7648594625

Filozofia Kanta w swych bezpośrednich interpretacjach 43

na różnice między dwoma wydaniami Krytyki czystego rozumu?. Wynikają więc z tego dwa rozumienia terminu „filozofia pokantowska”. Może ona oznaczać bądź to wszystko, co wydarzyło się od ukazania się Krytyki czystego rozumu po rok wydania drukiem Versuch einer Kńtik aller Offeńbarung Fichtego (1792), bądź aż do czasu śmierci Kanta (1804).

Bardzo mocno trzeba też zaakcentować fakt, że filozofia Fichtego stanowi rezultat krytyki filozofii Kanta, a zwłaszcza tej, jakiej został poddany Kantowski transcendentalizm, i nie wyrasta wprost z myśli Kanta, jak to się niejednokrotnie sugeruje. W tym też znaczeniu filozofia Fichtego wyrasta z filozofii pokantowskiej w pierwszym rozumieniu. Dość powiedzieć, że już w styczniu 1782 roku — a więc w rok po ukazaniu się Krytyki czystego rozumu — na łamach czasopisma „Gót-tingische gelehrte Anzeigen” opublikowano krytyczną recenzję, której autorem miał być rzekomo wrocławianin Christian Garve (1742— 1798). Recenzja ta pierwotnie nie ukazała się w wersji Garvego, lecz tekst opracował — nadając mu ostrzejszą wymowę — Johann Georg Heinrich Feder (1740—1821), Kant zaś odpowiedział na niego w Prolegomenach.,.⁹ Już tam ujawnia się cała złożoność problematyki filozofii pokantowskiej, gdyż okazuje się, że Kant nie odpowiadał Garvemu, o czym był przekonany, lecz Federowi. Prawda wyszła na jaw dopiero później¹⁰. O recenzji Garvego Radosław Kuliniak i Tomasz Małyszek pisali: „Opublikowana została w formie zmienionej na niekorzyść pierwotnej wersji Garvego. Dokonał tego sam Feder. Treść recenzji wywołała oburzenie w kręgach filozoficznych. Dodać należy, iż nie była to jedyna recenzja Kantowskiego dzieła, która powstała w tym czasie. Była ona jednak najbardziej krytyczna, odebrana wręcz jako złośliwa”¹¹. W latach 1781—1787 ukazały się aż 194 recenzje Kantowskiego dzieła. Recenge te zebrał współcześnie Albert Landau¹². Sama ich

⁸    Zob. K. Fischer: Geschichte der neuem Philosophie. Bd. 5: Fichte und seine Vor-ganger. Heidelberg 1869, s. 191; także G. Lehmann: Geschichte der nachkantischen Philosophie. Kritizismus und kritisches Motiv in den philosophischen Systemen des 19. und 20. Jahrhunderts. Berlin 1931, s. 16.

⁹    Zob. I. Kant: Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki, która będzie mogła wystąpić jako nauka. Tłum. B. Bornstein. Oprać. J. Suchorzewska. Warszawa 1993, s. 188—199. Zob. także: R. Kuliniak i T. Małyszek: Spór wokół „Krytyki czystego rozumu” Immanuela Kanta. W: Ch. Garve: Rozprawy popularnofilozoficzne. Tłum. R. Kuliniak iT. Małyszek. Wrocław 2002, s. 165—227.

¹⁰    Zob. Ch. Garve: Rozprawypopularno filozoficzne..., s. 165 i nast.

¹¹    R. Kuliniak, T. Małyszek: Spór wokół „Krytyki czystego rozumu" Immanuela Kanta..., s. 173.

¹²    Zob. Rezensionen zur Kantischen Philosophie 1781—1787. Hrsg. von. A. Landau. Góttingen 1991. Zob. także R. Kuliniak: O skandalu filozoficznym wywołanym recenzją Christiana Garuego z Kantówskiej „Krytyki czystego rozumu". W: Immanuel Kant