2711905793

230

Tomasz Kossowski

we, Inter-City, Euro-City bądź Euro-Night. Równoważnie z tym pojęciem stosuje się pojęcia połączenia/pociągu kwalifikowanego oraz połączenia ekspresowego.

Głównym celem niniejszego artykułu jest przedstawienie zmian w układzie szybkich połączeń kolejowych w Polsce w latach 1975-1999. Cel drugi - to analiza zmian dostępności głównych ośrodków miejskich Polski w okresie pomiędzy 1975 a 1999 rokiem jako efekt ich przynależności do sieci szybkich połączeń. Zmiany dostępności są bowiem pochodną procesu rozwoju sieci szybkich połączeń.

Do realizacji postawionych w niniejszym artykule celów badawczych wykorzystano różne metody badania dostępności komunikacyjnej (objaśniono je w następnym rozdziale). Zastosowano je do wyznaczenia dostępności komunikacyjnej 23 ośrodków miejskich Polski. Były to prawie wszystkie ówczesne miasta wojewódzkie mające ponad 100 000 mieszkańców, które były miastami docelowymi bądź węzłowymi sieci komunikacji ekspresowej.

Do zbioru miast dodatkowo dołączono Rybnik, który miał bezpośrednie połączenie z Warszawą przez Katowice, mimo że miastem wojewódzkim nie był. W zbiorze analizowanych miast nie znalazły się Gliwice, które są stacją końcową dla wielu relacji, gdyż przejazdy tylko na odcinku Gliwice-Katowice w komunikacji ekspresowej nie odgrywają dużej roli.

Rozwój sieci szybkich połączeń w latach 1975-1999

Szybkie połączenia kolejowe na obszarze Polski rozumiane jako pociągi ekspresowe istniały już przed rokiem 1918. Co prawda, jak na obecne czasy, prędkość ówczesnych ekspresów nie była imponująca - na początku XX wieku przekraczały one prędkość 50 km/h. Sieć tego typu połączeń była w 1914 r. stosunkowo gęsta, zwłaszcza w części Polski wchodzącej w skład Prus, gdzie zorientowana była na Berlin. W pozostałych częściach - rosyjskiej i austriackiej - połączenia dotyczyły głównych ośrodków miejskich.

W okresie 20-lecia międzywojennego w sieci szybkich połączeń kolejowych w Polsce wykorzystywano głównie silnikowe wagony spalinowe, zwane lux-torpedami. Ich prędkość maksymalna wynosiła od 90 do 130 km/h. Obsługiwały one m.in. połączenia Warszawy z Poznaniem czy Krakowa z Zakopanem.

W okresie powojennym, na skutek znacznych zniszczeń zarówno sieci jak i taboru, oraz ze względu na ówczesną sytuację polityczno-gospodarczą, rozwój szybkich połączeń został zaniechany. W tym okresie główny nacisk był położony na rozwój

połączeń osobowych. Dopiero na przełomie lat 60. i 70. rozpoczęto prace nad

*

projektem szybkiej trasy kolejowej łączącej południową Polskę (Śląsk) z północną (Gdańsk) - nazwaną Centralną Magistralą Kolejową (CMK). Projekt ów zaczęto

wcielać w życie na początku lat 70. wykorzystując okresową poprawę koniunktury

+

gospodarczej. Pierwszy odcinek tej trasy (Śląsk-Warszawa) został oddany do eksploatacji w 1977 r.