5399619329

Maria Materska

ciii się nadal w ramach studiów filozoficznych lub pedagogicznych, a także w instytutach - takich jak np. Instytut Higieny Psychicznej - przygotowujących do praktyki w wąskich specjalnościach bez dyplomu ukończenia wyższych studiów.

W końcu lat 40. polskiej psychologii groził poważny kryzys - przyjęcie radzieckiego modelu uprawiania psychologii, który polegał na podporządkowaniu badań naukowych marksistowskiej filozofii oraz nauce Pawłowa. Działalność z trudem uruchomionych placówek praktycznych uległa także drastycznemu ograniczeniu. W tym, z pozoru nieodpowiednim, momencie Profesor Tadeusz Tomaszewski i dwaj współpracujący z nim profesorowie psychologii - Stefan Baley i Maria Żebrowska — podjęli starania o utworzenie samodzielnych studiów psychologicznych na Uniwersytecie Warszawskim. Starania te zakończyły się sukcesem. W roku 1950 Tadeusz Tomaszewski został kierownikiem Katedry Psychologii Ogólnej Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Podobne katedry zaczęły powstawać wkrótce na innych uniwersytetach.

Marksizm i pawłowizm nie stały się w Polsce dominującymi sposobami uprawiania psychologii. Niemała w tym zasługa kadry profesorskiej. Po roku 1956 nastąpiło szerokie otwarcie kraju na kontakty międzynarodowe, w tym naukowe. Istniał też nacisk praktyków wymagających stosowania nowoczesnych narzędzi testowych i metod pracy opierających się na wiarygodnych badaniach. Dzięki temu Polska, a szczególnie Warszawa, stała się od początku lat 60. tradycyjnym miejscem spotkań psychologów z Europy Wschodniej z ich kolegami z Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych, ośrodkiem, w którym odbywały się, i nadal się odbywają, międzynarodowe konferencje o dużym znaczeniu dla rozwoju nauki nie tylko naszej.

W roku 1963 wraz z opublikowaniem przez Tadeusza Tomaszewskiego jego Wstępu do psychologii, a w nim pierwszej wersji teorii czynności, naukowa psychologia polska uzyskała swoją tożsamość, która wyznaczyła kierunek jej dalszego rozwoju.

Podstawą pierwszej wersji teorii czynności (Tomaszewski, 1963) była teoria aktów i treści Franza Brentany (1874/1999) przekształcona przez Kazimierza Twardowskiego (1911) w teorię czynności i wytworów. Powstanie tej pracy Profesora Tomaszewskiego nieznacznie poprzedziła opublikowana w Stanach Zjednoczonych teoria planów George’a Millera, Eugene’a Galantera i Karla Pribrama (1960/1980 wyd. poi.) oraz w Belgii teoria zachowania człowieka Josepha Nuttina (1961). Wszystkie te, powstałe niezależnie od siebie, koncepcje połączyło przekonanie, że aktywność człowieka ma charakter czynności, tzn. zachowań zorganizowanych i ukierunkowanych na określone wyniki. Czynnościami steruje proces przetwarzania informacji, mniej lub bardziej zaawansowany w zależności od poziomu organizacji tych czynności. Tworzą one u człowieka hierarchiczne systemy określane przez przyjęte cele, dzięki czemu może on być traktowany jako układ zdolny do samoste-rowania. W wyniku takiej interpretacji zachowania człowieka zarysowała się możliwość sformalizowania i ujednolicenia opisów różnych funkcji i procesów psy-14 chicznych, zredukowania liczby wyjaśniających je teorii i zintegrowania badań.