244277092

Kompetencje badawcze a świadomość metodologiczna 85

adekwatnie dobrać metody i narzędzia do badań (dzięki niej badacz wie, jakimi możliwościami dysponuje); podpowiada mu także, jak prowadzić badania, opracowywać dane empiryczne i opisywać uzyskane wyniki. Wielu autorów podręczników metodologii udziela szczegółowych wskazówek dotyczących postępowania w różnych sytuacjach, w jakich może znaleźć się badacz, ostrzega przed grożącymi niebezpieczeństwami i podpowiada, jak uniknąć błędów bądź jak się przed nimi zabezpieczyć. Można mieć wrażenie, że im bardziej podręcznik metodologii jest szczegółowy i im sprawniej przewidzi wszelkie możliwe pytania, które mogą się pojawić na drodze badacza, tym jest lepszy i tym skuteczniej wypełnia swoje zadanie. Podręczniki zawierające tego typu rozumienie metodologii proponują ograniczenie wiedzy metodologicznej do wiedzy praktycznej, która wskazuje badaczom, jak działać. W zamyśle oznacza to traktowanie badacza jako wykonawcę ustalonych procedur, a całego postępowania badawczego jako realizacji ustalonego schematu postępowania, przy założeniu, że jest on najlepszy, a nawet jedyny możliwy. Warto jednak w tym miejscu przypomnieć tezę P.K. Feyerabenda, iż wszelka metodologia będąca kodyfikacją reguł badania musi hamować postęp wiedzy. Promując obecny ideał nauki i metody badania, metodologia pełni rolę konserwatywną. Początkujący badacze pytają więc: Ile osób należy zbadać, aby wyniki można uznać za wiarygodne? Czy badania prowadzić samodzielnie, czy też można je powierzyć innej osobie? Czy w kwestionariuszu ankiety powinny znaleźć się tylko pytania zamknięte i czy niezbędne jest umieszczenie w nim pytań na skalowanie lub rangowanie? Jakie treści powinny znaleźć się w podsumowaniu rozdziału, a jakie w zakończeniu pracy? Itp.¹ Pytania te mogą świadczyć o tym, iż autorzy podręczników albo nie przewidzieli tego typu wątpliwości, albo młody człowiek, uczący się bycia badaczem, nie dość dokładnie zapoznał się z ich treścią. Mogą też świadczyć o czymś jeszcze innym, a mianowicie o tym, że studenci traktują wiedzę metodologiczną tak, jak traktuje się wiedzę praktyczną, czyli jako taką, która stanowi rodzaj niezawodnego przepisu efektywnego działania, a na dodatek zwalnia od samodzielnego myślenia. Pytania takie wskazują na skutki traktowania wiedzy metodologicznej jako wiedzy praktycznej czy instrumentalnej. Pytania te stawiane są dlatego, że badacz nie wie, dlaczego należy postępować w taki, a nie inny sposób. Jednak odpowiedzi na pytanie dlaczego nie znajduje się zazwyczaj w podręcznikach metodologii, lecz w książkach dotyczących filozofii nauki i logiki. Dzięki praktycznej wiedzy metodologicznej w badaczu kształtowane są kompetencje typu technicznego². Aby działać refleksyjnie, niezbędna jest wiedza metodologiczna uzasadniająca dlaczego, dopiero ona bowiem stawia przed badaczem problemy i daje mu szansę na samodzielne ich rozstrzyganie. Oznaczałoby to, że jeżeli do badań osadzonych w paradygmacie

1

   Są to pytania studentów zadawane podczas zajęć.

2

   A. Męczkowska, Od świadomości..., dz. cyt.