7186604312

i styczeń 1924/1925); komentowania publicystycznego wymiaru czy strategii powieści. Polemika dotyczyła sprawy zasadniczej, ale miała w gruncie rzeczy postać jedynie zasygnalizowania wątpliwości. Dębicki zgłosi niepokój:

[...] wydaje nam się, iż w tym zapamiętaniu społecznym stracił busolę narodową, że wobec zjawisk, które go uderzyły i które trapią Polskę, nie zajął dostatecznie negatywnego stanowiska, że zapatrzył się w tłum jak w „bożyszcze"⁵⁹.

Ale jeszcze na tej samej stronie wystawi jednoznaczną cenzurę:

Niewątpliwie jednak idea narodowa wyłania się w powieści Żeromskiego, unosi się nad nią jak przesycony słońcem miłości obłok, stanowi naczelny na chwilę dzisiejszą walor narodowy Przedwiośnia⁶⁰.

Subtelniej obawę zarejestruje Lorentowicz: „Ideologię Przedwiośnia musi mieć czytelnik w sobie, zanim przystąpi do czytania tej powieści”⁶¹.

Wynika z tych krytyk Dębickiego i Lorentowicza, a także późniejszych — i w innym wymiarze — Rostworowskiego czy Wielopolskiej, pewien obraz wspólnoty młodopolskich pisarzy, których wizja świata (Polski) oraz funkcja literatury mają wyraźnie dziewiętnastowieczne korzenie: romantyczna koncepcja narodu i kompleks postaw obronnych wobec zagrożeń, paternalizm w życiu zbiorowym, osłaniany retoryką uznania/przyswojenia reguł demokratycznych, i takiż paternalizm/instrumentalizm, przesłonięty deklaracjami umiłowania wolności i swobody w literaturze oraz kulturze. Wszakże doszukamy się już w recenzji Lorentowicza śladów, by tak powiedzieć bez subtelnych dystynkcji, współczesnego nam myślenia o kulturze, jej kreacyjności, kon-tekstualności, dialogowości. Krytyk zauważył: „Przyjrzyjmy się potężnym obrazom poszczególnych obrazów [!] i ich konstrukcji”⁶². Brzmi podobnie jak wynurzenia Jeana Baudrillarda: „Nie

⁵⁹    Z. Dębicki: Przedwiośnie. „Kurier Warszawski” 1924, nr 246. Cyt za: Z.J. Adamczyk: ..Przedwiośnie" Stefana Żeromskiego w świetle dyskusji i polemik z 1925 roku..., s. 250.

⁶⁰    Ibidem.

⁶¹    J. Lorę n towicz: W przedwiośniu Polski. „Express Poranny” 1925, nr 4 i 6. Cyt. za: Z.J. Admczyk: ..Przedwiośnie” Stejana Żeromskiego w świetle dyskusji i polemik z 1925 roku..., s. 276.

⁶²    Ibidem, s. 272.

94