4442198734

Loeba właśnie do tego poglądu nawiązuje. Ale od przyjęcia u zwierząt prawidłowości swoistych dla żywej materii do tezy, że życie musi się zawsze wiązać ze świadomością — droga jest jeszcze daleka. Alternatywy: tropizm — „momenty psychiczne” (w znaczeniu: świadomość otoczenia) nie można dlatego przyjmować, ponieważ istnieje również trzecia możliwość, mianowicie reakcji nie tropijnych, nie mechanicznych, a mimo to nieświadomych. Przykład takiej reakcji stanowią u człowieka proste odruchy obronne, jak kichanie, kaszel, wymioty itp., o których wiadomo, że nie są reakcjami mechanicznymi, lecz elementami biologicznego przystosowania, ale też nie są wyznaczone przez uświadomienie sobie szkodliwego bodźca. U wymoczka należałoby więc — pomimo braku układu nerwowego uważanego zwykle za istotny dla mechanizmów odruchowych — podejrzewać raczej istnienie swoistych, prymitywnych form odruchów' niż świadomości.

Równocześnie jednak trzeba zastrzec się, że jeśli kwestionujemy stosowanie ekstrospekcyjnych pojęć do istot nie posiadających układu nerwowego zbudowanego analogicznie do ludzkiego, to nie wynika stąd wniosek, jakoby niższym zwierzętom należało wręcz odmówić świadomości. Wniosek taki byłby równie nieuzasadniony jak ten, który bez wystarczającego dowodu przypisuje im świadomość.

Kafka (1922, t. I, str. 12), słusznie zauważa, że odmawianie świadomości zwierzętom niższym tylko na podstawie braku anatomicznych analogii z człowiekiem byłoby takim samym błędem, jak np. odmawianie zdolności do lokomocji wężom dlatego tylko, że nie posiadają one nóg, za pomocą których poruszają się ludzie. Trzeba tylko powiedzieć, że dotychczas. nie mamy dostatecznych dowodów na to, aby zwierzętom niższym przyznawać świadomość, tak samo jak nie potrafimy określić, jaki jest udział procesów świadomych w aktach przystosowawczych zwierząt wyższych. Rozwiązanie obu tych zagadnień stałoby się możliwe dopiero z chwilą opracowania wiarygodnych, behavioralnych kryteriów świadomości, tzn. charakterystycznych cech, jakie wykazują reakcje uwarunkowane przez świadomość. Wysuwane^przez Dembowskiego kryterium biologicznego,

109