9621686918

76 Samogłoski w polskim systemie fonologicznym.

różnic akustycznych, wynikających z obecności bądź braku nosowości. Obu tym różnicom fonematycznym odpowiadają, oczywiście, określone różnice fonetyczne (artykulacyjne). Różnice w przedstawieniach wysokości tonu podstawowego samogłosek wiążą się z układem warg: samogłoski płaskie [e i] zawierają w swoich fonematach przedstawienia wyższego tonu podstawowego, niż samogłoski okrągłe [o u]. Różnice, wynikające z obecności lub braku przedstawienia nosowości w fonematach samogłoskowych, są związane z położeniem miękkiego podniebienia.

Wprawdzie poza dwoma wymienionemi jest jeszcze, jak wiadomo, trzeci ważny składnik artykulac3^rjny samogłosek, miejsce artykulacji języka, ale ten składnik fonetyczny (artykula-cyjny) nie ma w języku polskim odpowiednika fonematyczne-go, bo występuje zawsze w związku zależności z układem warg:

!

płaski układ wargowy wiąże się zawsze z przednią artykulacją j języka, a okrągły układ wargowy jest związany ściśle z tylną | artykulacją języka.

Nie mają w języku polskim wartości fonologicznej także różnice iloczasowe i różnice w natężeniu samogłosek; pierwsze dlatego, że występują zupełnie przygodnie, zmieniając się w jednym i tym samym wyrazie, jako odbicie fonetyczne chwilowych stanów wzruszeniowych; drugie dlatego, że się wiążą z określo-nem położeniem, które przytem nie jest bynajmniej jakiemś szczególniejszem miejscem fonetycznem, lecz miejscem w wyrazie, czyli w jednostce semantycznej.

Tak więc we współodpowiedniościach fonologicznych samogłosek polskich w grę wchodzą tylko dwa następujące składniki: przedstawienie względnej różnicy wysokości tonu podstawowego i przedstawienie obecności lub braku nosowości. Niewszystkie jednak fonematy mają te dwojakie związki współodpowiednio-ściowe i nie wszystkie wskutek tego wyodrębniają w swej treści przedstawieniowej oba wymieniono składniki.

Fonemat a nie wchodzi w żaden związek, współodpowied-niości i jest wskutek tego fonematem izolowanym.