2525392641

Wiadomości Uniwersyteckie

23

zarówno dobrze zachowanych jak juz obumarłych szczątków pomnikowych okazów drzew, które według podań i legend związane są z pamięcią Jana III Sobieskiego. Są to żywe pomniki historii polskiej.

Najwiarygodnicjszc dane historyczne o zasadzonych drzewach przez Sobieskiego ptKhodzą ze śląska Cieszyńskiego i Górnego. Wiąże się to z pobytem króla Jana III Sobieskiego na tych terenach od 20 do 23 VIII 1683 r. podczas spieszenia z armią na odsiecz Wiedniowi oblężonemu przez Terków. Między innymi Sobieski - będąc w Gliwicach - na prośbę goszczących go tam O. O. Franciszkanów - własnoręcznie i z dużą fachowością zasadził dwa młode drzewka lipy koło klasztoru Redemptorystów: jedno - dla udokumentowania na tej ziemi swego pi>bytu. drugie - z okazji dokonanego przy tej sposobności poświęcenia odbudowanego po pożarze klasztoru. „Pod Bożą i Waszą opieką mech rośnie to drzewko" - oznajmił król ten akt zasadzenia drzewa ojcom franciszkanom Inne, lecz juz mniej wiarygodne podanie głosi, że Sobieski zasadził wówczas 12 drzewek lipowych: po jednym dla udokumentowania pobytu swego i towarzyszącemu mu syna Jakuba i dla każdego z 10 żyjących i goszczących go ojców franciszkanów. Nieliczne z tych drzew rosną do dnia dzisiejszego.

Pobyt króla Jana III Sobieskiego na Śląsku godnie uczciła miejscowa ludność polska, licznymi na tę pamięć zasadzonymi drzewkami. Obecnie pomnikowe i należycie chronione okazy zachowanych tych drzew znane są głównie z miejscowości: Rudy (3 lipy i 2 dęby w parku klasztoru Cystersów); Szymocicc koło Raciborza (4 lipy obok szosy); Lęszczok (kilka dębów w lesie raciborskim); Grodziec (kilka dębów w parku zamkowym); Harbutowiee koło Skoczowa (lipa przy zabudowaniach); Ustroń (dąb koło dworca kolejowego); Koszęcin (3 lipy opodal kapliczki); Boronowo (buk w naturalnym lesie); Brynów i Załęże w Katowicach (4 dęby w ogrodach dworskich); Wesoła (dąb przy szosie); Porąbek-Solcc koło Nowego Bierunia (kilka dębów nad stawem); Ruda śląska (2 lipy obok szosy); Makoszowa-Przyszowice (dąb przy szosie); Ochojcc (buk w lesie, „drzewko królewskie", „drzewo Huberta"); Wieża Górna (lipa i kilka dębów na obrzeżu szosy); Leszczyny (buk w lesie, „drzewo tureckie"); Pszczyna - Koszęcin - Boronowo (4 lipy wzdłuż szosy); Borowa Wieś koło Pszczyny (2 lipy obok szosy).

Podania i legendy odnoszące się do drzew pamięci króla Jana III Sobieskiego miały dla ludności polskiej zamieszkującej na Śląsku niebywale dużą wagę patriotyczną. Przede wszystkim drzewa te w przeciągu kilkuset lat były dla ludności polskiej prześladowanej przez Niemców żywymi pomnikami więzi z Krajem i Narodem Polskim oraz otuchą w walec o swą niepodległość. Na Śląsku przy różnych okazjach wpięte gałązki lipy za kapelusz były zewnętrzną oznaką chlubnej przynależności do narodowości polskiej.

Znaczna liczba zabytkowych drzew związanych z pamięcią Sobieskiego znana jest również i innych regionów poza Śląskiem. Jak głoszą podania król Jan III Sobieski -„Lew Polski", pogromca Tatarów pod Cud-nowem. Podhajcami. Kałuszynem. Chocimiem i Lwowem - własnoręcznie zasadził drzewka między innymi w Pilaszkowicach koło Krasncgostawu (aleja lipowa w parku), Zawicprzycach koło Lubartowa (lipa opodal rum zamku o obwodzie pma 720 cm i wysokości 17 m. obecnie obumarła), w Ru-czcwic na Pomorzu (cztcrorzędowa aleja lipowa) oraz w Jaworowic na zachodniej Ukrainie ZSRR (2 lipy w parku).

Z innych miejscowości, w których sadzono drzewa na cześć pobytu króla lub odniesionych jego zwycięstw, w pierwszym rzędzie wypada wymienić: Grodziec koło Bielska Białej (kilka dębów w parku zamkowym); Mariańska Puszcza koło Lipna (lipy na cmentarzu kościelnym); Krasna, w województwie krośnieńskim („dąb Sobieskiego"); Sucha koło Krakowa (wiąz „brzost" Sobieskiego,

Baobab (Adunsonia diguata) na sawannie w Kongo

Wygląd njstarszych. ogołoconych przez wiatr drzew świata - sosny ościstej (Pinus arisiata). Kalifornia, w rejonie Doliny Śmierci, wzgórza Methusclah Walk

Lubelszczyzna, Zawieprzyce nad Wieprzem, park podworski. Szczątki pomnikowego okazu lipy Sobieskiego o 720-centymetrowym obwodzie pma i wysokości 17 metrów

Fot. F. Święs, 1983

ponad 300-letm o obwodzie pma 605 cm); Szkło koło Jaworowa na zachodniej Ukrainie („dęby Sobieskiego” w parku Wysockim); Brzezna na zachodniej Ukrainie (kilka zabytków „dębów Sobieskiego" przy klasztorze oo. Bazylianów); Pomorzany koło Lwowa („dąb Sobieskiego**).

