3462403057

które uznałem za interesujące i ważne ze wskazanego punktu widzenia. Kryterium selekcji „jakościowej" przyjęte zostało w dużej mierze intuicyjnie. Wynikało ono zaś stąd, że nie interesowała mnie orientacja krytyczna w zachodnich naukach .społecznych po prostu jako fenomen historyczny. Interesowało mnie to, jakie możliwości metodologiczne i teoretyczne tkwią w badanym nurcie, a nie jakie są jego niewątpliwe i wskazywane dalej słabości. Chodziło mi o przekonanie się, jak dalece orientacja krytyczna, tak w swoim czasie ważna ze względu na krytykę społeczeństwa i socjologii „głównego nurtu", jest — czy może być — istotnym etapem rozwoju socjologii.

Orientacja krytyczna, tak jak rozumiana jest w tej pracy, pojawiła się i rozwinęła głównie w USA i w niektórych krajach Europy Zachodniej (a zwłaszcza w Niemczech). W krajach, w których rolę krytyki społecznej pełnił i pełni tradycyjnie uprawiany (tak zwany ortodoksyjny) marksizm, na przykład we Włoszech i Francji, socjologia krytyczna i radykalna zapuściła bardzo słabe korzenie (por. Berg 1980: 474). Nawet prace wybitnego i oryginalnego socjologa francuskiego, Alaina Touraine'a, określanego często mianem „radykalny" (por. np. Sennett 1981: xi) czy „krytyczny" (por. np. Szacki 1977: 20) musiały zostać tu pominięte. Mimo podobnych poglądów ideologicznych zarówno histo-riozofia, jak i metodologia socjologii rozwijane przez tego uczonego (por. np. Touraine 1973; Touraine 1981) mają bowiem bardzo niewiele wspólnego z analizowanymi tu koncepcjami.

Przedmiotem tej książki jest orientacja krytyczna w socjologii: począwszy od ogólnej, filozoficznej teorii społeczeństwa wczesnej szkoły frankfurckiej, a skończywszy na zmierzchu tej orientacji na początku lat siedemdziesiątych. Prowadzona tu analiza nie jest jednak analizą ahistoryczną. Orientacja krytyczna, tak jak rozumiana jest w tej pracy, pojawiała się w okresach ważnych kryzysów społecznych i wraz z nimi przemijała, by po jakimś czasie się odrodzić. Odradzała się w nowej postaci, gdyż konieczne było ustosunkowanie się nauki do nowych problemów społecznych. Wiele kwestii natury filozoficznej, metodologicznej i teoretycznej badacze społeczeństwa stawiali jednak w podobny sposób. W książce tej nawiązuję do wydarzeń wspomnianego okresu, do ważnych ruchów społecznych i politycznych, a także

13