4442198618

369

OSOBA LUDZKA

ludzka stanowi „węzeł świata“ nie dlatego tylko, że człowiek to najdoskonalszy byt cielesny — ale z tej racji, że spośród wszystkich jestestw cielesnych tylko i wyłącznie w człowieku przejawia się życie duchowe czyli umysłowe: rozumność. Tomizm zaś wyraźnie zaznacza, że wszystkie byty we wszechświecie układają się w ciągłą drabinę pod względem doskonałości i że jeden przejaw właściwy dla bytów znajdujących się na wyższym szczeblu jest doskonalszy nieskończenie od wszystkiego, co znamionuje byty niższe i istotnie od tamtych się różniące. Dlatego też rozumność człowieka nieskończenie przewyższa pod względem doskonałości wszystko, co właściwe dla całego królestwa zwierzęcego. Materializm, zaprzeczając tak pojętej duchowości, a co za tym idzie i nieśmiertelności duszy ludzkiej, burzy zasadniczą równowagę, która winna znamionować sprawy ludzkie — a która zasadza się nie tylko na jedności ludzkiej natury i ludzkiej jednostki, ale na bezwzględnym pierwszeństwie • elementu duchowego, dzięki któremu dopiero jesteśmy osobami.

Spójrzmy teraz na drugie ze wspomnianych spaczeń w koncepcji osobowości i człowieka, na skrajny spirytualizm. Trudno historycznie stwierdzić, które z tych dwóch stanowisk jest pierwotniejsze: materialistyczne czy skrajnie spirytualistyczne. Wprawdzie pojęcie jestestwa duchowego występuje w myśli europejskiej dość późno (u Platona) — ale to, co znamienne dla skrajnego spirytualizmu, mianowicie zasadniczy dualizm w teorii człowieka, bardzo jest dawne i do myślenia filozoficznego wkracza poprzez pierwotne wierzenia i praktyki religijne. Wiadomo, że juz w pochodzących z Tracji misteriach Dionizosa wybija się jako naczelna myśl teza. że dusza ludzka wtedy dopiero w pełni uzyska swobodny rozwój swej natury, gdy wyzwoli się i wyjdzie z ciała, czy to drogą ekstazy, czy też przez śmierć. Tego rodzaju wierzenia zakorzeniały się w tej formie religijności, która najdobitniej kształtowała umysłowość grecką, w misteriach, które w VI w. przed Chr. doprowadziły do rozwoju orfizmu a później d) szerokiego odrodzenia religijnego, którego najznamienniejszym wyrazem był religijno-naukowy związek czyli zakon pitagoreiski. Pitagoreizm przejął zasadnicze motywy orfickie, a między innymi i tę myśl, że ciało duszę obciąża, jest uciskającą dech życia ziemią, — wcielił też w swe koncepcje głęboki dualizm dobra i zła, znamionujący krąg wierzeń wschodnich --iw ten sposób pitagoreizm stał się jedną z głównych przyczyn uformowania się skrajnego i dualistycznego spirytualizmu platońskiego. I gdy materializm przyj-