Według utrzymującej się legendy w Mostkach koło Złoczowa (Ukraina), król Jan III Sobieski pod jednym z okazałych dębów -obecnie juz nie istniejącym - miał upolować swojego ostatniego jelenia podczas pobytu w tych stronach. Wioska Tymawa w pobliżu Grudziądza na Pomorzu szczyci się sędziwym dębem o obwodzie pma wynoszącym 3 m. pod którym Sobieski miał spożywać obiad. Natomiast w Szamotułach koło

Poznania zachował się fragment spróchniałego pma dębu o olbrzymich rozmiarach, pod którym to król Sobieski zatrzymał się na odpoczynek podczas powrotu z armią ze swej zwycięskiej 12.1 X. 1683 r. kampanii wiedeńskiej.

Lipa uchodzi w kraju za niepisane narodowe najbardziej czczone drzewo. Jest ona również drzewem o wielu właściwościach symbolizujących miłość. Przede wszystkim jako jedyna z drzew rodzimych wykształca charakterystyczne uformowane liście w kształcie serca. Kwiaty lipy pełne są „rozkosznie słodkiego" miodu. Jak głosi podanie. kołyska Małki Boskiej była z drzewa lipowego. Lipa kwitnie w najpiękniejszym „miodowym" miesiącu. I pod drzewem li

powym zrodziły się treny Jana Kochanowskiego.

Bogata jest historia i wielu innych słynnych z różnych powodów okazów drzew. Znane są drzewa jako święte, jak np figowiec (Ficus sp.) - dla Hindusów lub Sykomor (Ficus sycomoru) - dla starożytnych Egipcjan Zainteresowanie także budzą drzewa magiczne dobrych i złych duchów. Dawniej we Francji i Belgii nigdy mc umieszczano niemowlęcia pod olchą czarną (Al-nus Klutinoui), aby nie porwały go czarownice Dęby i jesiony uznawane są za drzewa boskie i dobroczynne. W pmach huka Gallowie składali popioły swych zmarłych. Na cmentarzach sadzone „płaczące" odmiany brzóz i wierzb chronią groby i symbolizują smutek i melancholię.

Mieszkańcy Litwy z okresu przedchrześcijańskiego starym drzewom oddawali hołd na równi bogom. Potężne dęby wręcz czcili i podziwiali, a szczególnie za to. ze posiadają siłę potężniejszą mz niespodziewane burze. wichry i gromy.

W Sobicskicj Woli. niedaleko Kraśnika, godny zwiedzenia jest zahylkowy park podworski Jak głosi miejsuiwa legenda, rosną tam stare lipy zasadzone w rzędach na wzór inicjałów literowych Marysieńki Sobicskicj.

Wielu słynnych pisarzy i poetów wyraziło ostatnie pragnienie - pochowania obok drzewa. Jan Jakub Rousseau pragnął spocząć pod topolą, a Musset - pod wierzbą płaczącą. Lew Tołstoj prosił o pochowanie między dwoma dębami w rodzinnej miejscowości w zwykłym wiejskim grobie ziemnym. Brzozowe krzyże najpiękniej sławią i znaczą miejsca mogił partyzantów i żołnierzy, zagubione na polanach leśnych, wśród zagajników i na polach wiejskich.

Warto wspomnieć i o drzewach złej sławy. Klasycznym przykładem są dwa gatunki sosen amerykańskich: sosny cukrowej (Pinus lamhcmuna) rosnącej w Ameryce P«»ł-nocncj i rosnącej w Kalifornu sosny o przyjętej nazwie gatunkowej Pinus couhcn. Cechują się one wyjątkowo dużymi i ciężkimi szyszkami, długości do 60-70 cm i szerokości do 50 cm. W tym przypadku nietrudno sobie wyobrazić tragiczne skutki spowodowane przez niespodziewanie spadającą kil-kudziesięciokilogramową szyszkę z korony drzewa, osadzonej na wysokości 50-90 metrów. Niespodziewanie zabijają i powodują różne inne nieszczęścia. Nic tez dziwnego, ze jedna z tych dwu wymienionych gatunków sosen - Pinus coulheri - jako wyjątkowo niebezpieczna dla ludzi i zwierząt przez miejscowych drwali i leśników nazwana jest drzewem „czyniąccm wdowami" (widów makers).

Jednak do najpiękniejszych naszych rodzimych drzew należą brzozy, a szczególnie rosnące w trzech następujących gatunkach brodawkowatej (białej), omszonej i czarnej. Pierwsze dwie rosną najpospoliciej, prawie wszędzie, w lesie i poza mm. a pozostała występuje znacznie rzadziej, w rozproszeniu w rożnych miejscach. Brzozy te cechują się przede wszystkim charakterystyczną barwą kory na pmu Pierwsze dwie białą, a ostatnia - szarą, czarną. Zielone liście tych brzóz w jesieni przepięknie zmieniają barwę o różnym odcieniu żółci, brązu i czerwieni.

Brzozy stwarzają przepiękny, trudny do opisania krajobraz leśny lub zagajmkowy. Rosną także w rozproszeniu na skraju lasów, na wrzosowiskach, wśród pól i na przydro-żach. Kora i liście brzóz przesycone są pachnącymi olejkami eterycznymi o znaczeniu kosmetycznym i leczniczym. W południowej Polsce, a szczególnie w górach w okresie Zielonych Świąt stroi się świeżymi gałązkami brzozy ołtarze świątyń w okresie Bożego Ciała. kaplice przydrożne, okna. bramy i wejścia do chat wiejskich. Znane są przepiękne rosyjskie pieśni o brzozach. Brzozy to gatunki drzew, pod którymi się najlepiej wypoczywa.

' Jan III Sobieski, król Polski. 1629; 1674-1696

numer 9, 2000