3071579887

Sukcesja tronu w poglądach szlachty lubelskiej okresu stanisławowskiego 9

przywilej elekcji monarchy, co dla sejmujących powinno być najważniejszym celem ich obrad, do którego należy dążyć z największą gorliwością¹.

Możemy dziś ubolewać z powodu krótkowzroczności szlachty lubelskiej, która nie dostrzegała możliwych skutków kolejnej obcej interwencji dla suwerenności państwa polskiego i cieszyła się, że elekcja odbyła się spokojnie, dążąc do utrzymania za wszelką cenę tego iluzorycznego przywileju wybierania władców. Wówczas jednakże niewielu było tak przewidujących, jak poseł łomżyński Glinka, który już na sejmie konwokacyjnym ostrzegał, iż za swoją pomoc Rosja może się domagać nagrody w postaci części terytorium Rzeczypospolitej². Wątpliwości rozwiewali Czartoryscy zapewnieniem, iż Katarzyna II złożyła stosowne oświadczenie o swej bezinteresowności, a szlachta chciała wierzyć w dobrą wolę sąsiadów. Przywiązanie do tradycji i duma z wyjątkowości ustrojowej państwa, również w kwestii wyboru króla, były wówczas powszechne, a niebezpieczeństwa związane z takim systemem obsadzania tronu bagatelizowano, stąd żądania utrzymania i zabezpieczenia na przyszłość wolnej elekcji płynęły z całego kraju³.

Pewną zmianę poglądów w kwestii bezwarunkowego utrzymania elekcyjności tronu obserwujemy w okresie konfederacji barskiej. Trudno dziś jednak określić, czy dotyczyła ona tylko konfederackich elit, czy też może ogółu uczestników tej konfederacji, którzy za cenę utrzymania uprzywilejowanej pozycji Kościoła katolickiego oraz odsunięcia od władzy króla byli gotowi poświęcić ten cenny przywilej. Za sukcesją tronu opowiedzieli się przywódcy konfederacji barskiej, którzy występując przeciwko Stanisławowi Augustowi dążyli do jego detronizacji i wyniesienia na tron elektora saskiego Fryderyka Augusta. Początkowo rozważano możliwość wprowadzenia rozwiązania pośredniego, mianowicie potomkowie elektora mieli w jednej linii zasiadać na tronie, ale w przypadku posiadania kilku synów powinna się odbyć za życia króla elekcja. System ten miał ochronić państwo przed bezkrólewiem i jego niebezpieczeństwami, takimi jak wojny domowe, czy interwencje obcych państw, a jednocześnie pozwalał zachować szlachcie częściową kontrolę nad obsadą tronu⁴.

1

   KGL, sygn. 376, k. 957.

2

   Por. Dyaryusz Seymu Convocationis Siedmio-Niedzielnego Warszawskiego. Zdania, mowy, Pro-jekta y Manifesta w sobie zawierający przez sessye zebrany Roku 1764, Warszawa 1764, sesja 7 z 15 maja 1764 roku, k. N2.

3

   Zob. Instrukcya województw brzeskiego kujawskiego i inowrocławskiego z 6 lutego 1764, [w:] Rządy sejmikowe w epoce królów elekcyjnych 1572-1795. Lauda i instrukcye, wyd. A. Pawiński, t. V, s. 170 i Instrukcya posłom na Sejm conoocationis, dana z sejmiku Lipieńskiego 6 lutego 1764 roku, [w:] Lauda sejmików ziemi dobrzyńskiej, wyd. F. Kluczycki, Kraków 1887, s. 320.

4

   A. Krasiński, System w streszczeniu [w:] Konfederacja barska..., s. 4: „[...] korona successive ma być w jednej linii par succession, mais jamais le royaume hereditaire, gdyby zaś było dwóch albo