4442198793

I „wrażenia zmysłowe”, w tym znaczeniu, w jakim terminu tego używał Helmholtz, i oparte na nich „wnioskowanie” są procesami hipotetycznymi, normalnie nie danymi w doświadczeniu, toteż krytykę tej teorii, wykazującą na podstawie introspekcji, że w normalnym spostrzeganiu nie mamy nigdy do czynienia z żadnym wnioskowaniem z wrażeń, należy uważać za całkowicie chybioną i polegającą na niezrozumieniu myśli Helmholtza. Jednakże teoria Pawłowa ma tę wyższość nad tłumaczeniem Helmholtza, że nieokreślone bliżej, nieświadome „wrażenia” i „wnioskowania zamienia na proces nerwowej sygnalizacji, konkretyzując w ten sposób jakby niedokończoną myśl tego wielkiego uczonego.

W analogiczny sposób tłumaczył Pawłów korektury danych zmysłowych zachodzące przy wzrokowym spostrzeganiu wielkości przedmiotu. Wiadomo, że widząc np. oddalającego się od nas człowieka, przez dłuższy czas nie odnosimy wrażenia, jakoby jego postać malała, mimo że — jak wynika z praw optyki — obraz rzutowany na siatkówkę i przekazywany do mózgu zmniejsza się w tych warunkach bardzo szybko. Zjawisko to, zaliczane w psychologii do faktów „stałości widzenia”, tłumaczy Pawłów tym, że dane wzrokowe w połączeniu z ruchowymi podrażnieniami, dopływającymi od mięśni akomodujących soczewkę oka, stanowią sygnały wielkości dotykowej, tj. rzeczywistej i stałej wielkości przedmiotu, takiej, jaką poznajemy przy pomocy dotyku jako zmysłu „pierwotnego i adekwatnego dla odbioru tej cechy. Doświadczenie kontaktowe stanowiłoby więc czynnik nie tylko umożliwiający spostrzeganie cech zasadniczo oku niedostępnych, ale również podstawę korektury perspektywicznych wypaczeń, jakim ulegają odzwierciedlenia wzrokowe.

Koncepcja ta, którą można określić jako „teorię międzyanalizato-rowej sygnalizacji”, została przez Pawłowa sformułowana tylko pobieżnie i mimochodem, toteż nastręcza okazję do pewnych nieporozumień. Chodzi tu przede wszystkim o to, jak należy rozumieć w tym zastosowaniu terminy „sygnalizacja” i „bodziec sygnalizacyjny . Jak wiadomo, pojęcie sygnału, wypracowane przez Pawłowa w doświadczeniach nad ślinowymi odruchami warunkowymi u psów, oznacza taki czynnik, który wskutek regularnego poprzedzania ja-

139