5167289635

146 WIADOMOŚCI URZĘDU PATENTOWEGO Nr 1/1952

nieją na świetle wskutek wydzielania się koloidalnego srebra.

Opisane dodatki znalazły największe zastosowanie do olejów lotniczych, i to do olejów pochodzenia syntetycznego, natomiast brak jest odpowiednich doświadczeń z olejami pochodzenia mineralnego. Z wyników prób, które robiono badając wpływ dodatków na oleje turbinowe, należy sądzić, że wyniki, osiągnięte z olejami syntetycznymi, nie dają się przenieść na oleje mineralne. Badania z olejami do turbin parowych przeprowadzał E. Knoop ¹), który doszedł do wniosków, że oleje różnego pochodzenia różnie reagują na wprowadzane do nich dodatki oraz że należyty skutek osiąga się tylko z najlepszymi gatunkami olejów, wolnymi w dużej mierze od związków polarnych. Autor nie podaje składu chemicznego stosowanych przeciwutleniaczy, można jednak przypuszczać, że były to znane związki charakteru polarnego, nieodporne na kwas siarkowy, gdyż przy oczyszczaniu zużytych olejów za pomocą kwasu siarkowego ulegają rozkładowi. Stosowany przez Knoo-pa dodatek przeciwdziałający rdzewieniu stanowi ester dwuzasadowego kwasu z alkoholem wielowo-dorotlenowym, znany jako środek zwilżający. Tworzy on prawdopodobnie na metalu powłokę, chroniącą metal przed korodującym działaniem powietrza rozpuszczonego w wodzie. W pracy Knoopa znajdujemy też ciekawą obserwację, że dodatki nie działają na oleje zestarzone, toteż do olejów turbinowych, bodących już jakiś czas w ruchu, nie należy ich dodawać.

Reasumując należy stwierdzić, że dodatki przeciwdziałające utlenianiu zdały dotychczas egzamin tylko w zastosowaniu do olejów syntetycznych i silnie rafinowanych olejów mineralnych. Należy przypuszczać, że w olejach, przy praktycznym ich użyciu, tworzą się na skutek starzenia nowe polarne substancje czynne, które częściowo reagują z metalami, przez co powstają warunki, których nie można przewidzieć na podstawie prób laboratoryjnych zwłaszcza na podstawie prób na starzenie. Toteż próby praktyczne, w maszynie, są nieodzowne. Próby na starzenie, przeprowadzone w laboratorium przy użyciu tlenu, w których czas starzenia zostaje skrócony do 0,3—0,4%, mogą służyć jedynie do porównywania między sobą różnych inhibitorów. E. Kad-mer²) ostrzega przed wyciąganiem wniosków ze skróconych prób laboratoryjnych. Pisze on:

Środki, hamujące starzenie się olejów, muszą być w pierwszym rzędzie wypróbowywane w praktycznym użyciu olejów, a więc w badaniach długoczasowych. Krótkoczasowe próby na starzenie, przeprowadzone w laboratorium, nie dają dokładnego obrazu, często zaś dają obraz całkiem fałszywy. Trzeba zrozumieć, że czynnika czasu, w praktycznych warunkach, nie można zastąpić w próbach laboratoryjnych po prostu podwyższoną temperaturą lub energiczniejszym działaniem powietrzem lub tlenem. Trzeba sobie zadać trud wypróbowywania wszelkich dodatków do olejów w warunkach praktycznych, w maszynach, i tylkc z takich prób wyciągnąć wnioski.

Grupa dodatków do olejów, nazywanych dodatkami wysokosprawnościowymi, jak np. niektóre związki organiczne zawierające siarkę, rozwinęła się z opi-

sanych już powyżej dawniej stosowanych dodatków. Przy omawianiu dodatków, przeciwdziałających utlenianiu i starzeniu się olejów, były również podane takie, które są jednocześnie dodatkami wysokosprawnościowymi. Należą do nich: zawierający cynę inhibitor r oraz związki, zawierające w cząsteczce zarówno tlen jak siarkę. Z innych znanych dodatków tego typu można wymienić tzw. „Mersul-fol P‘ i „Mersulfol II“, stosowane do olejów lotni- • czych.

„Mersulfol I“, o wzorze:

CsHi i—O—C—S—S—S—5—C—O—CiHn

!    II .    II

S    5

jest Droduktem reakcji ksantogenianu alkoholu amy-lowego z chlorkiem siarki i zawiera 48—50% siarki.

„Mersulfol II“, o wzorze:

CsH 11—O—C—S—CH2—CH2—5—C —O—CsHn

1    II    ' H

5    S

jest produktem reakcji ksantogenianu alkoholu amy-lowego z chlorkiem etylenu i zawiera 34—36% siarki.

Oba związki mają charakter olejów wrzecionowych i punkty krzepnięcia poniżej —50° C.

Z innych związków podobnych został opatentowany, jako środek przeciwdziałający korozji, produkt kondensacji trzeciorzędowego bu tyło trój tiowęglanu sodu z chlorkiem etylenu, o wzorze:

• (CHzfcC—5—C—S—CH2—CHz—S—C — S—CfCHsjs

II    •    II

S    S

Jako dodatki wysokosprawnościowe znalazły tez zastosowanie organiczne estry kwasu fosforawego i fosforowego, np. produkt reakcji kwasu dwuchlo-rodwufenylofosforowego ze stearyloaminą, sól chromowa kwasu dwuoktylokrezylodwutiofosforowego, estry trójfosfidowe, przy czym jako alkohole mogą być użyte hydroksy pochodne tioeterów aromatycznych. Stosowano również sole podwójne ksantoge-nianów metalowo-alkilowych, które wywierają też działanie przeciwutleniające.

Tzw. dodatki oczyszczające nie zawierają przeważnie metalu ani siarki i stanowią zwykle estry najrozmaitszego rodzaju. O estrach — produktach reakcji kwasów dwuzasadowych z alkoholami wielo-wodorotlenowymi — była już mowa w związku z omawianiem wyników badań nad olejami turbinowymi. Stosuje się kwasy takie, jak np. kwas adypinowy, i alkohole takie, jak np. 1,4-butenodiol. Zastosowanie znajdują też produkty takie, jak tzw. „mersol" — sulfochlorowany gacz parafinowy.' Nie ustalono dotychczas metod badania dodatków oczyszczających, przyjmują się jednakże coraz bardziej metody badania w silniku, przy czym obok analizy oleju zużytego bierze się pod uwagę stan silnika, ubytek wagi łożysk itd.

Oddzielną grupę dodatków do olejów stanowią substancje, poprawiające lepkość oleju. Prawie wszystkie dodatki, wpływające korzystnie na zmienność lepkości wraz z temperaturą, należą do wysoko spolimeryzowanych związków, które przy odpowiednio wysokim stopniu polimeryzacji stają się elastyczne, tak jak kauczuk. Można tu wymienić związki takie, jak poliizobutylen, polimetakrylany, polialki-

1

) E. Knoop: Z. VDI, tom 92/1950, str. 883.

2

^fl) E. Kadmer: Erdól u. Kohle, rocznik 3/1950, str. 73.