628033609

97

SPOŁECZNO-PSYCHOLOGICZNE CZYNNIKI...

jącego na tym stanowisku człowieka standardowego pod względem umysłowym, bezwolnego, o wąskich horyzontach i zainteresowaniach. Jak wiadomo, wymieniając podstawowe warunki, którym winien odpowiadać publicysta proletariacki, Fryderyk Engels stawiał na pierwszym miejscu jasność umysłu, dobry styl i dużą wiedzę ⁿ.

W ścisłej łączności z logicznymi badaniami zasad twórczości dziennikarskiej, psychologia, psychologia społeczna, socjologia i teoria dziennikarstwa przystępują dziś do opracowania tak zasadniczo ważnych problemów jak motywacja, wdrożenie i ocena nowych koncepcji i idei, psychologicznych aspektów dyskusji prowadzonych w prasie, dynamiki twórczości indywidualnej i zespołowej w procesie produkcji gazety, realizacji kampanii propagandowych oraz wielu innych aspektów działalności dziennikarskiej. Pierwsze osiągnięcia na tej drodze nie są jednak jeszcze dostatecznie usystematyzowane. Wydaje się, że dla takiej systematyzacji badań psychologicznych odrębności pracy produkcyjno-twórczej w prasie mogą okazać się pomocne stadia myślenia * twórczego wydzielone już przez nauki psychologiczne i rozpatrywane w teorii sztuk pięknych. Niemiecki psycholog K. Duncker np. widzi następujące Tazy procesu produkcyjno-twórczego:

a)    analiza celu, zadania,

b)    próby i błędy związane z jego podjęciem,

c)    przekonstruowanie sytuacji, określenie podporządkowania się stron, wydzielenie kwestii zasadniczej, tworzenie się struktury określającej rozstrzygnięcie zadania,

d)    synteza materiałów ¹².

Swoją teorią aktu elementarno-produkcyjnego autor stara się objąć twórcze myślenie jako całość. W zestawieniu jej jednak z konkretną różnorodnością działania produkcyjno-twórczego — twórczością artystyczną, publicystyką — ujawniają się zasadnicze pomyłki (pominięcia). Na przykładzie dowolnego zróżnicowania ludzkiej działalności twórczej łatwo udowodnić, że niezmienne okazuje się również takie ogniwo, jak określenie istoty zadań w procesie twórczym ze społecznych pozycji autora.

Niezbędność takiego stadium charakterystycznego dla literackiego procesu twórczego słusznie podkreślał Petro Pancz. Dzieląc się tymi doświadczeniami z młodzieżą radził przed wzięciem się do nowego tematu znalezienie odpowiedzi na takie pytanie:

1)    Co chcesz powiedzieć? Jaki problem stawiasz lub rozwiązujesz?

2)    Czym twoja praca różnić się będzie od tego, co już napisano na dany temat?

3)    Jaki jest sens społeczny tego, o czym chcesz pisać?¹³

Czy jednak istnieje potrzeba, czy jest stosowne stawianie podobnych pytań, czy można określać ściśle społeczną istotę działania w twórczym procesie dziennikarskim? Występuje tu w jeszcze wyższym stopniu znaczenie utworu; efektywność jego oddziaływania na odbiorcę zależy od społecznej precyzji postawionego sobie przez autora konkretnego zadania twórczego i opracowania go, zgłębienia z klasowych, partyjnych pozycji. I to właśnie

ⁿ K. Marks, F. Engels: Dzieła. (Wyd. radzieckie). T. 4, s. 275.    «

ⁿ K. Duncker: Pslchołogija produktiwnogo (tworczeskogo) myszlienija. W zbiorze: Pslchołogija myszlienija. Moskwa 1965; G. Ł. Jermasz: Iskusstwo kak tworczestwo. Moskwa 1972, s. 148—149.

^ł* Cyt. wg artykułu K. Grigoriewa: Riewolucyi wolna. Litieraturnaja Gazieta. 12 stycznia 1972.