9621686924

78 Samogłoski w polskim systemie Sonologicznym.

Wyraźneni objektywnem odbiciem tego jest fakt, że w wypadkach, gdy z powodu trudności artykulacyjnych spółgłoski tylnojęzykowe [k g] dzieci, niekiedy także ludzie dorośli, zastępują spółgłoskami [t d], grupy głoskowe [k'i, g'i] przeobrażają w połączenia [ty, dy], podstawiając pod [i] samogłoskę [y], np. duzity ‘guziki’. Świadectwem, że głoski [i] [y] są warjantami jednego i tego samego fonematu, są również częste wypadki ich funkcjonalnej tożsamości w formach gramatycznych, np. dęby — płoty — krzaki — głogi; chłopi — sąsicdzi — Polacy.

Ta niesamodzielność fonematu głoski [y] pochodzi stąd, że zjawia się ona zawsze w jednej i tej samej pozycji fonetycznej, mianowicie, w położeniu po spółgłosce twardej, jest więc przez świadomość językową poczuwana tylko jako zależna od takiej pozycji odmianka fonetyczna fonematu i ¹). Warjanty głoskowe mają także inne fonematy samogłosek, w danym jednak wypadku znamiennem jest tylko to, że każda z dwóch przedstawionych odmianek głoskowych fonematu i ma w grafice swoją osobną literę.

Poza tym jednym wypadkiem grafika polska uwzględnia tylko główne warjanty głosek i przystosowane do ich właściwości artykulacyjnych fonematy. Warjanty poboczne poza wymienionym jednym wyjątkiem w grafice polskiej uwzględniane nie bywają, choć niekiedy w swych właściwościach artykulacyjnych, a w następstwie także akustycznych bardzo odbiegają od warjantu głównego.

Zaznacza się to szczególniej w warjantach głoskowych foneinatów samogłosek nosowych. Jak wiadomo samogłoski nosowe występują w swym warjancie głównym tylko w położeniu przed spółgłoskami szezelinowemi i w wygłosie ([-ę] tylko pod przyciskiem), a w innych pozycjach rozpadają sie

1

) To utożsamienie fonematyczne samogłosek [i) i [y] jest powodem że niektórzy badacze, jak Baudouin de Courtenay, utożsamiali je także fonetycznie. Ob. między innemi .1. Baudouin de Courtenay, Fono-logja polska. Wiel. Enc. Powsz. Ilustr. 22, 813, a ostatnio także jego Zarys historji języka polskiego, Warszawa, 1922, str. 63.