456719647

hającą, 4% potępia te decyzje jako niepraktyczne i opowiada się za rozwiązaniem konfonru stycznym

Wśród dominującej większości głosów idących za sugestia autora przewagę mają jednak argumentacje odwołujące się wyłącznic do r.icji wierności i nic postrzegające niemal zupełnie racji godności.

W przypadku fragmentu z W pustyni i w puszczy na plan pierwszy wysuwają dzieci głównie racje religijne, podkreślając najwyższą konieczność obstaw ania przy swojej religii i niemożność publicznego wyparcia się jej i nic dopuszczając pod tym względem żadnych kompromisów Tę postawę reprezentują najczęściej dzieci pochodzenia wiejskiego W drogiej dopiero kolejności pojawia się argumentacja przynależności narodowej, której nic można się wyrzekać i która zobowiązuje do trwania przy niej przez całe życic. Odpow iednio w stosunku do Chłopców : Placu Broni na pierwszym miejscu stoi motyw solidarności z grupą, a następnie z samą ideą obrony Placu.

Kolejną grupę stanowią argumenty typu .wierność dla wierności" — rozpatrujące sprawę z punktu widzenia trwałości postaw („Jak się raz coś powiedziało lub obiecało, to trzeba tego dotrzymać").

Część respondentów (około 6% wypow iedzi) pochwala postępowanie bohaterów. posługując się przy tym argumentacją całkowicie pragmatyczną, przeważnie utworzoną samodzielnie. Jest ona stosunkowo prosta w przypadku powieści Sienkiewicza, bohater bowiem w ostateczny m rozrachunku wygrywa i książka kończy się happy endcm. Toteż dzieci, wykraczając poza obszar czytanego w czasie badań fragmentu, używają argumentów tego rodzaju:

„Postąpił słusznie, bo dzięki temu wrócił do domu" (chł. kl.Vł. Hajnówka), „bo zyskał na czasie" (chł. kl.VI. Białystok); ..Dobrze zrobił, bo tak się wywinął Mahdiemu" (dz kl.VI, Warszawa); „Gdyby połączy ł się / Mahdim, zginąłby po jego śmierci" (chł. kl.V, Warszawa).

Trudniejsza jest konstnikcja takiej argumentacji wobec tekstu Molnara. Lecz i tu powstąją konfabulacje dość racjonalne, na przy kład;

„Gdyby Nemcczck przystąpił do Czerw ono skóry cli, dostałby się w ręce braci Pastorów, a ci dokuczyliby mu jeszcze gorzej niż chłopcy z Placu Broni" (dz. kI.VI. Mińsk Maz.j.

Ostatnia grupa argumentów dotyczy cech godnościowych, przy czym żadne dziecko nic użyło słowa godność, mówiąc o dunuc. honorze łub używając określeń sytuacyjnych:

„Nemcczek nic mógł ścicrpicć, jak poniżają chłopców z Placu Broni" (chł kl. V, Hajnówka); „Staś nic mógł się poniżać przed Mahdim" (dz. kl.V, Warszawa); „Mahdi chciał Stasia całkiem pognębić, a on nic mógł się z tym pogodzić" (dz. kl. V, Hajnówka); „Gdy usłyszał szy derstwa o chłopcach z Placu Broiu, stanął twarzą w twarz /.Czerwonoskory mi"' (chł. kl. VI. Bartniki)

Niekiedy dzieci posługują się dla określenia sy tuacji ogólnikami typu; ..to już było dla niego za wiele" lub ..nic zniósł tego". Odczuwalne jest w tych wypowiedziach rozumienie sytuacji uchybienia godności jako nieznośnego nacisku na osobowość, które jest „nic do wy lny mania". Taki pogląd cliarakierYzujc na-stępujący fragment

JL jednej strony Staś postąpił nieroztropnie, aic Mahdi zażądał od niego za wiele, żeby on się upokorzył, upadł na kolana i błagał o łaskę, a Staś nic mógł się aż tak ugiąć" (dz. kl.VI, Warszawa).

Przejdźmy teraz do uzasadnień respondentów, którzy odmówili słuszności wyborom Stasia i Ncmcczka. Tutaj typy argumentacji rozdzielają się stosownie do omówionych wyżej różnic w budowie fabuł. Jeżeli bowiem Staś znajdował się w sytuacji całkowicie przy musowej, to Ncmcczck mógł uniknąć konfrontacji z przeciwnikiem, gdyby powściągnął swoją godność i nic ujawnił się podczas pobytu na wyspie. Na to zwracają uwagę „pragmatycy", podkreślając, ze z punktu w idzenia wygranej.

„Lepiej by się przy służył do zwycięstwa, gdyby siedział do końca na drzewie, a potem o w szy stkim zawiadomił Bokę, że Gereb ich zdradza i jakie są plam C/cr-wonoskórych" (chł. kl. VI. Mińsk Maz.).

Ncmcczck złamał bowiem reguły gry wojennej i tutaj niektórzy czytelnicy starają się podważy ć jego racje, szukając w nich winy. a zarazem przyczy ny śmierci chłopca, jakby milcząco wychodząc z założenia, że nieszczęście musi być karą.

Drngi ty p argumentacji wiąże się z tym, że utwór zbudowany jest jakby na dwóch piętrach iluzji, to znaczy jest fikcją literacką opisującą zabawę. Czytelnicy „trzeźwi" (głównie dziewczęta) kwestionują traktowanie zabawy tak poważne, że prowadzące do narażania własnego życia.

..Powinien był siedzieć w domu, bo był przeziębiony, co innego gdyby to była sprawa na serio" (dz. kl.V|, Hajnówka)

Inaczej rzecz się ma z tekstem Sienkiewicza. Tutaj zwolennicy kompromisu wysuwają następujące argumenty:

1)    źle zrobił. łx> nic miał prawa narażać Nel. co innego, gdyby był sam;

2)    zrobił źle, bo jeśli siły nierówne, to wroga wolno okłamać, można uży ć podstępu, to jest usprawiedliwione;

3)    zrobił źle. bo mógł poprawić swój los. a nic wykorzystał okazji

Analogiczne argumenty występują w grapie niezdecydowanych. Na ogól

przytaczają oni rozumowanie dwustronne, używając motywacji z obu grup (z jednej strony ... z drugiej strony...), kończąc konkluzją „na miejscu Stasia nie wiem, co bym zrobiła"; łub „postąpił dobrze, ale nicsprytnic" czy na przy kład:

„Ncmcczck postąpił dobrze, aleja bym się tak nic odważyła, chyba Żebym była chłopcem" (dz. kl. V, Warszawa).

Drugim członem wypowiedzi były oceny wszystkich głównych postaci przedstawionych w tekstach Charaktery styki Stasia i Ncmcczka były bardzo pochlebne, wśród uży ty ch określeń przeważają: bołeiicrstwo. wierność, odwaga, spiyt. roztropność, poświęcenie, wytrwałość. Część odbiorców przytacza tylko sceny lub zdania z tekstu, nic formułując oceny w języku w łasny m. Wskazuje to na wysoki stopień identyfikacji z tekstem. Postacie przeciwników uzyskały ocenę zróżnicowaną, zgodnie z ich zróżnicowaniem w utworach; na przykład Fen

49