ca-