2906543302

Konspekt 1/2014 (50) — Gość „Konspektu’ 7

bowtóra, maski, lustra, tańca, przedstawione zostały przez niego w konwencji groteski eks-presjonistycznej wraz z charakterystycznymi dla niej deformacjami, hiperbolizacją, agresywną kolorystyką. Opowiadania i dramaty Andrie-jewa są ilustracją związków z konstytutywnymi cechami malarstwa ekspresjonistycznego, samego zaś twórcę uznać można za prekursora rosyjskiej prozy ekspresjonistycznej.

Przejdźmy do współczesności. Jaka jest rosyjska literatura piękna przełomu XX i XXI w.? Jakie dominują w niej nurty i tematy?

Współczesna literatura rosyjska charakteryzuje się wielością nurtów, rozwiązań artystycznych i stylów. Po okresie gwałtownego sprzeciwu wobec socrealistycznych schematów, obowiązujących przez bez mała kilkadziesiąt lat, współcześni pisarze rosyjscy dekonstruują tradycję, rzeczywistość, język, filozofię i estetykę, grają ze znakami rosyjskiej kultury i historii, proponując jej alternatywne wersje. Często operują eksperymentem artystycznym. Pisarzem niezwykle w Rosji popularnym, choć kontrowersyjnym, jest dzisiaj Władimir Sorokin. Adaptację jego futurystycznej powieść Lód wystawił na deskach Teatru Narodowego w Warszawie wybitny reżyser rosyjski Konstantin Bogomołow. Stosowana przez Sorokina konwencja satyry, groteski i absurdu pozwala w takich choćby utworach, jak Dzień oprycznika czy Cukrowy Kreml, po raz kolejny zmierzyć się z ciemną stroną duszy rosyjskiej, wydobyć na światło dzienne ukryte lęki i fobie i szukać odpowiedzi na pytanie o tożsamość narodową. Podobne pytania stawia także Tatiana Tołstoj, wnuczka pisarza Aleksego Tołstoja. W powieści Kyś pisarka podważa mit o zbawczej misji literatury rosyjskiej. Trzeba pamiętać, że cechą charakterystyczną kultury naszych wschodnich sąsiadów jest jej literaturocentryczność. To w literaturze właśnie Rosjanin szukał sensu życia, prawdy o święcie, to ona zastępowała socjologię, religię, politykę, zaś kult słowa i wielkich pisarzy to jeden z podstawowych elementów tożsamości kulturowej Rosjan. Bardzo ciekawe w tym kontekście są świetne opowiadania nieznanego jeszcze w Polsce Wsiewołoda Benigse-na, metaforyczne powieści Wiktora Jerofiejewa czy Wiktora Pielewina, czołowych przedstawicieli postmodernizmu w Rosji. Uniwersalizm utworów Pielewina, przejawiający się w obrazach chaosu ponowoczesnej kultury, polifonicz-ności prawd, przenikania się świata realnego z wirtualnym łączy się z rosyjskością: poszukiwaniem odpowiedzi na pytania o wybór drogi rozwoju - o Wschód i Zachód, o europejskość* i azjatyckość, o prawdę rozumu i prawdę serca, litwory wymienionych pisarzy zawierają przenikliwą, często pesymistyczną diagnozę kultury rosyjskiej.

Współczesna literatura rosyjska podejmuje tematy trudne, do niedawna przecież zakazane, takie jak: alkoholizm, narkomania, prostytucja, pauperyzacja społeczeństwa, przestępstwa, choroby, kalectwo, dewiacje seksualne. W przełamywaniu społecznego tabu ważną rolę odegrała jeszcze w latach osiemdziesiątych XX w. Ludmiła Pietruszewska, zapoczątkowując swoimi opowiadaniami nurt „czernuchy” we współczesnej literaturze rosyjskiej. Takim tabu była także