7349812239

PAŃSTWO 45

dowości, żeby był inocen oceniać uczucia, z którymi najwięcej jest w dziejach do czynienia.” ^4g Wszystko, co jest opisane w historii w „szczerej prawdzie”, ma być zrobione „z ujęciem jej takim, żeby nauczała”

„Cywilizacja” to, ostatecznie, sfera polityki. „Człowiek - pisze J. Lelewel - obdarzony usposobieniem, zdolnościami ciała i umysłu [...], nieczynnym, nie działającym być nic może; w działaniu kieruje nim potrzeba, myśl, pojęcie, żądza dopięcia; nie sam jeden jest, są drudzy. Człowiek jest towarzyski w spoleezelistwie i z niego wyłączyć się nic może. Społeczność jego powszechna na całej kuli ziemskiej rozsadzona” ^5l, „społeczne życic jest dla niego konieczne” ⁵². Historia - rozumiana jako historia kultury - nic może wobec tego istnieć bez historii politycznej; „niepodobna najmniejszej gałęzi kultury ludzkiej godnie wyłożyć, bez dotknięcia kultury ogólnej i stanu politycznego” ⁵\ Dlatego „pomoc” nauce historii przynoszą - obok filozofii - „nauki dające poznawać ogólne związków społecznych, mianowicie narodu i państwa, oraz ogólne praw i ustanowień z a s a d y” ⁵ ; „spomiędzy związków społecznych, najznamienitszym dla d zieją rza widokiem są narody i państwa”".

„Tak uważany człowiek - pisze J. Lelewel - to jest w pewnym stopniu cywilizacji, w pewnym stopniu doskonalenia się, zawsze w społeczeństwie będący, może być oderwanie uważanym pojedynczo, po wtóre wyraźnie w związku społecznym, w którym najistotniejszej uwagi wymagają związki narodowe.” ⁵⁶ „Związki społeczne narodowe i narodów, czyli w narodach i między narodami, [...]. Okoliczności tych związków do trzech widoków odnosić można. 1) Antropologicznie: [to:] [...] władze umysłowe i charakter narodowy, co daje poznać zdolności i skłonności narodów, wskaże przyczyny, często niewyraźne, na jakich zasadach stoją ich związki, wzajemne stosunki, do czego są usposobione (...]. 2) Statystycznie: [to:] (...) w jakim stopniu, jak rozdzielony jest przemysł narodowy [...); w porządkach wewnętrznych, w dopełnieniu zabezpieczenia własności i spokojności [...]; w finansach, w jakim sposobie dochody powszechne są zbierane, jak na powszechny użytek obracane, na utrzymanie wewnętrznej siły, zewnętrznego bezpieczeństwa (...]. 3) Na koniec, politycznie,, uważają się okoliczności narodów w ich stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych. Co do stosunków wewnętrznych [...], dwa przedmioty do uważania zostają: pierwszy, w stosunkach między narodem a władzą i rządem [...], tu wszystko zależy od skoncentrowania lub rozerwania władz, od ścisłości w ich przepisach i dopełnieniu. Drugi widok uważania stosunków między wyraźnymi

•io I J c m: Jakim hyc ma..., s. 554.

50    I d e m: (Historyka rękopiśmienna)..., s. 165.

51    I d c    ni:    Historyka. (Druk. 1X50). W: i d e ni:    Dzida.    T. 2 (I).... s. 473.

52    I d c    ni:    (Historyka rękopiśmienna).... s. 134.

53    I d e m: O historii..., s. 445.

5i Ibidem, s. 427.

55 I d c m: Historyka, (i)ruk. I«S50)..., s. 474.

50 I d e m: (History ka rękopiśmienna)..., s. 135-136.