9621686817

Sposoby Jaczenin spółgłosek ze spółgłoskami. 45

swój, krzak wymawiamy [tfui, sfui, kśak], ale dwór, brzeg wymawiamy [dwur, bźek], bo przedostatnia spółgłoska połączenia spółgłoskowego w wypadku pierwszym jest bezdźwięczna, a w wypadku drugim—dźwięczna. Jak widać z przytoczonych przykładów, w połączeniach spółgłoskowych z końcowein [v] lub [ź]<[rj może zachodzić upodobnienie spółgłoski następującej do poprzedzającej, mianowicie upodobnienie dźwięcznego [v] lub [ż] do poprzedzającej spółgłoski bezdźwięcznej.

Upodobnienia odbywają się więc w dwóch kierunkach. Biorąc za punkt wyjścia spółgłoskę, zachowującą się w przebiegu upodobnienia czynnie, rozróżniamy upodobnienie wsteczne i postępowe. Wstecznem nazywamy upodobnienie do spółgłoski następującej, p o s t ę p o w e m — upodobnienie do spółgłoski poprzedzającej.

AV upodobnieniach grup spółgłoskowych pod względem dźwięczności panuje w języku polskim, jako ogólna, zasada upodobnienia wstecznego, czyli upodobnienia do spółgłoski następującej, ostatniej w grupie spółgłoskowej. Wyjątek od tej ogólnej zasady stanowią wypadki upodobniania postępowego, jeżeli na końcu grupy spółgłoskowej znajduje się spółgłoska [v] lub [ź]<;[r]. Odstępstwo to tłumaczy się historycznem pochodzeniem tych spółgłosek: [v] miało niegdyś w języku prasłowiańskim i w języku prapolskim, w epoce ustalania się zasad upodobniania w grupach spółgłoskowych,— wymowę niezgłoskotwórczego [u] i w tym charakterze samogłoski nie wywarło upodobniającego wpływu na poprzedzającą spółgłoskę tak, jak dotychczas samogłoski, choć wymawiane dźwięcznie, nie udźwięczniają poprzedzających spółgłosek, np. tak, a nie ^mdak; spółgłoska zaś [ź], powstała z dawnego [r], a więc ze spółgłoski spółotwartej (płyn-nej), wedle powszechnej zasady, nie udźwięczniała również poprzedzającej spółgłoski, jak się to dzieje i dzisiaj, np. w wyrazie trawa, krok ¹).

^]) Ob. H. U łaszy u, MPKJ. 5, 261 nst. (1912) i S. Szober, Postępowe upodobnienie spółgłosek pod względem dźwięczności w językach słowiańskich. Sbornik statej v ćest’ A. I. Sobolevskogo, str. 362 nst. (1928).